Анализа: Можни сценарија за развој на украинскиот конфликт
Таканаречениот Црноморски договор беше успешно имплементиран речиси два месеца. Тој помогна да се ублажат економските притисоци во Украина и да се амортизира недостигот од храна во некои делови на светот. Всушност, преку Црноморскиот договор, дипломатијата прати недвосмислена порака за заемно разбирање и компромис, нудејќи докази дека сè уште може да се постигне практична соработка меѓу Киев и Москва дури и среде конфликт
Подготвил: Mарјан Велевски
Долготрајниот конфликт во Украина влегува во нова и потенцијално многу поопасна фаза. По брзиот напредок на украинските трупи во контраофанзивата против руските сили во украинскиот регион Харков, со политичка и безбедносна поддршка на Западот, Кремљ сега ја подигнува летвичката на скалилото на ескалација, со тоа што рускиот претседател Владимир Путин на првиот ден на есента нареди руска воена мобилизација. Референдумите за приклучување кон Русија во неколку територии на Украина завршија со речиси стопроцентна поддршка на идејата за отцепување од Украина. Тоа е уште еден знак дека Кремљ го засилува притисокот врз Киев.
Сценарио што содржи сериозен ризик од ескалација на воениот конфликт
Јуџин Чаусовски, истакнат аналитичар во институтот „Њу лајнс“, вели дека сите овие случувања укажуваат на сериозен ризик од ескалација во украинскиот конфликт. Тој веќе тече и на полето со енергетските прекини меѓу Русија и Европа и загрижувачки се приближи до заканувачки „нуклеарни несреќи“. Но понатамошната ескалација не е неизбежна. Ваквите настани би можеле да дадат поттик за нешто што го избегна руско-украинскиот конфликт до 2014 година, а тоа е сериозен и посветен обид на сите вклучени страни да постигнат дипломатско решение за ставање крај на конфликтот во Украина или барем да се ублажи против нејзините најпогубни исходи.
Секако, имаше многу неуспешни напори за решавање на украинскиот конфликт по дипломатски пат. Тие се бележат од почетокот на конфликтот на почетокот на 2014 година по евромајданските протести во Киев, главниот град на Украина, и последователното влегување на Крим во рамките на Русија, како и спонзорството на сепаратистичкото востание во Донбас. Дипломатските преговори потоа беа започнати речиси веднаш, а се појавија во две форми: прва, трилатерална контакт-група, која ги вклучуваше Украина, Русија и Организацијата за безбедност и соработка во Европа за да се осврне на тактичките и безбедносните компоненти на конфликтот. Втората форма беше таканаречената нормандиска четворка, меѓу Украина, Русија, Франција и Германија, да решава пошироки стратегиски прашања од политичко ниво.
Овие напори за посредување резултираа со договор за прекин на украинскиот конфликт, познат како Договорот од Минск, кој вклучуваше прекин на огнот и повлекување на силите од линијата на контакт. Но за издвојување е дека ниту еден дел од овој договор никогаш не беше успешно ниту одржливо спроведен. Имаше многу прашања што ја поткопаа неговата имплементација, вклучувајќи и намерно двосмислениот статус на Русија и како посредник и воин, како и несогласувањата меѓу Киев и Москва за редоследот на безбедносните и политичките компоненти на протоколот. Сржта на неуспехот на Договорот од Минск беше тоа што неговата цел беше толкувана и практикувана од секоја од главните страни различно.
Од зелената маса на бојното поле, наместо обратно
Договорите од Минск беа целосно застарени со почетокот на специјалната воена операција на Русија во Украина на 24 февруари. Статусот на народните републики Донецк и Луганск повеќе не беше предмет на преговори. Наместо тоа, Русија избра да ги признае овие територии како независни држави пред да започне сеопфатна воена операција во Украина. Кремљ тврди дека тоа е неопходно за да се заштитат овие територии, како и за да се постигне поширока „демилитаризација и денацификација“ на Украина. Ова доведе до сегашната фаза на воениот конфликт во Украина, фаза за која главно се преговараше на бојното поле и сега се чини дека е на раб на ново скалило за понатамошна ескалација.
И покрај неуспехот на дипломатските напори за решавање на конфликтот меѓу Украина и Русија, тоа не значи дека меѓународното посредување во украинскиот конфликт во целина е залудно. Имаше еден таков дипломатски напор во сегашната фаза на конфликтот, кој не само што беше договорен и спроведен од сите вклучени страни (вклучувајќи ги и Украина и Русија) туку може да послужи и како рамка за спречување на влошувањето на конфликтот.
Тој напор е познат како Црноморска иницијатива за жито, меѓународен договор во кој учествуваат Украина и Русија, а со посредство на Турција и Обединетите нации (ОН). Тој беше потпишан на 22 јули и стапи во сила на 1 август. Овој договор го отвори патот за хуманитарен поморски коридор за снабдување со жито низ Црно Море и им овозможи на Украина и на Русија да го отклучат извозот на храна што беше попречен како резултат на конфликтот. Бидејќи договорот беше успешно имплементиран речиси два месеца, тој помогна да се ублажат економските притисоци во Украина и недостигот од храна низ светот, нудејќи докази дека сè уште може да се постигне практична соработка меѓу Киев и Москва дури и во средината на конфликт.
Клучен играч во преговорите за договорот беше Турција, која се појави како најактивниот и најефикасен посредник меѓу Русија и Украина од почетокот на конфликтот. Уникатната позиција на Турција како единствена членка на НАТО што не усвои санкции против Русија и сложените, но сепак конструктивни односи на Анкара и со Москва и со Киев, ѝ даде на Анкара политички потпора да посредува меѓу двете страни. Дополнително, стратегиската локација на Турција на Црно Море и нејзините точки на влезот од Босфор до Средоземно Море ја направија клучна од логистичка перспектива, бидејќи секоја пратка што транзитира по Црно Море мора да помине низ турските теснеци за да стигне до глобалните пазари.
Улогата на ОН беше важна бидејќи му даде мултилатерален легитимитет на договорот, особено бидејќи руско-украинскиот конфликт создаде проблеми со житото, кои се глобални по природа. Русија и Украина заедно сочинуваат околу 18 отсто од глобалниот извоз на жито, при што овие земји го обезбедуваат најголемиот дел од увезените жита во многу земји во Африка и на Блискиот Исток. Сепак, руската воена блокада на украинските пристаништа на Црно Море и западните санкции против Русија им отежнуваат на двете земји да ги пласираат своите резерви на жито на пазарот. Не само што конфликтот влијаеше на цената на житото и доведе до неконтролирана инфлација на храната туку исто така создаде недостиг од жито во некои од најранливите области во светот.
Да му се даде шанса на сценариото каде што дипломатијата ќе ја одигра клучната улога
Како резултат на дипломатските напори, односно т.н. Црноморска иницијатива, Украина и Русија беа поттикнати да постигнат договор за снабдување со жито, дури и додека трае поширокиот воен конфликт, отворајќи го патот за Турција и ОН да посредуваат. Откако е лансирана иницијативата за жито во Црно Море, имало речиси 200 пратки со бродови со жито, испорачувајќи повеќе од четири милиони метрички тони житни производи. И покрај тоа што се случи за време на активен конфликт, имаше неколку фактори што го олеснија договорот за жито. Имаше јасни стимулации и за Русија и за Украина да ги отклучат своите пратки со жито, и не бараше ниту една од страните да прави компромиси за нивните пошироки стратегиски интереси. Тој, исто така, се осврна на загриженоста на Турција и на ОН за справување со недостигот од храна и инфлацијата, а меѓу сите страни имаше согласност за меѓународно набљудување и координација за спроведување. Ова овозможи сериозно да се продолжи со дипломатијата и преговарачите да се фокусираат на техничките детали за правните и логистичките параметри на договорот додека ги надминуваат сите политички пречки.
Сите овие фактори е важно да се имаат на ум кога се размислува како би можел да изгледа дипломатскиот договор да се стави крај или барем да се ублажи ескалацијата на конфликтот во Украина во оваа фаза. Како и Договорот за испорака на жито преку Црно Море и за разлика од Договорот од Минск, важно е секој таков договор да има заедничка цел со која ќе бидат согласни сите договорни страни. Покрај очигледните разлики меѓу Москва, Киев и Западот, постојат заеднички цели за сите страни сè уште да можат да се договорат, дури и ако тие се само за да се спречи драматична ескалација што би им наштетила на сите страни. Таквата ескалација може да има многу форми, од напад на руско нуклеарно оружје до целосно прекинување на енергијата до економски и политички кризи, кои таквите дејства би можеле да ги предизвикаат.
Така, Црноморската иницијатива за жито, со својот фокус на мултилатерална соработка и идентификување и спроведување заеднички цели, би можела да обезбеди корисна концептуална рамка за спречување ескалација на украинскиот конфликт. Турција не крие дека сака да помогне во посредувањето за поширок договор за прекин на огнот меѓу Украина и Русија, при што Анкара се надева дека искуството од Договорот за жито, како и поновата размена на затвореници со која посредуваше заедно со Саудиска Арабија, може да се искористат кон оваа цел. Успешното посредување, кое дава опипливи резултати, дури и за релативно мали прашања, може да ја изгради основата за идна деескалација.
Се разбира, клучните прашања за територијалната контрола и безбедносните гаранции се многу попредизвикувачки за посредување, па останува можно и Украина и Русија да ги избегнат таквите посреднички напори додека нивните сили се обидуваат да добијат предност на бојното поле. Сепак, најновите случувања го поставија украинскиот конфликт на еден вид крстопат, со сериозен ризик од ескалација од една страна и можност за дипломатско уривање од друга страна. Но, сепак, нема конфликт што на крајот не завршил на „зелената маса“.
Денеска потпишување декрет за присоединување на четирите региони
Русија најави дека денеска официјално ќе припои уште четири делови од Украина. Церемонијата на потпишување документи за присоединување нови региони кон Русија ќе се одржи во 15 часот, изјави прес-секретарот на претседателот на Руската Федерација, Дмитриј Песков. Според портпаролот на Кремљ, на настанот се очекува долг говор на рускиот лидер Владимир Путин.
Тој додаде дека договорите за пристапување на регионите кон Русија ќе бидат одобрени уште пред да се разгледаат сите прашања поврзани со овие процеси во Советот на Федерацијата. Претходно беше објавено дека шефовите на Луганската и на Донецката Народна Република отишле во Москва на разговори со Путин.
За време на церемонијата, Путин ќе одржи говор, по што ќе се сретне со лидерите на непризнаените народни републики Донецк и Луганск, како и со регионите Херсон и Запорожје, каде што од 23 до 27 септември беше одржан референдум за пристапување кон Руската Федерација.
