КУЛТУРНИТЕ ПРАКТИКИ И ПОГЛЕД ВО ИДНИНАТА
Мојот свет како да е поделен на две крајности, на две неспојливи културни практики: оние што се однесуваат на културната продукција и нејзината презентација и оние што го подразбираат секојдневниот начин на живот. Се чини дека последната идеја за уметноста/културата како означувачка практика што го уредува поимањето на светот и животот во тој свет, исчезнува. Културните практики, во најголем дел, стануваат израз на индивидуалниот творечки чин за лична афирмација, што е неоспорно и легитимно, но сосема го запоставуваат фактот дека тие го уредуваат и колективниот начин на живот и воспоставуваат систем на вредности. Оттука, во последниве неколку години културните настани и начинот на живот кај нас како да немаат ништо заедничко.
Ќе започнам од второто, од секојдневните културни практики. Од својата трета година живеам во скопско Тафталиџе, маалото на Горан и Влатко Стефановски, Бодан Арсовски, Кокан Димушевски, култниот клуб Шанеда, на вајарот Драган Поповски-Дада, на професорката по англиска книжевноста Иванка Ковиловска, на радиорежисерката Зорица Георгиевска, на актерките Љупка Џундева, Тодорка Кондова-Зафировска, Нада Гешовска, глумците Драги Костовски, Димче Мешковски и многу други, ги набројав само оние што прво ми паднаа на ум. Соседите ни беа важни, зашто раскажуваа приказни од животот. Интересни, забавни, насочувачки. Растевме со популарната музика на светски познатите рок-бендови, дискутирајќи за книги од типот на онаа на Дик Хебдиџ, „Супкултура – значењето на стилот“. Не пропуштавме проекција на нов филм или на театарска претстава, бидејќи ни беше важно да знаеме и да имаме став. Тогаш првпат се сретнавме со тегобноста, предизвикана, на пример, од „Диво месо“ на Стефановски. Имавме и дом на културата или месна заедница Тафталиџе, не се сеќавам, но сеедно, ние го викавме домчето, во кое секогаш спонтано ќе се соберевме кога нешто нè засегаше, како на пример, смртта на Тито или новата песна на некој тафталиџански бенд. Домчето беше местото за заедничка тага или радост, за колективна поддршка. Е, тоа домче сега се распаѓа како што се распаѓа и тој начин на живот. Од домчето има само траги на некогашниот живот, како што и од некогашната култура на живеење во Тафталиџе остануваат само траги што можат да се видат единствено со сериозен напор. Ништо ново и ништо нелогично.
Во Тафталиџе нема „нови клинци“, има новонаселени
Стариот начин на живот си оди, доаѓаат „некои нови клинци“ со своите културни навики и својот начин на живот. Само што во Тафталиџе нема „нови клинци“. Има новонаселени. Нив не може да ги засега домчето, зашто не знаат. За нив Тафталиџе не е место, туку простор во кој живеат, означен од луксузните новоникнати згради на местото на поранешните паркови и клупи на кои тафталиџани се среќаваа и муабетеа. За нив Тафталиџе е борба за паркинг-простор во џунглата од луксузни автомобили и џипови. И борба со правот од постојаното копање и прекопување на улиците и инфраструктурата. Ни повеќе ни помалку. Во моето Тафталиџе, наместо тафталиџани ќе сретнете сè друго. Наместо бараките, израз на светската солидарност по земјотресот во 1963 година и симбол на космополитскиот дух на населбата, ќе ве пречекаат високи згради напикани во мал простор со затворена структура. Стеснетоста е неговата доминантна карактеристика: на просторот, на инфраструктурата, на животните услови, на културата, на духот…
Во Тафталиџе секогаш живееле и скромни луѓе (по образование и материјална ситуираност), но кои знаеле и имале што да дадат, исто како и оние што имале повеќе и биле пообразовани. Секој во Тафталиџе имаше свои ресори и вештини. Разликите се дополнуваа. Споделувањето беше врвната вредност. Денес во Тафталиџе живеат богати луѓе со сиромашен дух и, следствено, сиромашна култура. Сељачизмот, речено народски, по тафталиџански (ризикувам да бидам осудена за елитизам), е неговата доминантна особина. Оттаму, во Тафталиџе денес живеат сељаци. И, на мое изненадување, не многу различни од тие што ги сретнувам и во селото, каде што требаше да живеат селани, отворени и срдечни луѓе, оти живеат во хармонија со природата и во духот на старата добра традиционална народна култура. Сeлани сељаци, стеснети во душата и во духот, со развиени вештини само да земат и ништо да не дадат, фалбаџиски настроени и завидливи, без желба за вистинска комуникација и со амбиција да покажат дека и во село џипот вози исто како и во град. Ни трага ни глас од она прочуено народно гостољубие, од ората и народната песна, од домашната храна понудена пред дојденецот. Наместо тоа, одекнува, и гласно и јасно се слуша и преку седум гори, новиот турбофолк, кој ме наоѓа затечена, неподготвена и ми остава чувство на неинформираност.
На форумот Фемина се поставува темата „Симптоми оф биинг а сељак:)“, која води до линкот на спотот на некојси Фазлија за песната „Мало виски, мало кока-кола“, истата онаа што веќе два дена се врти на најсилно во соседната куќа, сега веќе фитнес-центар, и подмолно ми се приближува, ми се наметнува, ме обзема и сфаќам – не можам да ѝ се спротивставам. Тука не помагаат ни пријава, ни полиција, ни закон за децибели. Комплетно ѝ се препуштам во стилот на народната: „Ако не можеш да ги победиш, придружи им се!“ и со часови си ги потпевнувам двeте строфи, толку лесно приемливи што се доближуваат до граница на ступидност, поточно бесмисленост, кои траат цели пет минути во една тура.
Каква неподнослива леснотија на постоењето!!! Ми се чини дека токму во тој момент романот на Кундера ми добива дополнително значење. И, дополнително ја преиспитувам мислата на Ниче за вечното враќање на спротивноста меѓу тежината и леснотијата. Како тргнала работава, можеби ќе бидеме сведоци на конечното исчезнување на тежината; а, и леснотијата, токму поради непостоење на тежината, нема да се препознае.
„Малку виски, малку кока-кола“ како доминантен стил на живеење
Станува збор за агресивен, самобендисан и самовљубен нагон, кој се наметнува и станува единствен избор. Ги зафаќа сите, ги униформира, па „малку виски, малку кока-кола“ станува доминантен стил на живеење. Мера и норма. На сите, па и на оние што некогаш биле гласни и јасни во барањето промени. Тука секоја акција ја губи смислата. Овој заклучок ми го наметнува тегобното прашање, не првпат поставено, а особено актуелно во 1950-тите години, каква е врската меѓу локалниот сељачизам и елитните културни практики, поддржани од државните институции, навидум цврсто настроени да се поттикне практикувањето на Културата (со големо К), како национален интерес и противтежа на сељачизмот; како борба против него, од една страна, и самата културна елитата, од друга, како нешто издвоено и над секојдневните практики, сосема несвесна за моќта на леснотијата да обзема, децидно посочена и единствено важна за текстописецот на стихот: „Живим живот, бригу на весеље“. Леснотија во која сите сме склони да втонеме и, во краен случај, да ја прифатиме. Ама не како народната: „Ако не можеш да го победиш, придружи му се!“, туку како ново нормално. Каде што најновиот модел на џип и турбофолкот стануваат статусен симбол за освоената култура и стилот на живеење. Си потпевнуваме и се согласуваме. Веќе не преговараме. А тоа значи дека културната „елита“ ја губи битката, зашто и таа копнее по најновиот модел на џип, па сè додека не го стекне, им забележува на локалните попови што на погреби и крштевки доаѓаат во црни мантии, скапи чевли и црни џипови.
Можеби наивно оптимистички, сепак, сметам дека војната сè уште не е изгубена. Има можност за изнаоѓање патишта за осмислување на идните акции, зашто сè уште има и такви што веруваат во таквата можност. Можност во која и авторката на овој текст сè помалку верува, ама не губи надеж. Има можност, вели, за некои идни, инакви културни практики, можеби прво практики како ментална вежба, вежба што ни е неопходна пред напливот на „Малку виски, малку кока-кола“. Јас го избрав пишувањето, овде низ асоцијации, зачинети со ред автоиронија и ред забава. Како противтежа за стапицата за моето Тафталиџе.
Лорета Георгиевска-Јаковлева
