Веќе еден и пол милениум над нас кружи планетарното прашање за статусот на уметничкото дело во виртуелната епоха. Дали уметничкото дело во дигиталната епоха доби нов стил – сопствената универзализација? Дали ова во најдобар случај значи дека уметникот и уметничкото дело ја изгубија осамената судбина и веќе никогаш нема да ја имаат својата тесно затворена рецепција? Дали сме свесни дека оваа нова ситуација во која се најдовме ја детерминира и новата естетичка позиција на нашето време? Уметничкото дело влезе во добата на техничката репродукција што радикално го смени односот на широките народни маси наспроти уметничкото дело.
Овој нов статус на уметноста засекогаш ќе ја потисне нејзината мистично-езотерична егзистенција на старата естетска свест за природата на уметничкото дело. Уметничкото дело го изгуби статусот на архаичен, романтичен мит што имаше ексклузивно право да биде во допир со уникатот. Технолошката револуција дефинитивно ја симна уметноста од своите највисоки достоинства од времето на антиката преку аполониско-дионизиската сфера, средновековната уметност и естетика преку светлината и пропорцијата, ренесансната епоха на редот, мерата и совршенството до најраскошните години, кои таа ги доживуваше во 18 и 19 век. Подоцна уметноста се симна од престолот за да биде во фокусот на сето она што не подразбираше оригинално, неповторливо уметничко дело. Естетиката силно трепереше над оваа нова експанзија и создавањето нови уметнички форми, кои вртоглаво брзо се случуваа од класичната музика во турбофолкот на пример.
Технолошката револуција не смееше да пука во уметноста. Таа мораше да ја задржи својата неповторлива монархија наспроти репродукцијата, универзализацијата и нејзината повторна креација.
Факт е дека оригиналното уметничкото дело засекогаш ќе остане sub specie temporalis. Да се потсетиме дека и појавата на филмот предизвика големи бранувања и беше нарекуван панаѓурска забава, а денес е сериозна седма уметност.
Но во новата ера на дигитализација дефинитивно се потисна трансценденталниот карактер на уметноста и бевме принудени да се навикнуваме на понизок естетски сензибилитет. Хомеостазата на релацијата човек – машина доведе компјутерот дефинитивно да го замени човекот. Метастазирањето на оваа универзална манипулација како терор врз нас на глобалните сили, кои дигитално нѐ програмираат, доведе веќе никогаш да не сме до здравото уметничко ткиво. Уметноста доби нови неочекувани правци на дезинтеграција, кои доведоа до нејзина дефинитивна дегенерација. Како што нѐ потсетува Бодијар, ние влеговме во епохата на распаѓање на хуманистичките вредности. Живееме во време што навидум ни нуди спас, а ни понуди пропаст. Човекот денес е на најсигурен пат кон сопственото исчезнување.
Ние денес стоиме пред бездната на сопственото исчезнување ако не се вратиме на сопствените духовни светлини. Што ли ќе ни донесе новото време во кое влеговме со толкави надежи и јанѕи?
Одговор на ова прашање тешко е да се даде сѐ додека предвид го имаме Шекспировиот стих: „Се дури може да се рече ова е најлошото, најлошото сѐ уште не пристигнало“.
Задачата на уметноста останува отворена таа да се пронаоѓа себеси и онаму каде што ќе преовладува еросот. Но денес стана актуелно она што ни го кажа уште Шилер во „Писмата за естетското воспитување“ дека денес на сцената гледаме човек во кој се одвива сета трагика на нашето време. Овде подвиеност, онде апатија двете крајности на човековото паѓање, а обете собрани во едно и исто време.
Паѓањето е резултат на убиството на имагинацијата и инспирацијата, копнежот и надежта. Емоцијата се замени со информација. Современиот човек личи на осакатена птица.
Останува само прашањето како да се вратиме кон себеси, па уметноста со своите изворни духовни вредности повторно да стане наша втора природа.
Проф. д-р Мимоза Рајл
