Само агонијата е таа што бездруго преживува, но не направи од нас одлични пливачи, само добри давеници и необјасниво – давители едни на други. Давител против давител во иста кал, тукуречи во бара-место, а можеше да се „стокми“ во рајска градина, наместо во пустина со студено име. Тешко е да се објасни, навистина
Стравот е еден од најлошите учители, особено по пливање. Рефлексот на нурнување при потопување (со задржување на здивот) како психолошки одговор за одбрана од давење присутен кај сите водни цицачи, а со помал интензитет и кај преостанатите, кај човекот, поточно кај новороденчињата, се задржува до навршени шест месеци и се манифестира со забавено срцебиење и пренасочување на крвта со кислород до виталните органи. По таа возраст, човек може да се спаси од давење само ако научи да плива. За тоа, пак, мора да се ослободи од стравот, како во вода, така и на суво.
Стравот од давење на суво многукратно го надминува оној во водата, како во разновидноста, така во траењето – човек лесно почнува да се дави, но тешко се удавува, освен ако не му се „помогне“ во давењето. Сега и овде се чини неподносливо лесно човек да се дави и да копнее за малку воздух и цврсто тло. Да страхува од егзистенцијалната несигурност и немоќта како суд на случајноста. Од магла и чад по самракот и политички магли и чад. Понекогаш и страв да се биде. Но и спасоносен страв да не се биде, да те (од)нема. Страв од пречкртано минато и срамно зацртана иднина. Страв од општа небиднина и од сето испревртено. Живот со утроба што постојано се превртува, полна несварливи нешта, а духовно гладна. А понекогаш само гладна. Страв од нови сцили и харибди. Понекогаш и страв од отворено море. Но најчесто страв дека пловиме на брод без кормило и кормилари во опасни води. Страв дека сме заринкани на опасен гребен и незадржливо тонеме, а сме бродоломци што не научиле да пливаат навреме.
Безмалку три децении самостојност беа период на самостојно давење во кал и жив песок. Во нив да се плива е тешко, а давењето продолжено. Само агонијата е таа што бездруго преживува, но не направи од нас одлични пливачи, само добри давеници и необјасниво – давители едни на други. Давител против давител во иста кал, тукуречи во бара-место, а можеше да се „стокми“ во рајска градина, наместо во пустина со студено име. Тешко е да се објасни, навистина.
Можеби премалку го спомнувавме оној магичен збор на „М“. Претпоставуваш читателе дека мислам на „мелиорација“ – како да се направи земјата плодно место и погодно за обработка и живот. Пристојноста на животот сама по себе ќе дојдеше. Но преовладеа тактиката на нојот: ништо не гледам и не слушам со главата во песок – всушност не сум од овде, ниту за овде, тука сум привремено, дури да подизлезам од калта…“ Но од калта не се излегувало лесно. Излезе полесно да се гази преку народ. Со железни опинци и чесно – тешко.
Уште потешко е да заборавиме дека еднаш оваа бара била мошне пристојно место, во една друга држава и друго време (но за неа, колку знам и можам, во друга пригода и место), уште пред да ја прогласат за оаза на мирот. Таа држава имала ефикасни калници/блатобрани, веројатно и премногу ефикасни, па често и оние со голема густина на слободна мисла ги препознавала како кал и ги „чистела“. Можеби требало да се поработи на „далтонизмот“ на блатобранот, наместо да се направи слеп за калливото – немаше дотолку да се избербати државата. Калта ја има „способноста“ да се залепи за она што се движи и кога долго време не се чисти, станува потврда и потешко се вади. Добра е за градење ѕидови, но не за патишта. За волја на вистината, калта се покажа животворна за некои, всушност само за некои, и донесе живот, животиште што се вели.
Меѓу тоа животиште и животот на „обичните“ луѓе – едно калиште ги дели, но калиштето не се препливува. Ако беше до учењето, досега сите ќе научеа и ќе сведочевме за поегалитарна алокација на ресурсите и доходите, а не на гола распределба на власта и реалокација на плодовите од власта на грст партии, за многу повеќе од грст долари, дури четириесет проценти од граѓаните уште живеат само со грст долари на ден, поточно со помалку од 5,5 долари на ден (според извештаите на Светската банка), од кои речиси половина со приближно половина од тоа. Преостанатите живеат во страв да не им се придружат. И така од едни избори до други.
Меѓу нив нештата се менуваат само за да останат исти. Тоа е т.н. стратегија „Ди Лампедуза“, именувана според истоимениот италијанскиот автор на книгата „Леопард“ (за обединувањето на Италија и последиците врз тогашната распределба на привилегиите и моќта). Оттаму е онаа цитирана реченица што му ја кажува внукот на својот дедо аристократ, како објаснување за своето придружување на Гарибалди: „Ако сакаме нештата да останат какви што се, нештата мора да се променат“. Или, што е исто – мора да се промени сè, за ништо да не се промени.
Токму оваа стратегија на властите во последната третина век ги зачува нештата (штафетата на моќта и животот со грст долари) суштински непроменети. Како што останува суштински непроменета и неизвесната судбина на датумот за преговори со ЕУ. Копенхашките критериуми, кои се однесуваат на стабилни институции и владеење на правото, справување со криминалот и корупцијата, заштита на човековите права и слободи, функционална пазарна економија итн., не се само критериуми за влез и интеграција со Унијата туку и рецепт за излез од сопствената кал и спас од внатрешна дезинтеграција. И не помалку важно – спас од стравот. Имено, стравот за опстанок и безбедност, личен и оној на семејството е обратнопропорционален од државниот легитимитет – кога државниот легитимитет опаѓа, расте стравот (и обратно), а колку повеќе паѓа (до)вербата во државниот легитимитет, толку е понагласена перцепцијата на нелигитимноста на државните институции. Толку поголем е стравот…
Со ратификацијата на договорот од Преспа, во сила стапи една превртена верзија на Ди Лампедуза – се тврдеше дека нештата останале суштински непроменети, иако суштински сè се промени: име, идентитет, историја… и продолжи да се менува, во насока на кастрење, осиромашување и разредување на лепилото што ја држи целовитоста на кревкото македонско општество. Придавката „македонско“ не само што се брише од називите на националните институции и се сведува на чисто етничка категорија за употреба на свадби и други приватни свечености, туку додава ветер во едрата на соседните примордијализми. Кога тонењето на „бродот“ ќе стане видливо за мнозинството на бродот (ако веќе не е), нема да ме изненади објавата дека бродоломот е со среќен крај.
Постои ли бродолом со среќен крај? Знам еден – за патувањето на апостол Павле во Рим. Таму од давење ги спасува само пливање, а за оние што не знаат – штици. Постојат тајни заговори, но спасот најчесто е едноставен. Време е за едноставни пронајдоци.
Да се пронајде (во потиснатата меморија) рефлексот на нурнување. Да се задржи здивот и да се зачува кислород за виталните места – срцето и умот, зашто станува сè потешко за дишење. А без срце и ум никаде нема да стигнеме.
Да се пронајде (под калта на нелегитимноста) блатобранот и веднаш да се стави во употреба ерга омнес, за сите сезони, зашто калта е превртлива и не се знае од каде ќе исплива.
Да се пронајде и стратегија против стратегијата Ди Лампедуза, зашто стратегијата на нојот (ако е некаква стратегија за личен спас) нема ефект кога бродот тоне, а тоне за сите.
Да се зајакне македонскиот демос (оној што го деконструираа на „јони“) и сам да си ја пронајде „јонската врска“, зашто нема посоодветна сила од сопствената што овозможува различните елементи да останат соединети.
И последно, а најпрво по важност – да се пронајде под дебелата кожа на стравот, упатството (на рускиот книжевник Купријанов) за тоа како се станува човек: „Престани да се тресеш за својата кожа/престани на други да им дереш кожа/нека другите пред тебе не се тресат/а сега повтори си сам: престани да се тресеш за својата кожа…“
И учи да пливаш. Или барај штица.
Авторот е магистер по мир и развој и поет
