Илјадници милијарди долари веќе се потрошија во светскиот одговор на пандемијата на ковид-19 и никој не знае колкава ќе биде конечната бројка. Дали може да се одговори на многу подолга криза, како што е светската сиромаштија, со дури дел од овие ресурси?
Побогатите земји во моментов одвојуваат 0,7 отсто од својот бруто-национален доход (БНД) во меѓународна развојна помош. Оваа цел беше воведена од комисијата „Пирсон“ во 1969 година и беше одобрена во резолуцијата на Генералното собрание на Обединетите нации (ООН) следната година. Земјите го постигнаа овој договор пред половина век, кога сиромаштијата во светот беше на многу високо ниво. Во тоа време северот беше богат, а југот беше сиромашен.
Многу нешта се променија во наредните 50 години. Некои земји ја исполнија целта од 0,7 отсто, но многу други допрва треба да го сторат тоа. Многу земји во развој доживеаја брз економски раст во 2000-тите, не само Кина и Индија, туку и голем број африкански земји. Иако сите придобивки сега се загрозени, барем пред пандемијата светот влезе во нова ера, со тоа што помалку земји беа со ниски примања. Во исто време, повисоките светски амбиции утврдени во целите за одржлив развој на ООН ги обврзаа земјите да ѝ стават крај на сиромаштијата во сите нејзини форми до 2030 година. Но новата ера бара нов пристап. Пандемијата на ковид-19 ја прави оваа потреба уште поитна. Така, се предлага скалеста финансиска развојна обврска, која ќе биде универзална во сите земји, еднакво богати и сиромашни.
Најпрво треба да се наведе што се промени по усвојувањето на целите. Во овој период се појавија две „нови средини“. Првата „нова средина“ вклучува зголемен број земји со среден приход, во која спаѓа голем дел од населението во земјите во развој. Во многу од овие земји нивото на помош е веќе ниско. На другиот крај на спектарот, околу 30 земји остануваат „заглавени“ во однос на растот. Во државите што силно зависат од помош спаѓа приближно 10 отсто од населението во земјите во развој. Другата „нова средина“ ги опфаќа оние што ја избегнале сиромаштијата, но се изложени на повторно запаѓање во неа. Оваа група претставува повеќе од две третини од населението во светот во развој.
Ако сметаме според дефиницијата на Светска банка за екстремна сиромаштија, односно живеење со 1,90 долар или помалку на ден, тогаш светската сиромаштија се намалува (поскромно кога е исклучена Кина), а приходот се зголеми кај многу од најсиромашните во светот. Екстремната сиромаштија сега влијае само на околу 10 отсто од населението во земјите во развој, што е помалку од околу 50 отсто пред 40 години. Но сиромаштијата бележи зачудувачки нивоа кога се мери според прагот на сиромаштија на Светска банка со живот од 3,20 и 5,50 долари на ден.
Кога се користи праг што е поврзан со трајно избегнување на ризикот од идна сиромаштија (13 долари на ден во 2011 година во однос на куповна моќ), околу 80 отсто од населението во земјите во развој и натаму се сиромашни. Сиромаштијата не се јавува само во Супсахарска Африка и во слаби или држави погодени од конфликт, туку насекаде. Во втората „нова средина“ спаѓаат оние во земјите во развој, кои живеат над прагот на сиромаштија од 1,90 долар, но се под прагот на ризик од 13 долари за идна сиромаштија.
Наспроти оваа заднина и во услови на светска пандемија, ваквиот предлог повикува на „заложба за универзален развој“ (УДЦ) од сите земји, еднакво богати и сиромашни. Со оглед на нивната цел за искоренување на сиромаштијата, целите за одржлив развој неизбежно ќе бидат главен фокус на секоја заложба за универзален развој. Една опција за УДЦ е да се воведе лизгачка скала. На пример, земјите со високи примања би можеле да ја задржат обврската на 0,7 отсто од БНД, додека земјите со висок среден приход ќе придонесат со 0,35 отсто. Земјите со понизок среден приход ќе одвојат 0,2 отсто од својот БНД, а земјите со пониски примања ќе придонесат само 0,1 отсто. Тука станува збор за бруто, а не за нето-придонеси. Со ова сценарио, вкупните финансии достапни за развој ќе изнесуваат речиси 500 милијарди долари годишно.
Во принцип, овие дополнителни ресурси би можеле да ги спасат преостанатите приближно 750 милиони луѓе што преживуваат според првиот праг на сиромаштија од 1,90 долар на ден, би им се ставил крај на гладот и неухранетоста за околу 1,5 милијарда луѓе, би се искоренила смртноста кај децата што може да се спречи, би се овозможило основно и средно образование за сите деца и пристап до безбедна и достапна вода за пиење за над една милијарда луѓе, како и соодветни санитарни услови за повеќе од две милијарди луѓе. И во ова сценарио со скалест придонес, 200 милијарди долари сè уште ќе останат на располагање за поддршка на достигнувањето на другите цели.
Земјите во развој би имале корист со придонесувањето, бидејќи универзална заложба за развој би довела до повеќе ресурси токму за тие земји во целина. Покрај тоа и еднакво важно, придонесот ќе обезбеди посиромашните земји да имаат глас во управувањето со фондовите, без оглед дали е симболично, како знак на нивното морално право да бидат слушнати или физички присутни, како членови на одборот што одлучува за приоритетите и политиките.
Несомнено, постојат многу други прашања што ги отвора овој предлог, но принципот е едноставен: секоја земја плаќа во системот, а парите се трошат на крајот на светската сиромаштија. Во услови на светска пандемија и со крајниот рок на поставените цели за одржлив развој за една деценија, на светот веќе му треба обврска посветена на универзален развој.
Авторот е професор по меѓународен развој на Кралскиот колеџ во Лондон
