Во овие скици пишувам за човекот, онаков каков што би требало да биде, ама нужно го допирам и човекот онаков каков што е, а не треба да биде – партискиот човек, отруен од метафизичката, тоталитарна идеологија на партијата. Без разлика колку партијата се прогласувала за демократска, таа во суштина останува метафизичка заедница што ги исклучува личноста, поединечното и неповторливото сушто и која генерализира. Тоа вклучување на неповторливото во поим и вид, таа генерализација, нужно води кон генеричкиот човек. Таков што во реалноста не постои. А еден од видовите на генеричкиот човек е замислениот партиски човек. Затоа, ќе ја раскажам приказната за „селските“ и за „градските деца“ (резултат на генерализација), како опомена до сите мајстори на метафизичките генерализации, да сфатат дека поимот „партиски човек“ е целосна илузија: конструкт што не е човек.
Уште како гимназијалец, татко ми, на една моја поплака дека џепарлакот ми е мизерен, ме прати кај легендарниот Насте Стојковски, директор на „Студентски збор“ и „татко на сите деца“ во неговата редакција. Во „Студентски“ имаше две страници што се викаа „Средношколска рубрика“, чиј уредник беше, исто така легендарниот Роберт Шотаровски, мој прв учител по новинарство. Почнав со вести од средните училишта: за тоа добивав и скромен хонорар што ми го надополнуваше џепарлакот. Останав во „Студентски збор“ и за време на студиите, најпрвин како новинар, а потоа и како уредник на Културната рубрика. Пред мене уредници беа Јордан Плевнеш и Трајан Мартиновски, првиот веќе етаблиран и европски познат писател, вториот прекрасен и премолчен поет и сонувач. Во „Студентски збор“ живеевме како едно семејство: кој немаше, зајмеше од првиот што ќе се појави.
Кој брзаше на состанок со девојка или на предавања (зашто и студиравме паралелно), оставаше незавршен текст друг да му го заврши. И секогаш се шегувавме на темата „селски деца“, „градски деца“. Зашто реалноста беше таа: дихотомијата село/град или провинција/главен град тогаш беше многу силна, како што е прикажана и во делата на сите светски реалисти. Таа дихотомија е главна движечка сила (барем според реалистичните романи) на општеството, зашто секоја миграција на релацијата село-град отсекогаш била знак за „чкрипење“ на државата и за длабоки економски кризи. Луѓето „од провинција“ нè задеваа нас, градските деца дека сме свилени, дека „тате носи мама меси“, зашто живееја по студентски домови, а ние нив, кога ќе ги видевме стокмени во костум, знаевме да им кажеме „што си се спастрил ко селско дете за инјекција?“ Се шегувавме со своето потекло, ама целосно братски. И во кафеана одевме заедно, кога ќе земевме плата. Над тоа братство на селските и градските деца бдееше будното око на Насте, директорот. Човек што како дете поминал низ колежите на Втората светска војна и низ домовите за деца без родители, и кој знаеше дека семејството во редакцијата е најважно од сè.
Како дојде до тоа таа идила подоцна да се растури, на најгруб политички начин, па од градските и селските деца, кои живееја во братство и единство, да се добијат две големи, крвно спротивставени партии: СДСМ и ВМРО? Во автоимагологиите (претставите за себе) и во хетероимагологиите (претставите за другиот) што ги изградија, СДСМ отсекогаш се доживувала себеси како „елитна“, „градска партија“, а ВМРО-ДПМНЕ ја доживувала како „народна“ и „селска“. ВМРО, пак, во автоимагологијата се доживуваше себеси како партија на вистински патриоти со темна крв, а луѓето од СДСМ како разгалени градски деца, потомци на црвената буржоазија, со розова, предавничка крв. Обопштувањето, она метафизичко злодело на бришење на посебноста на секое сушто и негово туркање по секоја цена во фахови, беше започнато: селани (чист конструкт) наспроти градска елита (чист конструкт). Ние што го имавме искуството на братството од „Студентски“, знаевме дека таа поделба е вештачка. Нашите другари, „селските деца“ од редакцијата, беа граѓани на светот и интелектуална елита, како што градските деца беа патриоти не помали од нив.
Тој фамилијарен однос меѓу нас се задржа и натаму, но веќе следните генерации, помлади од нас, сериозно му подлегнаа на трикот за „селска“ и „градска“, елитна партија.
Како студент, се дружев и со „градски“, но и со „селски“ деца, и мошне брзо прифатив да бидам „градско дете“, иако подоцна сфатив дека не сум баш „најградско дете“. Со моите другари, писатели почетници, како и во „Студентски“, не правевме разлика кој од каде е: спиевме, јадевме и пиевме или кај мене дома или кај нив во изнајмените студентски соби, а често и во студентските домови. Но сепак запознав и едни други, ВИСТИНСКИ градски деца. Тие беа изолирани, никогаш не се дружеа со селските деца, дури немаа потреба ни од тоа да се дружат и со градските. Така, се сеќавам дека со еден мој другар, со кој во тоа време бевме обземени од џез-музиката (тој денес е познат наш музичар), еден ден се најдовме пред една скапа метална порта на Водно.
Мојот другар беше дознал дека тука живее некое богато дете што има плочи што нè интересираа, и тоа онолку колку што има златници во пештерата на Али Баба. Нема да споменувам имиња од разбирливи причини: детето беше син на еден од најпознатите директори во тоа социјалистичко време. Имаше соба полна мирисливи ориентални стапчиња, студио со најсовремени уреди за слушање музика, со најсовремени гитари и синтисајзери, кои не ги користеше зашто воопшто не сакаше да свири. И имаше илјадници грамофонски плочи од кои нам ни скокнаа очите како војничко копче што виси на конец, пред кинење. Првите плочи од групите „Гонг“, „Софт машин“, од Бил Брафорд и Јан Акерман ги слушавме таму. Момчето нè прими рамнодушно, ни вети дека ќе ни пресними што сакаме и потоа ни рече дека сме дошле навреме, зашто следната седмица ќе избега за Индија: го интересирал будизмот, а му дошло време и за отслужување на воениот рок, па сака да го избегне. Кога излеговме, јас и мојот пријател музичар сфативме дека ние воопшто и не сме градски деца, туку нешто полу-полу, ни варено ни печено – и мене и на другарот родителите ни беа прва генерација доселена од „провинција“.
Затоа велам: имаше нешто НЕЗДРАВО во таа политичка демаркација на територијата меѓу селските и градските деца. Вистинските градски деца (како момчето од Водно) отсекогаш стравуваа дека „сељаците“ ќе им ги земат местата во градот, говореа за „наезда на сељаци“, како за варвари. Во една колумна пред многу години го нијансирав семантички тој (српски) израз, „сељак“, наспроти селанец, и денес многумина го користат во таа смисла: на македонски, „сељак“ е некој што купил чевли во првото предградие, ама не станал граѓанин, туку задржал селски навики. Селанец, пак, е чесна работа: човек што работи земја или одгледува добиток.
Ама денес нема веќе селани (Петре Андреевски напиша роман „Последните селани“), сите станаа граѓани. Дури имаме и градоначалници на села, а не селоначалници. За сељаците, пак, знам дека ги има и кај „градските“ и кај „селските“ деца во партиите.
А јас и натаму не чувствувам припадност ни кон селаните, ни кон граѓаните. Немам селско потекло, немам ниви, а не сум ни градска елита со градско родословие од пет колена наназад. Затоа сум таму каде што сум. И добро ми е. Одбивам да бидам конструкт.
