Стефан Хертманс, белгиски писател гостин на „Букстар“
Стефан Хертманс (1951) е белгиски автор, поет и есеист од фламанското говорно подрачје. Неговата биографија се чита како образовен роман – од наставник до џез-музичар, од професор до писател, од белгиски државен лауреат до голема меѓународна книжевна ѕвезда. Неговата поезија е преведена на различни јазици, изучувана е на Уметничкиот институт и на Кралската академија за ликовни уметности во Гент, а во 1983 г. учествувал и на „Струшките вечери на поезијата“. Предавал на Универзитетот во Сорбона, на универзитетите во Виена, Берлин и во Мексико Сити, на Конгресната библиотека во Вашингтон и Универзитетскиот колеџ во Лондон. За романот „Војна и терпентин“ (2012), базиран на дневниците на дедо му преку кои го реконструира времето пред, во текот и по Првата светска војна, ги освоил наградата за литература на ЕЦИ и Фламанската награда за литература и култура, бил и во поширокиот список за меѓународната Букерова награда. Англискиот превод на книгата е избран за роман на годината од „Тајмс“, „Сандеј тајмс“ и од „Економист“, а од „Њујорк тајмс“ е прогласен за една од десетте најдобри книги за 2016 година.
Неговата книга „Вечно туѓа“ излезе во издание на „Антолог“, а Хертманс е еден од гостите на тековниот фестивал на европска литература „Букстар“.
Што прво си помисливте кога добивте покана за престој во Македонија, како специјален гостин на „Букстар“, дали можеби дека имате обожаватели и во ова парче земја? Дали за првпат сте во Скопје?
– Се навратив на мојата прва посета на Скопје, која беше во 1989 година, по повод струшкиот литературен фестивал. Тогаш градот ми беше откровение, сосема нешто поинакво од она што го знаевме на Запад, но фасцинантно. Се сеќавам само на нејасни впечатоци и љубопитен сум да го видам градот повторно по 34 години…
Поезија, романи, есеи, драми, раскази… која книжевна форма си ја чувствувате за своја, со која медитирате?
– За мене, пишувањето е сложена мрежа на знаци, алегории и приказни, така што овој испреплетен „интертекст“ е она што е навистина одлучувачко за мене. „Жанровите“ се последователно прашање кога се пишува на креативен начин. Но, претпоставувам дека пишувањето и објавувањето поезија најинтимно допира до егзистенцијалната ситуација на личноста што пишува.
„Војна и терпентин“ e базиран на дневниците на дедо ви од Првата светска војна, а се имплициравте и себеси внатре. Всушност во трите ваши романи се испреплетуваат фикција и вистина, па што натежнува?
– Ниту едното ниту другото. Токму деликатната рамнотежа помеѓу двете е тоа што создава специфичен текст, кој јас тежнеам да го класифицирам како „авто-доку-фикција“.
Вашите приказни се создаваат на пресекот на автобиографијата, историјата и фикцијата. Како настана вашиот жанр, со што се карактеризира?
– Овој специфичен вид роман потекнува од фактот што беше невозможно да се изведе оригиналниот текст од дневниците на мојот дедо, бидејќи фламанскиот јазик еволуираше доста силно. Затоа морав да ги адаптирам неговите приказни и да направам роман од тоа важно сведоштво. Потоа потекна идејата да воведам наратор што личи на мене, но не е сосема идентичен. Тоа ми даде слобода да ја „средам“ приказната како што сакам, иако ги следев неговите дневници. Видов дека оваа техника функционира доста добро, па ја адаптирав кога ја пишував приказната за преобратеното девојче во провансалското село, а подоцна и во романот за куќата каде што живеев во Гент, каде што живеел познат нацист за време на Втората светска војна.
Тешко ли e да се најде вистинската форма, односно правите зборови за да се раскажат тешки и сложени приказни како вашите?
– Тоа е секојпат долг и тежок работен процес, главно затоа што тука се фактите, истражувањата, историската рамка и специфичните елементи на она што го знаеме за конкретната личност, а потоа и пишувањето на конкретните сцени. Секако, за романот „Вечно туѓа“, процесот траеше четири години истражување, монтажа, препишување, барање рамнотежа помеѓу различните нивоа. Но она што треба да направи мазна целина од сите овие различни нивоа е стилот. Стилот прави приказната да функционира во сите нејзини различни слоеви.
Носечка нишка во вашите романи е баналноста на злото. Зошто решавате да им дадете внимание на таквите поглавја од историјата?
– Затоа што тоа го гледам насекаде околу мене… агресија, мачизам, расизам, симпатии за насилство, за екстремно десничарски движења, за неонацизам… сето тоа повторно е во пораст во Европа. Тоа претставува егзистенцијална закана за нашиот континент и нашите демократии. Многу често младите момци паѓаат во замката на тие движења, главно затоа што не размислуваат доволно критички за својата слобода и права. Секогаш од баналноста повторно се појавува злото. И, се разбира, секогаш се враќаме на идејата на Хана Арент за оваа тема.
Велите дека за да се инспирирате, потребно ви е да патувате и да стапите во допир со непознатото, кои дестинации досега ви ја стимулираа инспирацијата и кои ви се на листа на чекање?
– Всушност, секое место може да предизвика приказна и секој живот може да биде интересен за раскажување. На писателот му останува да направи работите да живеат во имагинацијата на читателот. Во 1990-тите, објавив книга наречена „Меѓуградови“, во која раскажував за моите посети на европските градови како Дрезден, Трст, Виена, Братислава, Марсеј итн. Таа книга беше сведок на тие денови не долго по падот на Железната завеса. Сакав да ја доловам атмосферата на Истокот и Западот и да откријам што нѐ обединува и што нѐ разделува. Најмногу ме инспирираат места што не се туристички, каде што сѐ уште може да се најдат некои траги од автентичниот живот на луѓето и од поезијата на секојдневието. Доволно лошо, капитализмот ги зазеде нашите улици во центарот на градот низ целиот континент со истите продавници, истиот публицитет, истиот безличен комерцијален стил. Се чини дека автентичните култури умираат под неолиберализмот на навистина брз начин.
Вашите книги поттикнуваат голем број прашања, но еве едно од нив – колку вистина може да толерира човек?
– Тоа е централното прашање во мојот последен роман, каде што ги опишувам тешкотиите и болките на децата на таткото нацист што го прогонувал еврејскиот народ во мојот роден град. Го поставив ова прашање кога дознав дека неговиот син, универзитетски професор по историја, имал тешкотии да пишува за својот татко и дека има тенденција да му прости. Вистината многу често се разликува од она што ние би сакале да биде вистина. И зависи од нашата храброст и слободна волја да ги погледнеме болните форми на вистината во очи. Секако, политичарите имаат тенденција да ја потиснат вистината: земете ги планетарните кризи на миграција, климатските промени, изумирањето на биолошката разновидност итн.: колку политичари и граѓани навистина сакаат да ги погледнат новите итни тешки вистини во очи и да сфатат дека само планетарна соработка може донесе подобра иднина?
