Брама Челејни
Терористичкото преземање на Авганистан, по наглото и брзоплето воено повлекување на претседателот Џо Бајден, донесе срамен крај на најдолгата војна на Америка. Ова е пресвртница што ќе биде запаметена по формализирањето на крајот на долгогодишниот Пакс американа (американски мир) и на долгорочната надмоќност на Западот. Во време кога нивното светско влијание веќе е сериозно загрозено од Кина, САД никогаш нема да закрепнат од ударот што оваа стратегиска и хуманитарна катастрофа им го нанесе на нивниот меѓународен кредибилитет и статус. Пораката што се испрати до американските сојузници е тие да не сметаат на поддршката на Америка кога им е најпотребна.
На крајот на краиштата, катастрофата во Авганистан се случи откако САД го предадоа својот сојузник, поточно авганистанската влада, и склучија договор со талибанците, најсмртоносните терористи во светот. Претседателот Доналд Трамп прво постигна „фаустовски договор“ со нив, а потоа администрацијата на Бајден побрза да го изврши военото повлекување наложено во договорот, кој талибанците отворено го прекршуваа.
Драматичниот колапс на авганистанската одбрана, а потоа и на Владата беше директно поврзан со предавството на САД. Бајден призна дека Трамп „ги свел американските сили на 2.500“ во Авганистан. Одбивајќи да го задржи малото воено присуство и со наредба за брзо повлекување на почетокот на годишната борбена сезона, Бајден ја повлече поддршката за авганистанската војска, со што го олесни пробивот на талибанците.
САД ги обучија и опремија авганистанските сили да не играат независна улога, туку да се потпираат на американските и на НАТО-капацитетите за голем број цели на бојното поле, од блиска воздушна поддршка, вклучувајќи и надзорни дронови, до одржување на оперативните системи за оружје снабдени од САД. Катастрофалното повлекување на војниците на Бајден без транзициски план за одржување на авганистанските борбени капацитети предизвика домино-ефект, при што 8.500 сили на НАТО и околу 18.000 американски воени платеници исто така се повлекоа и ја оставија авганистанската војска на цедило.
Како што објасни поранешниот генерален директор на ЦИА, Дејвид Петреус, откако американските борбени операции во Авганистан завршија на 1 јануари 2015 година, авганистанските војници храбро „се бореа и гинеа за својата земја“ сè додека САД ненадејно не се повлекоа летово, смртно загрозувајќи ја авганистанската одбрана. Откако американската борбена улога заврши пред повеќе од шест и пол години, авганистанските безбедносни сили загубија десетици илјади војници, додека Американците имаа само 99 жртви, и тоа повеќето не беа во непријателски инциденти.
Ова не е првпат САД да се откажат од своите сојузници или дури првпат во поново време. Есента 2019 година, САД неочекувано ги напуштија своите курдски сојузници во северна Сирија, оставајќи ги на милост и немилост на турската офанзива. Но, во Авганистан, американскиот самонанесен пораз и понижување произлегоа од неуспехот на политичкото, а не на военото раководство. Бајден, игнорирајќи ги условите на теренот, ги отфрли советите на своите воени генерали во април и им нареди на сите американски војници да се вратат дома. Сега, дведецениската американска војна во Авганистан кулминира со триумфално враќање на власт на непријателот.
Сепак, геополитичките последици на американскиот пораз во Авганистан се многу позначајни на светско ниво отколку американскиот пораз во Виетнам. Повторното заземање на власта од талибанците ќе ги поттикне и охрабри другите насилни групи во ова движење, помагајќи да се обнови светскиот тероризам. Ал каеда, остатоците од Исламската држава (ИСИС) и пакистанските терористички групи најверојатно ќе најдат засолниште во новиот талибански емират. Според неодамнешниот извештај на Советот за безбедност на Обединетите нации, „талибанците и Ал каеда остануваат тесно поврзани“ и соработуваат преку пакистанската мрежа „Хакани“, фронтот за пакистанското разузнавање.
Откривањето на напорите за изградба на демократски секуларен Авганистан ќе претставува многу поголема закана за слободниот свет отколку распадот на Сирија, што предизвика огромен прилив на бегалци кон Европа и ѝ овозможи на ИСИС да прогласи калифат и да го прошири во Ирак. Апсолутната власт на талибанците во Авганистан порано или подоцна ќе ги загрози американските безбедносни интереси дома и во странство.
Спротивно на тоа, на интересите на Кина ќе им биде од помош поразот на најмоќната војска во светот од страна на талибанците. Повлекувањето на победената Америка создава поголем простор за кинеското влијание и експанзионизам. Опортунистичка Кина сигурно ќе го искористи новиот простор за да направи стратегиски влез во Авганистан, кој располага со минерално богатство, но и да го продлабочи пробивањето во Пакистан, Иран и Централна Азија. Во придобивањето на талибанците, со кои одржува долгогодишни врски, Кина веќе ја пропушти шансата да ги обезбеди двете работи што ѝ се потребни на милицијата за да управува со Авганистан, а тоа се дипломатско признавање и многу потребна инфраструктура и економска помош.
Реконституцијата на средновековниот, ултраконзервативен, емират во Авганистан што го воздигнува џихадот ќе биде споменик на американското предавство. А, сликите на хеликоптерите „чинук“ и „блек хок“ што ги превезуваат Американците од комплексот на американската амбасада во Кабул, потсетувајќи на избезумената евакуација од Сајгон во 1975 година, ќе послужат како доказ за губењето на кредибилитетот на Америка и на светската загуба на Пакс американа.
Авторот е професор по стратегиски студии на Центарот за политичко истражување во Њу Делхи и соработник на академијата „Роберт Бош“ во Берлин.
