Во 2023 година бевме сведоци на драматично зголемување на инвестициите во обновливи извори на енергија во Македонија, скок што дури го надминува растот што го забележавме во 2022 година. Од јануари 2022 година до јуни 2023 година, Регулаторната комисија за енергетика и водни услуги (РКЕ) им додели лиценци на неверојатни 545 централи за обновливи извори на енергија. Ова, всушност, додава околу 270 мегавати инсталирана моќност на енергетската мрежа на Македонија.
Економски гледано, ова означува големо оддалечување од зависноста од скапата увезена електрична енергија каде што увозот е намален на 13 отсто, наспроти вообичаените 30 отсто. Промената драстично ќе ги намали трошоците додека истовремено ќе го засили домашното производство преку создавањето и функционирањето на новите капацитети.
Само во првата половина на 2023 година, РКЕ веќе додели лиценци за 278 електроцентрали, надминувајќи ги вкупно 267-те лиценци издадени во цела 2022 година. Влијанието на овој пораст на домашното производство на енергија е далекосежен. За да го ставиме во перспектива, сега можеме да ги задоволиме енергетските потреби на над 104.000 просечни домаќинства од вкупно 598.632 домаќинства во државата. Економски, ова ја ублажува изложеноста на домаќинствата и на бизнисите на променливите цени поврзани со меѓународните пазари, обезбедувајќи многу постабилен енергетски сектор и економија.
Гледајќи го зголемениот интерес од компаниите за инвестирање во обновливи извори на енергија, чувствувам зголемена доверба во потенцијалот на секторот за профитабилност и одржливост. Овој тренд, очекувам, би можел да поттикне значителни надградби во инфраструктурата, особено во капацитетот на мрежата и складирањето, додека дополнително ќе ги прошири економските активности и можностите за работа.
За тоа има поддршка за зајакнување на електричната мрежа и подобрување на енергетската ефикасност, благодарение на Инвестицискиот план на ЕУ за Западен Балкан и грантот на ВБИФ (WBIF). Значителен дел од оваа инвестиција, вредна 34,7 милиони евра (вклучувајќи грант од осум милиони евра), е насочена кон зајакнување на преносната мрежа во југоисточниот регион на земјата, неопходен чекор за да се овозможи успешна интеграција на обновливите извори на енергија.
Проектот предвидува изградба на нова трафостаница и приклучоци, ремонт на постојните и поставување нови далноводи и трансформатори до 2027 година.
Истовремено, се имплементира Проектот за енергетска ефикасност во јавниот сектор. Оваа иницијатива од 27,5 милиони евра (поддржана со грант од 2,2 милиони евра) ја нагласува посветеноста за поттикнување на енергетската ефикасност во јавните згради. Со проектот се прават значителни чекори за да се заштеди енергија, да се намалат емисиите на ЦО2 и да се формира фонд за енергетска ефикасност. Општините се исто така поддржани со подзаеми и грантови за рентабилно реновирање, што дополнително ја покажува решителноста за сеопфатно решавање на енергетските прашања.
Во 2022 година, најголемиот дел од 267-те лиценцирани капацитети беа соларни електроцентрали, кои сочинуваа 152,2 мегавати од вкупниот капацитет. Како што напредуваме во 2023 година, очекувам диверзификацијата на обновливите извори на енергија да создаде средина што е подготвена за иновации и конкуренција.
Бројките што ги гледаме укажуваат и на зголемен интерес кај компаниите. Овој оптимизам околу енергетскиот сектор во Македонија, верувам дека може да привлече уште повеќе капитални инвестиции. Понатаму, новите регулаторни промени, како што е поставување батериски системи во новите фотоволтаични инсталации, може да го стимулираат пазарот за решенија за складирање енергија.
Овој балансиран и сеопфатен пристап за подобрување на производството, потрошувачката и преносот на енергија ја покажува силната посветеност на Македонија за трансформирање на нејзиниот енергетски сектор. Инвестициите и напредокот во овие области ветуваат зацврстување на статусот на државата како модел за прифаќање и одржливост на обновливите извори на енергија.
Авторот е доктор по економски науки
