Деновиве либералната демократија и авторитаризмот се чини дека се вклучени во процес на конкурентно распаѓање, чиј исход останува неизвесен. Но никогаш не е паметно да се отпишува демократијата, а уште помалку да се дејствува на начини што го забрзуваат нејзиното пропаѓање
Во доцните 1970-ти и раните 1980-ти, истакнати експерти по меѓународни односи, како што е покојниот француски политички филозоф Пјер Хаснер, тврдеа дека светот бил сведок на процес на конкурентно распаѓање меѓу САД и Советскиот Сојуз. За вториот, конфликтот во Авганистан требаше да стане уште поскап неуспех отколку што беше војната во Виетнам за Америка. До 1989 година, пресудата беше јасна: Советскиот Сојуз атрофира многу побрзо од САД, а неговата империја се распадна – тој беше жртва на сопствените грешки и противречности.
Денес се чини дека повторно е актуелен овој концепт на конкурентско распаѓање на идеолошки и политички модели. Во неодамнешно интервју за „Фајненшл тајмс“, рускиот претседател Владимир Путин изјави дека либералниот демократски идеал стана „застарен“. Сепак, мноштвото демонстранти што демонстрираат на улиците на Москва и, многу поспектакуларно, во Хонгконг, сугерираат дека авторитарниот модел има многу свои проблеми. Всушност, загрижените демократи сега стравуваат дека светот влезе во трета, потемна фаза од својата повоена историја.
Во првата фаза, од 1945 до 1989 година, доминираше Студената војна. Втората, помеѓу 1990 и 2016 година, претставуваше кревка победа за либералните демократски режими. Но сега, според аргументот, светот се наоѓа во нова, опасна популистичка ера, која започна со победата на „брегзитерите“ во Велика Британија и со изборот на претседателот Доналд Трамп во САД.
Сепак, ова толкување може да го одразува сегашното општо расположение на песимизам и резигнираност колку и објективната реалност. Самиот популизам во моментот е цел на напади во неколку земји од Централна Европа, вклучувајќи ги и Чешка, Словачка и Романија. И во Франција, претседателот Емануел Макрон го брани класичниот либерален демократски модел многу поцврсто отколку што очекуваа многу негови критичари. Извештаите за уривање на демократијата и слободата и победата на популизмот и авторитаризмот, според тоа, се прерани. Ако ништо друго, копнежот за слобода и демократија е во пораст. Ова укажува на тоа дека разумот сè уште не е уништен од негативните емоции. Ова останува вековно прашање: Кој модел – демократија или автократија – е поранлив? Исходот не е однапред утврден, и секако ќе зависи од политичките личности, настани и култури.
Во тој поглед, претседателските избори во САД во 2020 година би можеле да бидат клучни. Покрај тоа, неизвесноста во врска со исходот е поголема отколку што беше пред минатите два избора. Со право, малкумина мислеа дека Барак Обама ќе загуби во 2012 година. И, погрешно, малкумина мислеа дека Трамп ќе победи во 2016 година. Трката за 2020 година, од друга страна, изгледа многу понеизвесно.
Откако во 2016 година толку многу згрешија, повеќето коментатори, меѓу кои и јас, овој пат се обидуваат да бидат претпазливи. Сепак, значајни сегменти на глобалната финансиска и економска елита се чини дека мислат дека освен ако САД не паднат во рецесија во наредните месеци, Трамп ќе биде реизбран. Покрај тоа, нивната прогноза не се заснова само на страв од повторна грешка; многумина се чини дека се резигнирани од таквиот резултат, а некои можеби дури и се надеваат на тоа.
Во овој момент, споредбата со 1930-тите неизбежно ми доаѓа на ум. Се разбира, Трамп и Адолф Хитлер имаат малку заедничко. Но при нивното очигледно прифаќање на реизборот на Трамп, големи делови од либералниот естаблишмент се однесуваат како германските финансиски и индустриски елити кога Хитлер дојде на власт во 1930-тите. Во тоа време, германските банкари и бизнисмени сметаа дека можат да го контролираат вулгарниот нов канцелар на нивната земја. И тие беа убедени дека, и покрај чудното однесување и изглед на Хитлер, тој остана најдобрата одбрана против комунизмот.
Секако, многу од денешните елити се чини дека не научиле ништо од историјата и размислуваат и дејствуваат како интересите и вредностите да се целосно исклучени едни од други во реалниот свет. Сè додека Трамп е добар за бизнис, тие се чини не се грижат дека тој е единствената најголема закана за душата и вредностите на Америка и за нејзиниот имиџ и интереси во странство. Секако, велат тие, Трамп можеби оди премногу далеку со Кинезите во однос на трговијата, но тој барем ги поставува вистинските прашања. И да, тој можеби премногу игра на картата на расата, но сепак не е расист и, ако флертувањето со неприфатливото помага да се консолидира неговата поддршка за најтврдокорните поддржувачи, тогаш зошто да не?
Таквото размислување е многу опасно. Како што рече француско-либанскиот писател Амин Малуф, „подобро е да грешиме со надеж, отколку да бидеме во право со очај“. Наспроти она што мислат многу демократски прогнозери, најлошото не е неизбежно. Авторитарните лидери и популистите сè уште не триумфираа и на многу места демократите се борат. Или, да кажеме помалку оптимистички, демократијата и автократијата имаат слични шанси за распаѓање. Засега останува неизвесно кој модел ќе преовладува. Но никогаш не е мудро да се отпише демократијата, а уште помалку да се забрза нејзиниот пад.
Авторот е француски политички научник и писател
