На почетокот на мај, американските Федерални резерви ја зголемија референтната каматна стапка за половина процентен поен во агресивен обид да ја спречат зголемената годишна инфлација, која моментално е на највисоко ниво во последните четири децении и изнесува 8,3 отсто. Инфлацијата во еврозоната достигна рекордни 7,5 отсто на годишно ниво во април, според прелиминарните процени. Острите значителни зголемувања на цените, дополнително поттикнати од украинскиот конфликт, ја зголемуваат заканата на стагфлацијата и може значително да ја намалат куповната моќ на домаќинствата. Ранливите групи со пониски приходи веројатно ќе бидат најтешко погодени, бидејќи имаат ограничен пристап до финансиските пазари, што им отежнува да ја изедначат нивната потрошувачка. Понатаму, бидејќи цените се зголемуваат повеќе за основните добра што доминираат во потрошувачката кошница на домаќинствата со ниски приходи, инфлацискиот јаз меѓу богатите и сиромашните, феномен што економистите го нарекуваат „инфлациска нееднаквост“, може дополнително да се прошири.
Пред само неколку месеци, целта за стабилност на цените беше исклучително занемарлива во компромисот меѓу растот и инфлацијата. Се сметаше дека централните банки треба да продолжат да се фокусираат на поддршката на економското закрепнување по пандемијата. Но сега клучното прашање е дали креаторите на монетарната политика прават доволно во борбата против инфлацијата. Во случајот на системски важните централни банки, тешко е да се тврди убедливо дека тие ги разгледуваат ризиците што се појавија. Неуспесите во предвидувањата на големите централни банки ѝ овозможија на инфлацијата да ги надмине нивните цели од два отсто. Инфлацијата беше во нагорна линија и ги надмина официјалните цели на двете страни на Атлантикот во првата половина на 2021 година, но претставниците на Федералните резерви и на Европската централна банка (ЕЦБ) тврдоглаво инсистираа дека побрзиот раст на цените е минлив.
Ризикот од погрешно прифаќање на хипотезата за ниска инфлација и да се направи премалку за да се спречи ширење на заканата, во голема мера го надминува ризикот од погрешно отфрлање на нултата хипотеза за ниска инфлација. Ова е особено точно кога економијата се прегрева, бидејќи обратните инфлациски трендови стануваат уште построги штом не може да се постигне стабилизација на цените. Но светот сега се бори токму со тоа. Некои водечки централни банки, како дел од нивните добронамерни обиди да го поддржат кревкото закрепнување по пандемијата, одлучија да не ја спречуваат инфлацијата, па дури и да одговорат на тековните ценовни притисоци додека не се докаже дека се подолгорочни.
Низа шокови во текот на изминатите неколку месеци го одржаа зголемувањето на потрошувачките цени. Тие вклучуваат нарушувања и тесни грла на синџирот на снабдување, разлики во понудата и побарувачката, недостиг од полупроводници и зголемување на цените на суровините. Нагорните притисоци на платите, исто така, одиграа улога, особено во САД. Додека некои од овие шокови се краткорочни последици од падот предизвикан од пандемијата, повеќето се поттикнати од структурни промени, вклучувајќи го и процесот на деглобализација. Прекините на синџирот на снабдување, за кои се проценува дека додадоа еден процентен поен на основната инфлација во 2021 година, исто така беа влошени од пандемијата, но всушност ѝ претходеа.
Покрај тоа, претходниот продолжен период на ниска инфлација го поттикна погрешното верување дека пуштањето повеќе пари во оптек нема да резултира со инфлација. Постојаното проширување на понудата на пари достигна рекордни нивоа во билансите на состојба на ЕЦБ и на Федералните резерви во 2021 година. Џером Пауел, актуелен претседател на Федералните резерви, вели дека американската централна банка ги има потребните алатки за да ја скроти инфлацијата. За жал, институцијата мора да преземе мерки во време на зголемени стагфлациски ризици. Глобалниот раст брзо забавува, а инфлациските притисоци се засилуваат поради шокот на цените на суровините, влошен од украинската криза.
Алатките што сега ги користат водечките централни банки сигурно ќе помогнат да се ограничи инфлацијата. Но тие ќе наметнат висока економска цена и би можеле да ги турнат најранливите економии во рецесија. Уште потешко е во средина со висока инфлација кога мора да се направат компромиси. Погрешен потег сега лесно може да го наруши почетното закрепнување по пандемијата. Доколку се случи тоа, трошоците веројатно несразмерно ќе ги погодат економиите во развој, а особено земјите со ниски приходи што се нето-увозници на нафта. Повеќето од овие земји беа преоптоварени кога излегоа од економскиот пад предизвикан од пандемијата и сега се соочуваат со повисоки трошоци за намирување на нивниот долг во долари. Вредноста на нивните валути драстично паѓа во време кога зголемените дефицити на тековната сметка и повисоката увезена инфлација веќе принудија некои земји да направат тешки компромиси во монетарната и фискалната политика.
Постигнувањето на вистинската рамнотежа помеѓу економската експанзија и стабилноста на цените е повеќе уметност отколку наука, но системски важните централни банки мора да се стремат да го постигнат тоа за да го одржат светскиот раст. Во последно време, стремежот кон таа цел е значително отежнат поради зачестеноста на политички предизвикани економски кризи, од кинеско-американската трговска војна до глобализацијата на украинскиот конфликт. Глобализацијата го забрзува прелевањето на економските шокови предизвикани од зголемените геополитички тензии. Тоа е уште поголема причина за централните банки да избегнуваат неоптимални политички избори, кои ниту ја враќаат стабилноста на цените ниту поттикнуваат економски раст.
Автор: Хиполит Фофак е главен економист и истражувачки директор во Африканската експорт-импорт банка
