Повод: Потресно обраќање на африканската писателка Чимаманда Нгози Адичи на форумот „Хумболт“
Веќе претходно зборував за Белгија и нејзината колонијална историја. Но што е со Германија и нејзината колонијална историја? Дали децата на училиште таму учат за Намибија, која се викаше Германска Југозападна Африка? Дали учениците знаат дека 100.000 припадници на народот Хереро од Намибија биле убиени од Германците? Дали знаат дека водата во бунарите била затруена? Дали знаат дека жените се користеле како сексуални робинки и другите како обични робови во германските кампови? Дали знаат за народот Нама, кој бил убиван и за востанието Маџи-маџи во Германска Источна Африка? Зошто тие би требало да знаат за сето ова? Затоа што кога кажувате само еден дел од приказната тоа значи дека лажете. Приказната е вистинита само кога е целосно раскажана
Не е дека Европа ја негираше својата колонијална историја. Тоа би било премногу сурово. Напротив, Европа разви начин да ја раскажува приказната за својата колонијална историја, при што на крајот сака да ја избрише – токму таа историја. Поранешниот француски претседател Никола Саркози одржа срамен говор во Сенегал, во кој рече дека не дошол да ги негира (европските) грешки или злосторства: Грешките и злосторствата биле направени, но никој не требало да бара од денешните генерации да одговараат за злосторствата на претходните. (?!)
Ова е суштинско за приказната дека Европа сама ја раскажува (само) својата страна од приказната за нејзината колонијална историја. Се работи за приказна што практично вели дека „да, колонијализмот се случи, но…“. И што ќе следува по тоа „но“ е фокусот на приказната. Фокусирањето токму на тоа „но“ значи дека ја ослободува Европа од одговорност од значителна и евидентна поврзаност со африканската сегашност и ѝ овозможува да се прикаже како добродетел. Но вистината е дека минатото не само што ни кажува што се случило вчера, туку и фрла светло што се случува денес. Ако тврдиме дека денешната Европа е производ на ренесансата од пред 600 години и на просветителството од пред 300 години, тогаш сигурно не можеме да кажеме дека тоа што се случило пред само 100 години во Африка повеќе не е важно. Меѓутоа, и тоа како е важно.
Денес сме собрани тука во оваа реконструирана палата. Објектот е преубав, но е место што ја претставува германската носталгија за царска ера. Кога царот Вилхелм Втори живеел тука, германските војници убивале жени, деца и мажи во Југозападна Африка. Овој објект вели дека германската историја е важна дури и во романтизирана форма. Историјата на Африка, Азија и на Латинска Америка исто така мора да биде важна. Не можеме да избираме кои истории и чија перспектива ќе биде важна, бидејќи на тој начин тоа ќе претставува грд приказ на брутална моќ.
Кога станува збор за моќта, ќе ви прочитам наслов на кој наидов во германските публикации. Насловот вели: „Кому му припаѓаат богатствата на Африка?“ Сега, замислете го поинаку овој наслов. Замислете да пишуваше „кому му припаѓа богатството на Германија?“ Тоа ќе беше непотребно прашање, бидејќи се разбира дека богатството на Германија ѝ припаѓа неа. Но прашањето никогаш немаше да биде поставено, затоа што не постои околност во која би било потребно тоа, токму поради моќта.
Ми се чини дека она со кое ние начелно се бориме во овој простор со сите овие прашања за форумот „Хумболт“ е моќта, односно нееднаквата моќ, како ние се справуваме со односите кога постои нееднаквата моќ. Секогаш ми се чинеше дека има нешто подло во односите во нееднаквата моќ. Победата изгледа безбојна, речиси незаслужена.
Веќе претходно зборував за Белгија и нејзината колонијална историја. Но што е со Германија и нејзината колонијална историја? Дали децата на училиште таму учат за Намибија, која се викаше Германска Југозападна Африка? Дали учениците знаат дека 100.000 припадници на народот Хереро од Намибија биле убиени од Германците? Дали знаат дека водата во бунарите била затруена? Дали знаат дека жените се користеле како сексуални робинки и другите како обични робови во германските кампови? Дали знаат за народот Нама, кој бил убиван и за востанието Маџи-маџи во Германска Источна Африка? Зошто тие би требало да знаат за сето ова? Затоа што кога кажувате само еден дел од приказната тоа значи дека лажете. Приказната е вистинита само кога е целосно раскажана. Германија ги има Бетовен и Бах, но Германија исто така ги има колонијалните ѕверства, кои резултираа со стотици африкански черепи што се чуваат во подрумите на музеите во Берлин. Тоа се черепи на луѓе чии души не можат да најдат мир. Луѓе што би можеле да бидат мои прадедовци ако се родев во Источна наместо во Западна Африка. Праведно е да се признае целата приказна на Германија. Минатото не можеме да го промениме, но можеме да го промениме нашето слепило кон минатото.
Патем, зошто терминот „етнолошки“ се користи за уметност од одредени делови на светот, а не за други? Кога се дискутира за дел од оваа уметност што ја одредуваме како „етнолошка“ и би сакала да истакнам дека самиот јазик веќе укажува на хиерархија од вредности, кога зборуваме за оваа уметност што ни била украдена и за која ни е кажано дека не може да ни се врати, конкретно за Африка, бидејќи Африканците не би се грижеле доволно добро за неа, не е само вообразено да се каже „не можам да вратам нешто што сум украла од вас затоа што нема добро да се грижите за него“, туку и во него нема апсолутно никаква логика. Од кога основата на сопствеништвото лежи во тоа кој подобро ќе се грижи за нешто? Ваквиот став претставува патерналистичка ароганција од најтежок вид. Не станува збор за тоа дали Африканците, Азијците или Латиноамериканците можат да се грижат за уметноста што им била украдена, туку станува збор за тоа дека ним им припаѓа.
Брилијантниот нигериски уметник Виктор Хикамино многу подобро од мене го објасни ова на прилично нигериски начин. Тој вели дека кога имате ситуација некој да дојде и да ви ја украде наметката и да ви каже дека нема да ви ја врати само поради тоа што нема да ја носите правилно врзана околу појасот или нема да ја исперете убаво, така што боите ќе избледат или поради сите други неважни изговори. Но наметката е ваша и можете со неа да правите што сакате. Затоа, вратете ја наметката, затоа што не е ваша. Метафората за наметката се однесува на типичната нигериска облека, која треба да се врати поради причината што Хикамино ја покажува и која значи почит за нешто што е туѓо. Но исто така затоа што Европа се дефинира себе како место со одредени вредности, напредок, слобода, братство, толеранција, индивидуални права, а пред сè владеењето на правото.
Нација што верува во владеењето на правото не може во ниеден случај да дебатира дали треба да врати нешто што е украдено, туку едноставно треба да го стори тоа. Ако достоинството на оние чија уметност била украдена не е важно, тогаш сигурно оваа идеја треба да биде важна, односно Европа треба да биде она што тврди дека е. Да биде достојна за тие идеали со кои се дефинира самата.
