Кристијан Ристески, режисер
По светската премиера на фестивалот „Слемденс“ и македонската премиера на фестивалот „Браќа Манаки“, филмот „Снежана на крајот умира“ на режисерот Кристијан Ристески, кој е и сценарист на филмот, е дел од репертоарот на „Синеплекс“. Филмот се промовира во прво лице еднина и вели: „Еден критичар вика сум бил љубовно писмо на Скопје. Не знам баш, ама ај така нека му биде“. Во него станува збор за животите на една хикикомори-уметница, радиоводител со Аспергеров синдром, газда на маалска видеотека, филозоф од пред гранапче, креативен директор и гинеколог антинаталист, кои се заплеткани во три откачени приказни за љубов, пријателство и посветеност. А приказната почнува да се раскажува од ракурс на наратор мува.
„Снежана на крајот умира“ е социјална драма, во амбалажа на комедија на апсурд… Што ве привлече кон овој жанр?
– Приказната во филмот, во основа, е социјална драма. Начинот на кој моите соработници и јас ја третиравме таа приказна има елементи на комедија и на апсурд. Така настана тој амалгам. Филмот е биографски, во доста лабава смисла на тој збор, иако на повеќето гледачи по гледањето може да им изгледа како фикција. Ништо во филмот не е измислено. Сѐ што им се случува на ликовите ми се има случено мене, или сум бил сведок на тој настан, или му се случило на некој мој близок. Филмот е целосно снимен во Скопје. Скопје на некој начин е и лик во филмот и инспирација за него.
Колку време беше потребно идејата да се преточи во финален филмски продукт?
– Настанувањето на еден филм е долгогодишен процес. Од моментот кога почнав да ја пишувам првата верзија на сценариото помина повеќе од деценија. Од моментот кога ги добивме првите пари за продукција на филмот поминаа пет и пол години. Филмот го снимивме пред три години. Светска премиера имаше на почетокот на годинава. Значи, речиси пет години од првите пари до премиерата.
Велите „Нашиот филм е приказна за човечката добрина, пристојноста, интегритетот, надежта и радоста на животот“… Зошто избравте да ги ставите во фокус овие доблести?
– Технологијата, бескрупулозната трка по профити на големите компании и политиката ги преплавија нашите животи, ја уништија приватноста и го дехуманизираа човештвото. Сѐ стана пиар, сѐ стана стока за купопродажба, како човечкото внимание на пример, сѐ е манипулација, симулакрум, „живот“ во виртуелниот простор, согласност да бидеш манипулиран, обид да се конструира совршена онлајн слика за себе, трка по лајкови… Повеќето луѓе повеќе им веруваат на контролираните онлајн наративи и на бројот на лајкови отколку на сопствените очи и здрав разум. И, парадоксално, овој „новоживот“ (на кој изгледа дека премолчно се согласивме) не нѐ направи посреќни. Напротив. Има сѐ помалку љубов, емпатија, добрина, етика, живот надвор од телефоните. Сакав на луѓето што ќе одлучат да одвојат 106 минути од својот живот за да го гледаат филмот, да им покажам дека уште не исчезнале сите причини за надеж во човечноста и добрината и да им понудам еден мал филмски антидепресив.
Силно ја третирате реалноста во „Снежана на крајот умира“. Што сакате да прикажете, какви размисли сакате да испровоцирате?
– Филмот прикажува три микросвета што се живи и човечни, наспроти милјето што е мртво и дехуманизирано. Затоа што на платното главно ги гледаме протагонистите и нивните три микросвета, публиката добива впечаток дека сѐ во филмот е живо и човечно. Свесно, сакав само да раскажам приказна, ама потсвесно веројатно сум сакал да покажам дека е можно овој град и оваа земја да бидат живи и почовечни, како што беа некаде до крајот на 2990-тите, години чиј „вајб“ сакав некако да го вткаам во трите современи микросвета што ги прикажува филмот.
Зошто избравте да користите скопски жаргон во филмот и во промоцијата?
– Еден од основните прерогативи на секој филм е публиката да им верува на ликовите/актерите што ги толкуваат. Гледачите треба да веруваат дека такви луѓе се можни во реалниот живот. А во реалниот живот повеќето луѓе во Скопје зборуваат „скопски“. Маркетиншката промоција ја направивме на истиот принцип – таа е замислена во прво лице еднина, филмот се промовира сам себе („Здраво, јас сум филм, доете у кино да ме глеате“), и затоа што филмот исто како ликовите во него е „скопјанец“ – и тој зборува „скопски“.
Што е потешко, создавањето на филмот или кинодистрибуцијата?
– Правењето филм е една од најтешките работи што постојат. Трае неколку години, треба многу пари и бара голема истрајност, ментална цврстина и многу различни вештини. Реално, толку е тешко и комплицирано што е вистинско чудо кога еден филм ќе стигне во киносалите. Ова не го тврдам само јас, го цитирам Том Хенкс. Тие што спуштаат торенти, да имаат само зрнце совест и да знаат колку многу труд и мака е вложено во кој било филм, никогаш не би пиратирале. Ич не е фер што само околу еден процент од снимените филмови добиваат меѓународна дистрибуција. Уште понефер е тоа што во последно време најголемиот дел од публиката не ги гледа филмовите во кино. Филмовите најмногу се гледаат на телевизор, на стриминг-платформите, а во Македонија многу се гледаат и пиратски, пак на телевизор или, уште полошо, на лаптоп, или кога домашните филмови се емитуваат на терестријалните телевизии, пак на телевизор. Гледањето филм во кино е неспоредливо со тоа дома. Ни најбогатите не можат дома да инсталираат опрема што ќе овозможи звук близок до звукот во кино, никој дома нема телевизор со екран ни блиску по димензии како филмските платна во киносалите, а за колективното доживување и енергија при гледањето филм во кино ич да не зборувам, тоа дома едноставно не е можно. Треба сите да ја едуцираме публиката дека пропушта голем дел од доживувањето кога не ги гледа филмовите во кино. Така што, да, за жал, кинодистрибуцијата стана потешка и од создавањето на филмовите.
