- Малцинствата оставени во сенка и игнорирани од европските институции, додека Македонија е условена со уставни измени – тоа е парадоксот што најдиректно ја разголува недоследноста на Европската Унија. Од една страна, Унијата се претставува како гарант на човековите права, демократијата и на еднаквоста, но во пракса молчи пред системските проблеми со Словенците во Италија, со Србите во Хрватска и со другите заедници, кои секојдневно се соочуваат со дискриминација и невидливост. Од друга страна, истата таа унија станува гласна и категорична кога станува збор за Македонија, барајќи уставни измени и внесување етничка заедница како услов за европска интеграција. Токму во оваа недоследност лежи најголемата закана за европскиот сон. Ако Европа продолжи да молчи за малцинствата дома, а истовремено продолжи да врши притисок врз Македонија и други кандидатски држави, тогаш довербата во Унијата ќе се разорува сѐ повеќе. Демократијата на Брисел се перципира НЕ како принципиелна вредност туку како условна алатка, лишена од морална сила. А без доследност, Европа ризикува да стане континент на празни декларации, каде што мостовите на надежта што ги градат локалните заедници лесно ќе се урнат под тежината на двојните стандарди
Дваесет и осмиот семинар на словенски малцинства во Горица/Нова Горица, симболично наречен „Лабораторија на мирот“, ја откри двојната (читај дволичната) природа на Европа. Од една страна, локалните заедници ја претворија некогашната граница во мост – во простор на соработка, културна размена и надеж за иднината. Од друга страна, институционалното молчење на Брисел сѐ повеќе изгледа како системско игнорирање на малцинските права, како тие да не се дел од европската агенда. Ова молчење не е само административна слабост туку политички сигнал. И токму тој сигнал станува уште поапсурден кога ќе се спореди со случајот на Македонија. Додека европските институции молчат за правата на словенските малцинства во Италија, за насилството врз српското малцинство во Хрватска или за недостигот од политичка застапеност во регионот Фриули Венеција Џулија, истите тие институции ја условуваат Македонија со промена на Уставот и внесување на бугарската заедница како етничка категорија.
Оваа дволичност дури влегува во еден неморал и длабоко ја поткопува веродостојноста на Европската Унија и ја разголува нејзината перманентна недоследност. Унијата, која се претставува како гарант на демократијата, еднаквоста и на човековите права, не може да си дозволи да молчи за системските проблеми со малцинствата во сопствените земји членки, а истовремено да врши притисок врз кандидатските држави за уставни измени. Ако малцинските права навистина се универзален принцип, тогаш тие мора да важат без исклучок – и за Словенците во Италија, кои сѐ уште се борат за политичка застапеност, за Србите во Хрватска, кои се соочуваат со дискриминација и насилство, како и за Бугарите во Македонија, чија заедница се користи како услов за интеграција.
Селективното користење на малцинските права како инструмент за политички притисок ја претвора нивната суштина од заштита во уцена. Наместо да бидат гаранција за достоинство и еднаквост, тие стануваат алатка за геополитички игри и преговарачки услови. Таквата практика не само што ја разорува довербата во европскиот проект туку испраќа опасна порака – дека демократијата и правата не се принципи, туку монета за поткусурување. Во момент кога Европа се соочува со раст на национализам и популизам, оваа двојна мерка е особено штетна. Таа создава впечаток дека Унијата е подготвена да ги жртвува своите основни вредности заради политички компромиси. А токму тоа е најголемата закана – да се претвори европскиот сон во празна декларација, лишена од морална сила и универзална важност.
Историјата нѐ учи дека молчењето пред неправда никогаш не било неутрално – тоа секогаш претставува соучесништво. Во 30-тите години на 20 век, кога национализмот и екстремизмот почнаа да растат низ Европа, институциите и голем дел од јавноста избраа да молчат. Тоа молчење не беше само пасивност туку дозвола за злоупотреба, што на крајот доведе до катастрофа: прогон, војна и уништување на милиони животи. Денес, истата логика повторно се појавува, само во поинаква форма. Молчењето за правата на малцинствата во земјите членки на Европската Унија – Словенците во Италија, Србите во Хрватска, како и другите заедници низ континентот – создава впечаток дека нивните проблеми не постојат, дека тие се невидливи. Но молчењето никогаш не значи исчезнување на проблемот, напротив, тоа е плодна почва за нови неправди и нови поделби.
Кога на ова молчење се надоврзува уценувачката политика кон Македонија, која се принудува да менува устав и да внесува етничка заедница како услов за европска интеграција, тогаш опасноста станува двојна. Од една страна, малцинствата во ЕУ остануваат без заштита, од друга страна, кандидатските држави се ставаат под притисок да прават уставни компромиси. Оваа комбинација создава нова закана – недоверба во европскиот проект, разочарување кај граѓаните и чувство дека демократијата не е принципиелна вредност, туку условна алатка што се применува селективно. А кога демократијата се претвора во услов, а не во принцип, тогаш нејзината морална сила исчезнува. Европа ризикува да стане континент на празни декларации, каде што правата се користат како монета за поткусурување, а не како универзален идеал.
Реторичкото прашање е неизбежно – дали Европа повторно ќе избере да молчи, додека истовремено ја користи демократијата како алатка за притисок? Оваа дилема не е само теоретска туку суштинска за иднината на европскиот проект. Македонија е ставена во апсурдна ситуација – да внесе етничка заедница во својот устав за да стане дел од Унијата, која самата молчи за малцинствата во сопствените граници. Тоа е парадокс што ја разголува недоследноста на европските институции – барање принципи надвор, но нивно игнорирање дома. Оваа состојба претставува вистински тест за европската искреност. Ако Унијата навистина верува во демократија и еднаквост, тогаш мора да покаже доследност и да ги брани малцинствата во сопствените земји членки – Словенците во Италија, Србите во Хрватска, другите заедници низ континентот – а не само да бара уставни измени од кандидатските држави. Демократијата не може да биде селективна, ниту условна, таа мора да биде универзална и принципиелна.
Секое друго однесување ја претвора демократијата во инструмент за политички притисок, во средство за уцена, а не во гаранција за права и достоинство. Тоа создава опасна порака – дека европските вредности се применуваат според политичка потреба, а не како морален императив. И токму тука лежи најголемата закана – да се изгуби довербата во европскиот сон, да се разори верувањето дека Унијата е заедница на еднакви народи и култури. Затоа прашањето не е само дали Македонија ќе внесе етничка заедница во својот устав, туку дали Европа ќе покаже доследност и ќе ја брани демократијата како принцип, а не како услов. Ако не се случи тоа, тогаш мостовите што ги градат локалните заедници ќе останат кревки, а европската визија ќе се претвори во празна декларација лишена од морална сила.
Европа е на крстопат – пред неа стои избор што ќе ја одреди нејзината иднина. Може да продолжи по патот на празни декларации, формални документи и селективни услови што се применуваат според политичка потреба, или може да се преобрази во континент на вистинска заштита, еднаквост и доследност. Овој избор не е апстрактен, туку многу конкретен: се однесува на тоа дали Европа ќе биде заедница на принципи или заедница на компромиси. Мостовите што ги градат локалните заедници – како во Горица и Нова Горица – се симбол на надеж и соработка. Но тие мостови се кревки, изградени од доверба и волја, а не од институционална гаранција. Без јасна поддршка од европските институции, тие лесно можат да се урнат под тежината на национализам, дискриминација и политичка апатија.
Денес, молчењето е уште поопасно – затоа што не е само тишина туку се претвора во двојна политика: игнорирање на малцинствата во земјите членки, а истовремено уценување на кандидатските држави со услови што ја разоруваат нивната доверба. Оваа дволична политика ја разорува веродостојноста на европскиот сон – визијата за континент на еднакви народи и култури, обединети во заеднички вредности. Ако Европа продолжи да молчи, тогаш нејзините мостови ќе се претворат во ѕидови, а нејзините декларации ќе останат празни зборови без морална сила. Но ако избере да дејствува, да ја брани еднаквоста и да ги заштити малцинствата, тогаш може да ја обнови довербата и да го зајакне сопствениот идентитет како вистинска заедница на вредности.
