Во првите два месеца од 2024 година, ЕУ и земјите членки пренасочија милијарди евра развојни средства подалеку од Африка. Но кон крајот на третиот и почетокот на четвртиот месец од годинава, средствата беа намалени, а во некои од европските центри на моќ излегоа видувања дека помошта за Африка „може да има висока цена за нивните долгорочни интереси на континентот“. Како тоа одеднаш се случи смена на курсот за 180 степени?!
Зошто Европејците се преиспитуваат дали да престанат да ја намалуваат развојната помош за Африка
Во 2024 година, европските влади го намалија за 4,8 милијарди евра долгорочното финансирање за развој и клима, средства од кои голем дел беа наменети за Африка. Ваквата одлука доаѓа во време кога сиромаштијата во Африка се влошува за првпат по една генерација. Тоа, исто така, се совпаѓа со слабеењето на европското влијание на континентот (како и со загриженоста меѓу европските лидери и креаторите на политиката за тоа како влијае тоа на нивните стратегиски интереси). И покрај дилемите и преиспитувањата со кои се соочуваат Европејците, сепак почна да преовладува мислењето во европските центри на моќ дека „пренасочување на финансирањето од Африка сега едноставно изгледа погрешно“.
Кратењата на финансирањето – кои заедно изнесуваат 6 проценти од годишното финансирање за развој од Германија, Франција и Европската Унија – се поткрепени со повеќе различни аргументи од национален карактер, како и со други политички императиви.
Потезите на Берлин Париз, Брисел…
Германскиот уставен суд, на пример, ги забрани напорите на Владата да го прераспредели неискористениот долг од ерата на ковид во нејзиниот зелен транзициски фонд, што остави дупка од 17 милијарди евра во буџетот на земјата. Кога се заклучи дека овие средства мора некаде да се најдат – првиот чекор беше да се блокираат две милијарди евра за пренасочена странска помош. Од друга страна, обидите на Франција да ги балансира сопствените буџети резултираа со намалување на финансирањето за развој од околу 800 милиони евра. Во меѓувреме, Европскиот совет, обезбедувајќи пакет финансирање од 50 милијарди евра за Украина, исто така тивко пренасочи повеќе од две милијарди евра од долгорочните развојни програми за финансирање на „менаџментот со миграцијата“, како дел од долгорочниот договор на буџетот на ЕУ.
Овие примери се дел од поширок тренд. Според статистичките податоци на ОЕЦД, во 2022 година, вкупниот удел на помошта на Африка падна на помалку отколку во кое било друго време овој век, иако нивото на помош пошироко достигна највисоко ниво на сите времиња. Таа година, официјалната помош за развој на светот за речиси 1,5 милијарда луѓе во Африка беше приближно иста како помошта за Украина (44 милиони жители) и трошоците за бегалци во земјата, од кои повеќето се поврзани со одговорот на војната. Овде не се пресметани средствата што се испратени како воена помош.
Јасно е дека Европејците имаат императив да ја задржат својата непоколеблива поддршка за Киев, вклучувајќи и за повоената обнова на Украина и нејзиното пристапување во ЕУ. И неконтролираната медитеранска миграција придонесува за „вонредна политичка тензија“ што ЕУ треба да ја реши. Но ова не мора да биде по цена на африканскиот континент!
Сложените состојби во повеќето држави во Африка и кој е всушност причинителот за тоа
Кратењата на Европа оваа година, во контекст на буџетот на ЕУ од приближно 1 трилион евра, изнесуваат 0,37 отсто. ЕУ и нејзините земји членки можат да си го дозволат тоа.
Во моментов, три четвртини од Африканците живеат во земји со проблеми или изложени на ризик од должнички проблеми, а неколку од нив спроведуваат болни мерки за штедење за да избегнат неплаќање. Во Демократска Република Конго (ДРК), 21,7 милион луѓе се во „криза“ за храна; додека во Судан и Јужен Судан, 4,4 милиони луѓе се соочуваат со „вонредна состојба“ за храна, што значи дека домаќинствата доживуваат високи нивоа на акутна неисхранетост и членовите на семејството умираат. Тековната војна во Судан доведе 25 милиони луѓе во итна потреба од помош, што е половина од населението на земјата. Згора на тоа, во февруари, официјален претставник во регионот Тигра во Етиопија предупреди дека гладот од 1985 година, што доведе до акцијата за собирање средства за помош во живо, е само бледа сенка во споредба со катастрофата што сега се случува.
Но тоа е само дел од сликата.
Во време кога „геополитичките полови“ се поместуваат и се множат, африканските лидери се најдоа пред нови опции. И Русија и САД се обидуваат сѐ поблиску да им се приближат на африканските земји повеќе од една деценија. И во 2022 година, Соединетите Американски Држави го засилија повторното ангажирање со самитот САД – Африка, проследено со дипломатски ангажман на високо ниво и значителни инвестиции во преработка на критични сурови минерали за производство на батерии за електрични возила на границата ДРК – Замбија.
Реториката на ЕУ го признава ова, но во Африка останува значителен скептицизам во однос на суштината на нивните планови. Ова беше особено видливо во коментарите на јужноафриканскиот претседател Сирил Рамафоса по самитот ЕУ – Африка во 2022 година.
Најавите како што е ветувањето на ЕУ да инвестира 150 милијарди евра во Африка преку нејзината иницијатива Глобална порта вклучуваат оптимистички претпоставки за достапноста на финансирањето – но има ограничена транспарентност околу она што всушност се троши.
Европа и Африка се повикани една со друга за соработка
Сепак, Европа и Африка ќе зависат една од друга за ресурсите, особено оние неопходни за напојување на енергетската транзиција преку зелена индустријализација. Ова ќе биде клучно во извршувањето на нејзината цел на ЕУ да ги намали нето-емисиите за 90 отсто во однос на нивоата од 1990 година до 2040 година. Како што признаа САД, покрај помалите сили како Обединетите Арапски Емирати, „Африка е преплавена со ретки минерали“!
Исто така, Африка може да се пофали со околу 60 отсто од светскиот соларен потенцијал и ги има некои од најдобрите локации на планетата за зафаќање и складирање јаглерод!
Покрај тоа, демографскиот бум на Африка претставува огромна можност (и потенцијален ризик) за Европа. Африка ќе додаде 796 милиони луѓе на листата на глобалната работна сила до 2050 година; европските општества стареат, а нејзината работна сила ќе се намали за 156 милиони во истиот период. Тука треба да се додаде дека младинскиот бум, напливот на млади луѓе, напојува нова креативна сила, а африканските уметници ја заземаат глобалната сцена и во популарната и во елитната уметност.
Од друга страна, милиони млади луѓе на кои им недостига каква било можност за просперитет во Африка несомнено ќе бидат потенцијален извор на неконтролирана миграција во Европа во текот на следните години. Ова веројатно веќе се случува во делови од регионот Сахел, каде што владината нестабилност доведе некои аналитичари да го наречат африкански „појас за државен удар“.
Во зависност од тоа како ќе се постават Европејците тоа ќе биде решавачко за да се создадат услови за тоа дали во иднина ќе победат можностите или ризиците!
Некои размислувања за друг дискурс на Европа кон Африка
Според независни експерти, Европејците (Брисел, Париз, Берлин…) треба да имаат долгорочен поглед на инвестицискиот потенцијал во Африка и влијанието на Европа на меѓународно ниво, како и растечкото влијание на Африка на глобален план.
Второ, Европејците треба да им дадат приоритет на чекорите за развој на „земјите платформи“ за зелена индустријализација, повикувајќи се на партнерствата за транзиција на праведна енергија. Притоа треба да повлечат јасни цели и образложение за придобивките за граѓаните и на Европа и на Африка, при што би можеле да создадат конкретни случаи на побарувачка за евтини инвестиции за поттикнување на зелените транзиции.
Конечно, Европејците треба да отклучат нови форми на инвестирање во овие зелени платформи за индустријализација со користење специјални права на влечење и други форми на монетарно финансирање за подобро да капитализираат од мултилатералните банки за развој. Ова ќе ги намали трошоците за капитал на африканските земји и зависноста од поскапи заеми. На африканските народи треба да им се даде можност да управуваат со своите ресурси и на доброволна база (нови договори), да соработуваат со Европејците.
Во тој контекст, притисоците врз европските политичари се реални. Но тие треба да имаат подолг поглед на улогата на Европа во светот и секако на Африка, во свет на тектонски потреси и нови линии на сфери на интерес.
Подготвил: Mарјан Велевски
