Од референдумот за брегзит во Обединетото Кралство и изборот на американскиот претседател Доналд Трамп во 2016 година, се појави консензус дека популизмот, односно политиката на „нас наспроти нив“ е во пораст. Но овој термин не го опфаќа она што навистина ќе биде важно за националните и за регионалните избори низ светот оваа година
Дали популизмот е во пораст? Тоа прашање виси над изборите во Израел, Индија, Индонезија, Филипини, Шпанија и во Европската Унија во наредните два месеци. Сепак, тоа е неоправдано, бидејќи вистинскиот натпревар се случува помеѓу национализмот и интернационализмот.
Секако, националистичката – интернационалистичка поделба е предизвикана од самите популисти, особено од американскиот претседател Доналд Трамп, чиј инстинктивен презир кон меѓународното право и институции одамна е јасен. Но таа исто така се експлоатира од страна на повеќе мејнстрим-политичари, вклучувајќи и некои од оние најмултилатералните институции, како Европската Унија која доживува длабока промена во својата внатрешна политичка динамика. Терминот популизам едноставно ја опишува техниката на кампања што ја користат политичарите-бунтовници од сите идеолошки кругови. Оттука, нејзината моќ како политички епитет се намали со употреба, особено во годините по референдумот за брегзит и изборот на Трамп. Откако ќе дојдат на власт, популистите треба да владеат според желбите на гласачите или да ризикуваат пораз на следните избори. Да го земеме предвид движењето Пет ѕвезди, кое дојде на власт во јуни 2018 година, како поголемиот партнер во владејачката коалиција во Италија, но оттогаш загуби низа регионални избори, преполовувајќи ја својата поддршка за само една година. Овој пад не ја одразува разочараноста на гласачите од популистичките предлози на Пет ѕвезди.
Конечно, движењето успеа да го спроведе ветениот основен приход за лицата што бараат работа. Наместо тоа, учеството на Пет ѕвезди во коалицијата беше засенето од силната националистичка реторика на нејзиниот владејачки партнер, десничарската партија Лига. Потоа, земете ги за пример индискиот премиер Нарендра Моди, филипинскиот претседател Родриго Дутерте и израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху. За разлика од Пет ѕвезди, сите тројца во кампањата беа популисти, но владееја како националисти. На изборите на 9 април (Израел), 11 април – 19 мај (Индија) и на 13 мај (Филипини) ќе се тестира тој национализам. Моди, Дутерте и Нетанјаху, сите користат страв – од терористички напади во Пакистан, наркокартели и ракети на Хамас – и повикуваат на националната гордост. Нивната декларирана цел е да ја зајакнат националната држава од странски и домашни закани, преку економски и политички средства. Тие немаат ни малку почит кон меѓународните институции или закони, а ако воопшто го разгледуваат меѓународниот контекст, тоа обично го прават преку билатералните односи со САД и/или Кина, наместо преку мултилатерализмот.
Слични прашања имаа важна улога пред вчерашните претседателски избори во Индонезија, каде што и претседателот Јоко Видодо, и неговиот ривал Прабово Субианто, може да се опишат како „популисти“. Разликата меѓу нив е во тоа што додека Видодо работеше на својот петгодишен лидерски рекорд во Индонезија и во Југоисточна Азија, Прабово повеќе се позиционираше како националистот Дутерте во 2014 година.
Во Европа политиката е поинаква, но клучните поделби се сосема слични. Термините „популистички“ и „евроскептични“ навистина не го доловуваат подемот на ултрадесничарските партии како што се Глас во Шпанија, Слободарската партија во Австрија и Алтернатива за Германија во Германија. Поимите не се доволни ни за разбирање на политиките на унгарскиот премиер Виктор Орбан и на владејачката политичка партија во Полска, Право и правда. Бидете сигурни, овие партии се националистички и конзервативни и главно се противат на имиграцијата. Но со постојано повикување на „закон и ред“, тие експлоатираат културни, а не воени или геостратегиски стравувања. Оттука, ако екстремната десница обезбеди значителна поддршка на парламентарните избори во Шпанија во април, а потоа и на изборите за Европскиот парламент во мај, вистинскиот начин да се размислува за исходот не треба да биде како феномен насочен против ЕУ. Промената на рамнотежата на моќта кон националистичката десница би претставувала промена во погледите кон ЕУ, но не и целосно отфрлање во стилот на брегзит. Тоа би значело понатамошно оддалечување од интеграцијата и приближување до еден ад-хок меѓувладин пристап за справување со прашањата поврзани со имиграцијата и со владеењето на правото. Обемот на политиките одозгора-надолу издадени од Брисел ќе биде значително намален. Како што поединечните земји-членки на ЕУ ќе почнат да ги следат своите политики кон Русија, Либија и кон други трети земји, така ќе има значително повлекување од напорите за преговарање за заедничките надворешни и безбедносни политики. Затоа, заборавете на популизмот. Вистинскиот натпревар на изборите оваа година, како и на претседателските избори во САД во 2020 година, ќе биде помеѓу национализмот и интернационализмот. Среде засилени геополитички тензии, зголемени миграциски текови и долготрајни потреси од минатите финансиски кризи, прашањето е дали повиците за одржување на меѓународниот поредок заснован на правила може да ги придобие гласачите и да ги смири нивните стравови. Бидејќи САД повеќе не се лидери за да ѝ дадат кредибилитет на оваа идеја, одговорот се сведува само на чисти претпоставки.
Авторот е бивш главен уредник на „Економист“
