Беше и помина 8 Септември. Некако административно, како да не е општонароден, туку само државен празник, поточно празник на партиските елити. Така е и со години. Кој се сеќава како изгледаше некогаш 29 Ноември, знае на што мислам: тоа беше НАРОДНА СВЕТКОВИНА. Се одеше некаде и во друга република на гости, се примаа гости, се готвеа специјалитети. Панде Колемишевски е сосема прав во последната колумна, кога вели дека на 8 Септември не му се придава не само општонародно, туку ни некое триумфално ДРЖАВНО значење.
Една од дефинициите на човекот е дека тој е суштество ориентирано во време. Без временски ориентири, човекот се претвора во животно, затоа што тогаш се управува само според инстинктите: јаде кога е гладен, се размножува кога му доаѓа инстинкт да се пари, врши нужда таму и тогаш кога ќе му дојде. Постојат временски ориентири не само за индивидуите, туку и за заедниците: тоа се празниците, големите митски датуми, кои означуваат едно „пред“ и „потоа“ за колективитетот.
Дури и временските ориентири на поединецот, особено дневните, имаат симболично значење: ги евоцираат животните циклуси. Утрото ја симболизира младоста, и затоа утрото, како и секоја младост, е полно со планови за денот (животот). Пладнето е време кога, најчесто по краток одмор, човек веќе знае со кое темпо да го продолжи денот (животот), за да го исполни планираното. Попладнето е веќе знак за зрели часови во денот, односно зрели години на животот, кога веќе се смалуваат и желбите и идеалите, а вечерта е време кога се сумираат резултатите. Така живее крстен човек, што вели народот. „Некрстените“ живеат без ориентир: стануваат кога ќе стигнат, јадат кога ќе стигнат, којзнае дали нешто планираат и сумираат, и легнуваат кога ќе стигнат.
Порано, еден од најважните ориентири во годината беше – први септември, тргнувањето на училиште. А не беше државен празник. Значи, почетокот на училишната година имаше еднакво значење со почетокот на календарската, Нова година. Тоа одеше вака: татко ми ќе подигнеше краткорочен кредит, за да нè облече и „опреми“ и мене и брат ми. Тоа го правеа сите просечни социјалистички семејства, не само нашето. Тоа подразбираше – панталони, есенски или зимски чевли, јакна, долна облека и чорапи, патики за физичко (немаше тогаш патики „за носење“) и училиштен прибор. Се одеше во Ѓорче Петров, во „Борово“ (до легендарната скопска кафеана „Правда“), веднаш спроти „Борово“ беше „Наше дете“ (за јакни и капутчиња), а остатокот се купуваше во НАМА (Народен магазин), стотина метри подолу, по рампата. Боја и дезен на она што се купуваше – не се избираа; тоа го избираа родителите (односно – купуваа она што има). Се сеќавам дека тоа беа најфрустрирачките моменти: сакав сина јакна, а ми купија некоја зелено-кафеава, зашто сината беше поскапа. И ден-денес купувам само сини јакни, а кафеавата и зелената боја не ги сакам.
Така „опремени“, чувствувавме дека влегуваме во полнотијата на „целосниот“ живот. Без тоа, се чувствувавме како да живееме само „половина живот“. И не беа само кредитите тие што ни го овозможуваа чувството дека живееме ВИСТИНСКИ живот. Попрво тоа беше нашиот култен, ИДОЛАТРИСКИ однос кон ориентирот, датумот 1 септември. Денес воопшто не е така. Сите, и оние што масовно користат кредити и оние најбогатите, често се жалат дека нивните животи се ПОЛОВИЧНИ. Од каде такво чувство, кога сите заедно, вкупно, имаме повеќе од тогаш?
Претпоставувам дека во тоа социјалистичко време, во кое најголем дел од нас немаа пари, по она „есенско следување“, никој од нас немаше чувство дека живее „сурогат“ живот затоа што сите купувавме исти нешта во исти продавници. Е, кога подоцна се појавија и КОМИСИОНИ (со странска стока), кога се рашири „менито“ на достапни нешта, кога изобилството ја замени униформноста, се јави првпат и тоа чувство дека некој има „оригинал“, а некој „копија“ (од живот). Се сеќавам на првите фармерки што се појавија и станаа хит кога бев шесто или седмо одделение: SUPER RIFLE. Така и ги изговаравме: читај како што пишува, „супер рифле“. И, ми беше ветено дека ќе ми ги донесат од Грција: една братучетка одеше на одмор и зеде обврска да ми ги купи. Кога дојде, моето разочарување беше огромно: тоа беше модел што едвај личеше на легендарниот бренд. Второ, пишуваше SUPER RUFFLE. Очигледно, стануваше збор за некоја дива грчка фабрика што правеше копии, и за да избегне тужење за брендот, сменила една-две букви, нешто што подоцна стана практика во симулакрум ерата, доба на копии, која дојде со потрошувачкото општество. Беше исто така очигледно дека роднината се решила на „поевтина варијанта“: ме убедуваше дека се исти и дека нема никаква разлика меѓу скапата и поевтината верзија. Тогаш првпат почувствував дека ќе живеам симулакрум од живот, сурогат: ќе имам тоа што ми треба, но не и она што сакам, зашто тоа што ќе го имам, нема да биде БАШ ТОА.
Тоа чувство за „половичен живот“ потоа се рашири на сите области на живеењето: студирав на Филолошкиот факултет во Скопје, ама тој, според професорите и нивниот однос кон професијата, не беше баш „вистински“ филолошки факултет (во тоа се уверив кога две години поминав на Филозофскиот факултет во Загреб, кој тогаш беше „вистински“); одев кај лекари што не беа баш „вистински“ (изумреа старите добри дијагностичари што од врата знаеја што да пропишат, а се намножија тралалајки што не мислат со своја глава), возев италијански автомобил што не беше баш италијански зашто го правеа, доста фушерски, во „Црвена застава“ од Крагуевац, во веќе распаднатата Југославија (пред тоа, тие возила беа прва класа, „вистински“). Живеев дури и во држава што не беше баш „вистинска“, зашто ми исплаќаше универзитетска плата десет пати помала од платите на професорите во вистински држави, а хонорарот за драмски текст беше и петнаесет пати помал. Од друга страна, интересно е дека и до ден-денес, ниеднаш панталоните и јакните од „Наше дете“ или чизмите од „Борово“ не ги доживеав како „половични“. Тие беа, напротив, она вистинското, она што му дава на животот максимална полнотија.
Тоа значи: чувството за „сурогат-живот“ не се должи само на парите, туку на загубата на заедничкиот митско-симболички ориентир во времето. Денес секој си има свој МИТСКИ ориентир, ако воопшто има. За партиите тоа се парламентарните и локалните избори. За бизнисмените – најкрупните тендери во годината. За учениците – крајот на учебната година (наместо почетокот). За луѓето што не можат да најдат работа – победата на нивната партија на изборите. За големите политички утописти – моментот кога ќе станеме членка на ЕУ. За бирократите по канцелариите – паузата за чорба претпладне и крајот на работното време.
Со други зборови, дури и од светите мигови во времето, од ориентирите, направивме профаности. Повеќето луѓе, секој таков за колективот митски ориентир го доживуваат како неработен ден, што најдобро би било да падне во петок (не е лошо и во недела), за да се има продолжен викенд. Затоа и сè повеќе личиме на „изгубени Германци“. Толку.
