Економското закрепнување, како и вакцините против ковид-19 нема да бидат дистрибуирани рамномерно низ целиот свет во наредните две години. И покрај огромната политичка поддршка на владите и на централните банки, економските ризици и натаму остануваат силни, не само за главните економии што се соочуваат со непосредни проблеми со долговите туку и за земјите со ниски примања кај кои се јавува алармантен пораст на сиромаштијата. Состојбата останува неизвесна, бидејќи коронавирусот е далеку од скротен, популизмот е присутен насекаде, светскиот долг достигна рекордно ниво и нормализацијата на политиката веројатно ќе биде нееднаква.
Сепак, ова не значи дека треба да се негираат целокупните добри вести во последните 12 месеци. Ефикасните вакцини станаа достапни во рекордно време, многу порано отколку што првично очекуваа повеќето експерти. Силниот монетарен и фискален одговор изгради мост кон силно посакуваниот крај на пандемијата. Јавноста подобро се навикна на живеењето со вирусот, со или без помош на националните власти.
Но иако резултатите од растот во светот беа многу подобри отколку што се очекуваше во почетокот на пандемијата, сегашната рецесија сè уште е катастрофална. Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) предвидува дека САД и Јапонија нема да ја вратат економијата на нивото пред пандемијата до втората половина на оваа година. Еврозоната и Велика Британија, кои повторно бележат пад, нема да ја достигнат таа точка до 2022 година.
Кинеската економија е посебна категорија и се очекува да биде 10 отсто поголема до крајот на 2021 година отколку пред избивањето на пандемијата. Но на другиот крај на спектарот, на многу економии и пазари во развој може да им бидат потребни години за да се вратат на нивните претпандемиски патеки. Светската банка проценува дека пандемијата на ковид-19 ќе втурне дополнително до 150 милиони луѓе во екстремна сиромаштија до крајот на 2021 година. Различните проекции за перформансите се силно поврзани со распоредот за испорака на вакцините. Се очекува вакцините да бидат широко достапни во напредните економии и некои пазари во развој до средината на оваа година, но луѓето во посиромашните земји најверојатно ќе чекаат до 2022 година и повеќе.
Друг фактор е неверојатната разлика во макроекономската поддршка помеѓу богатите и сиромашните земји. Во напредните економии, дополнителните владини трошоци и намалувањето на даноците за време на кризата на ковид-19 во просек се движеа речиси 13 отсто од БДП, со тоа што заемите и гаранциите опфатија дополнителни 12 отсто од БДП. Спротивно на тоа, зголемувањето на владините трошоци и намалувањето на даноците во економиите во развој достигнаа вкупно околу четири отсто од БДП, а заемите и гаранциите дополнителни три отсто. За земјите со ниски примања, споредливите бројки се 1,5 отсто од БДП во директна фискална поддршка и речиси никаков удел во гаранциите.
Всушност, „нова колективна реакционерна паника“ е меѓу првите нешта што можат да тргнат наопаку, но ако (или кога) би се случило тоа, тогаш нема да настрадаат само новите пазари. Колективната реакционерна паника во 2013 година се случи кога американското министерство за финансии започна да сигнализира дека сака еден ден да ја нормализира својата монетарна политика, предизвикувајќи огромен одлив на средства од пазарите во развој. Овој пат, министерството се потруди да сигнализира дека не планира да ги зголемува каматните стапки подолго време, дури и ќе воведе нова монетарна рамка што во основа значи ветување дека ќе ја задржи поддршката сè додека невработеноста не се сведе на крајно ниско ниво.
Таквата политика има совршена смисла. Како што често тврдам од 2008 година, дозволувањето на инфлацијата привремено да се издигне над пропишаната граница од два отсто би направила повеќе штета во средина каде што нивото на долг е високо, а производството е сè уште под потенцијалот. На крајот на краиштата, денес во САД работат девет милиони лица помалку отколку пред една година.
Но ако САД ги постигнат целите за вакцинација до летово и ги стават под контрола мутациите на коронавирусот, може сè пореални да станат предвидувањата за зголемувањето на нула каматните стапки. Ова е особено веројатно со оглед на тоа што многу Американци штедеа, а делумно се должи на зголемувањето на цените на капиталот и делумно на владината финансиска помош.
Ултраниските каматни стапки низ целиот свет помагаат да се спречат долгорочните штети, но на многу поголеми компании, вклучувајќи ги и големите технолошки компании, не им е потребна поддршка што драстично ја зголемува нивната вредност на берзата. Ова неизбежно го разгорува популистичкиот гнев. Инфлацијата може да биде ниска засега, но доволно голема побарувачка може да ја поттикне да се зголеми, што ќе го натера американското министерство за финансии да ги зголеми стапките нешто порано отколку што планира во моментов. Таквиот потег ќе се одрази на пазарите на средства, ќе ги оддели силните од слабите, а особено тешко ќе ги погоди пазарите во развој. Во исто време, политичарите, дури и во САД, на крајот ќе мора да ги дозволат банкротите и да настане преструктурирање. Неизбежен е бранот на закрепнување, но нема да ги погоди сите еднакво.
Авторот е професор по економија и јавна политика на универзитетот „Харвард“ и добитник на наградата за финансиска економија на „Дојче банк“ во 2011 година, а беше главен економист во ММФ од 2001 до 2003 година.
