Лидерите на најголемите светски економии мора да сфатат дека враќањето во „нормала“ во глобализираниот свет не е можно додека пандемијата продолжува да се шири. Не е логично јавните и приватните кредитори да очекуваат да наплаќаат долгови од земји во кои ресурсите се пренасочуваат во борбата против ковид-19
Како што вирусот ковид-19 се шири на глобално ниво, економската парализа и невработеноста се интензивираат. Но економскиот пад од пандемијата во повеќето економии во развој, многу веројатно, ќе биде далеку полош од сето она што досега го видовме во Кина, Европа или во САД. Сега не е време да се очекува тие да ги исполнат должничките обврски, независно дали тие се кон приватните или кон јавните кредитори.
Со несоодветни системи за заштита, ограничени можности за фискална или монетарна субвенција и со доволно неразвиени системи за безбедност за да им се помогне на лицата што имаат проблеми со здравјето, земјите во развој не само што може да имаат нова хуманитарна криза туку е можно да имаат нова финансиска криза поголема од онаа во 1930-тите.
Капиталот во изминатите неколку недели незамисливо се одлеа од овие економии, а можноста од нов бран државни банкроти сега изгледа неизбежна.
Постојано повикуваме на итната потреба за привремен мораториум на сите наплаќања на долгови од кои било земји, освен од најкредитоспособните суверени должници во развој. Аргументот за мораториум за погодените суверени должници е по многу нешта сличен со тој за домаќинствата, малите бизниси и општините.
Со акцент на итноста, реалноста е дека искуството со карантинот е значително различен во развиениот свет. Во огромните сиромашни квартови на Сао Паоло, Мумбај или Манила, карантинот може да значи да се живее во една мала просторија со десет лица, со малку храна или вода и без приходи. Ако историјата е показател, прекините во снабдувањето што ја следат пандемијата може наскоро да бидат проследени со недостиг од храна.
Повеќе од 90 земји веќе побараа финансирање за итни случаи од инструментот за брзо финансирање на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) и од Светската банка. Во поголемиот дел од земјите во развој, најлошото е што не се очекува пандемијата да заврши до крајот на оваа година.
Кога ќе се случи тоа, директните хуманитарни и економски влијанија ќе бидат на врвот од ефектите на пандемијата врз глобалната трговија и цените на стоките, кои веќе ги мачат многу економии во подем. Светската трговска организација очекува глобалната трговија да се намали за 13 до 32 отсто во 2020 година. Земјите што произведуваат нафта претрпеа последици од ценовната војна меѓу Саудиска Арабија и Русија, предизвикувајќи пад на суверениот кредитен рејтинг.
Лидерите на најголемите светски економии мора да сфатат дека враќањето во „нормала“ во нашиот глобализиран свет не е можно додека пандемијата го продолжува својот мрачен марш. Нелогично е за кредиторите, независно дали се јавни или приватни, да очекуваат намирување на долговите од земји што ги пренасочуваат ресурсите во борбата против ковид-19.
Препорачуваме итен привремен мораториум за наплата на надворешниот долг за сите суверени субјекти, освен за субјектите со рејтинг ААА. Под „надворешни“, ние подразбираме долгови издадени под јурисдикција на странски судови, обично во Њујорк или во Лондон. Долговите издадени во надлежност на домашното законодавство ќе ги решаваат самите земји внатрешно.
За да може овој вид олеснување на долгот да биде ефективен, тој мора да опфаќа и долгови што им се должат на мултилатералните заемодаватели, како Меѓународниот монетарен фонд и Светската банка, суверените доверители (членовите на Парискиот клуб и Кина) и приватните инвеститори.
На крајот на краиштата, долгот на многу земји ќе треба да се реструктурира, нема да има алтернатива за делумно стандардно преговарање. Но судовите и мултилатералните позајмувачи не се во состојба масовно да се справат со неисполнувањето на долговите, исто како што болниците тешко можат да работат со десет пати зголемен број на пациенти. Привремениот мораториум може да го обезбеди потребниот мост. Во најдобро сценарио, може дури и да спречи некои банкроти.
Светската банка и ММФ имаат огромно искуство со земји во неволја, а последниве години сè повеќе се препознава дека делумно неисполнување на обврските е често единствената реална опција, точка што ја истакнавме во поголемиот дел од претходните трудови на тема на надворешниот долг. Голема трагедија е што, по глобалната финансиска криза во 2008 година, еврозоната не успеа да најде начин да ги преструктурира долговите на Јужна Европа надвор од грчкиот случај, курс на дејствување за кој ние во тоа време остро се залагавме. Обидот да се спроведат редовни исплати на долгови во многу нередовни периоди може да доведат до подлабоки и поодолжени рецесии, кои може да се случат.
Се разбира, мораториумот за долг ќе треба да се бара од САД, кои, пак, имаат ефективно вето во ММФ, да се согласат. Но, така, мора и Кина.
Што може да се направи? ММФ и Светската банка имаат капацитет и експертиза да координираат мораториум на долг, доколку САД и другите големи играчи заклучат дека таквиот потег е во нивниот национален интерес. Приватните кредитори ќе имаат релативно мал избор, освен да соработуваат на краток рок. Многу економии во развој наскоро ќе престанат да ги плаќаат своите долгови. Светот треба да застане пред проблемот.
Авторот е професор по економија на универзитетот „Харвард“
