Со крајот на Студената војна, улогата на нуклеарното оружје во заштитата на безбедноста почна да се намалува, покрај драматичното намалување на повеќето нуклеарни арсенали, како и нивното ниво на подготвеност. Сепак, овој процес не успеа да го даде очекуваниот мир, а камоли многу нагласената потрага по универзално нуклеарно разоружување или целосно повлекување на нуклеарното оружје. Покрај тоа, ривалствата и конфликтите само се префрлија во други домени, особено во конвенционалниот, сајбер-просторот и во вселената
Вознемиреноста од опасностите својствени за нуклеарното оружје беа главна карактеристика на ерата на Студената војна. Од негативна страна, целиот период се карактеризираше со стравови дека тензијата на суперсилите ќе ескалира во нуклеарна размена, егзистенцијалните безбедносни грижи ќе поттикнат голем број дополнителни држави да стекнат нуклеарно оружје и, можеби најлошо од сè, дека терористите би можеле да дојдат до него. За среќа, ниту едно од овие сценарија не се оствари. Сепак, се случи серија на нуклеарни кризи за време на Студената војна, како и трката за нуклеарно вооружување што ги натера САД и Советскиот Сојуз да градат незамисливо огромни нуклеарни арсенали. Од позитивната страна, поседувањето нуклеарно оружје на крајот одигра незаменлива улога во одвраќањето на нуклеарните сили од директна конфронтација со другите држави што поседуваа вакво оружје, а обезбедувањето проширени безбедносни гаранции поддржани од нуклеарно оружје се покажа од клучно значење за со него да се стекнат оние ненуклеарни држави што се соочуваа со егзистенцијални ризици.
Вкрстување на два домена
Со крајот на Студената војна, улогата на нуклеарното оружје во заштитата на безбедноста почна да се намалува, покрај драматичното намалување на повеќето нуклеарни арсенали, како и нивното ниво на подготвеност. Сепак, овој процес не успеа да го даде очекуваниот мир, а камоли многу нагласената потрага по универзално нуклеарно разоружување или целосно повлекување на нуклеарното оружје. Покрај тоа, ривалствата и конфликтите само се префрлија во други домени, особено во конвенционалниот, сајбер-просторот и во вселената. Сајбер-просторот постепено доби улога што донекаде потсетува на онаа на нуклеарното оружје за време на Студената војна, станувајќи значајна алатка на меѓународните односи, за државно уредување и извор на тензии. Сепак, постојат три впечатливи разлики. Прво, барем некои форми на сајбер-напади станаа нормален дел од животот, дури и во мирновременски услови. Второ, сајбер-оружјето почна нашироко да се користи и не само од страна на државите туку и од многубројни криминални субјекти. И трето, сајбер-оружјето стана моќно присилно средство што може да произведе многу поразновидни ефекти, почнувајќи од физичкиот простор преку дигиталниот свет, па сè до когнитивното царство.
Сепак, украинска криза и тековната нуклеарна сага со Северна Кореја многу јасно покажаа дека нуклеарното оружје сè уште е актуелно. Ако ништо друго, тоа сега се манифестира во амбициозните програми за модернизација што се во тек во сите главни нуклеарни арсенали, каде што надмоќта на сајбер-оружјето се вкрстува со агендата за нуклеарна безбедност. Една особено застрашувачка перспектива поврзана со развојот на сајбер-просторот е појавата на сајбер-оружјето како закана за нуклеарните операции на физичко, дигитално и когнитивно ниво. Сајбер-оружјето може да ги наруши или деградира капацитетите на помошните физички системи поврзани со инфраструктурата на нуклеарното оружје (како што се снабдувањето со електрична енергија или сателитите за рано предупредување) или да го поткопа функционирањето на основните нуклеарни командни и контролни функции на сите нивоа што влијае на капацитетот за комуникација низ синџирот на команда, одржувањето позитивни контроли врз нуклеарниот арсенал и безбедното спроведување на нуклеарни мисии. Сајбер-оружјето може сериозно да влијае на ситуациската свест што е основа на нуклеарното одлучување, особено во услови на криза. Можеби најалармантно е тоа што сајбер-оружјето може да предизвика такви ефекти ненамерно, дури и против желбите на извршителите на нападот.
Можни сценарија за сајбер-напади на нуклеарни капацитети
Сајбер-нападите имаат двоен капацитет: да извлечат информации, но и да влијаат на перформансите на системите, создавајќи несакани ефекти, особено ако тие се откриени и протолкувани како штетни од страната на одбраната. Искушението да се употреби сајбер-оружје би било особено големо ако се претпостави дека таков напад би можел да се изврши ефикасно, поштедувајќи ја потребата да се размислува за далеку поризични средства за да се постигне оваа задача. Таинствената природа на сите нуклеарни капацитети, исто така, имплицира дека таквото сценарио би можело да се развие не само кога нуклеарното оружје е цел на напад туку и кога офанзивните сајбер-разузнавачки операции насочени кон други средства ненамерно влијаат на нуклеарните капацитети. Спојот на некои нуклеарни и конвенционални средства, како што се системите за рано предупредување и команда и контрола, дополнително ги зголемува шансите да се случат такви дестабилизирања. Ова создава можности за оние што сакаат да извршат упад во инфраструктурата, а кај другата страна се јавува постојана вознемиреност за подложноста на такво сценарио. Неопходно е и да се разгледа сценарио во кое трета страна спроведува лажна сајбер-операција против систем на нуклеарна команда и контрола со цел да ги спротивстави другите две страни. Оттука, се чини дека е сосема веродостојно дека такво сценарио би можело да се случи и во нуклеарниот домен, со тоа што неговите последици би биле многу пострашни.
Справување со ризици
Гледајќи подалеку од заканата што ја претставува сајбер-оружјето за нуклеарното, исто така треба да се разгледаат можните последици од сајбер-нападите врз нуклеарните централи. Овие ризици не се однесуваат само на нивната поврзаност со производството на електрична енергија туку се прошируваат и на капацитетите за складирање потрошено нуклеарно гориво. Нарушувањето предизвикано од сајбер-напади или други средства врз надзорните капацитети на овие објекти и брзо спроведување корективни мерки носи сериозни ризици не само да предизвика продолжено губење на електрична енергија и голема штета на животната средина туку и потенцијално да предизвика влијанија опасни по живот во масовни размери. Појдовна точка за справување со ризиците својствени за сајбер-нуклеарната врска е да се признае нивното постоење и да се размислува за нивните веројатни последици. Некои од опциите за справување со овие ризици не само што би биле скапи и одземаат многу време туку би вклучиле и болни оперативни и политички компромиси.
Накратко, иако сите овие опции треба сериозно да се разгледаат, ниту една не се претставува како погодна за непосредна, директна имплементација. Светот можеби ќе треба директно да се соочи со несакан настан за да ја поттикне акцијата на релевантните страни и да ги мотивира да ја надминат институционалната и политичката воздржаност за сериозно да размислуваат како да се справат со овие опасности на начини што претходно би изгледале незамисливи.
Подготвиле: Митко Јовановски; Билјана Здравковска
