Падот на Дамаск во рацете на бунтовниците и прославата на падот на авторитарниот сириски режим нѐ потсетија на таканаречената Арапска пролет, која постарите донекаде ја заборавија, а на која помладите не се ни сеќаваат.
Станува збор за серија протести, демонстрации и бунтови против властите во арапскиот свет, особено во земјите од Северна Африка и Блискиот Исток, кои започнаа кон крајот на 2010 година и интензивно траеја до 2012 година, а завршија, ако може воопшто да се зборува за крај, со соборувањето на Башар ал Асад пред неколку дена.
Самиот термин Арапска пролет требаше да се поврзе со таканаречената Прашка пролет, што е име што го користат западните медиуми за да ги означат социјалната и политичката демократизација и либерализација во социјалистичка Чехословачка во 1968 година, кои завршија со влегувањето на советските тенкови во Прага. Слична судбина доживеа и таканаречената Пролет на народите, односно револуциите што се случија во Европа во 1848-1849 година. Имено, по нивното сузбивање, авторитарните режими против кои тие беа издигнати успеаја да се консолидираат. Сепак, треба да се каже дека тие револуции подоцна беа прославени како прв поширок бран на демократски промени во Европа и на одреден начин станаа референтна точка за новите бранови на демократизација, меѓу кои се издвојуваат промените во Источна Европа и арапскиот свет.
Во западната култура, во која идејата за модернизација има видно место, се вкорени мислењето дека земјите во развој неизбежно го следат развојниот пат на развиените западни земји. Набљудувани низ тие очила се гледаат само оние елементи што би можеле да ја поддржат таа идеја. Така, во поглед на Арапската пролет, на прво место се гледаат наводното востание против авторитарните режими и барањата на масите за поголеми права и слободи. Дополнително, се посочува дека и Народната и Арапската пролет зафатија неколку земји во еден регион, што секако е географски атрактивна, но социјално ирелевантна споредба. Слично, се посочува дека и во двата случаја младите имале значајна улога. Сепак, тоа е интересно само од демографска гледна точка. Со ова завршуваат сличностите што требаше да го поддржат оптимизмот поврзан со Арапската пролет.
Да се вратиме на она што, свесно или не, се губи од вид. Имено, на разликите меѓу овие бунтови. На прво место зборуваме за причините. Европските монархии, кои го отелотворуваа феудалниот политички поредок, беа кочница за зајакнувањето на индустриското капиталистичко општество, кое роди нови економски општествени класи – пред сè, средната и работничката класа. Меѓутоа, во арапскиот свет, носител на бунтот беше сѐ помасовниот слој на бескорисна работна сила, концентрирана во големите градови. Затоа, не е чудно што идеите од кои беа понесени европските револуционери беа национализмот и либерализмот. Во арапскиот свет, агентите на промените беа главно против секуларните режими и инспирирани од религијата. Накратко, Арапската пролет беше повеќе слична на иранската револуција отколку на пролетта на народите.
Иако често се истакнува дека Арапската пролет е движење предводено од борбата против авторитаризмот, корупцијата и неправдата, како и за демократијата и човековите права, многу поретко се споменува дека овие идеи не произлегле сами од себе, туку најчесто биле резултат на влијанието и имагинацијата на глобалните медиуми, диригираните социјални мрежи, финансиската поддршка и притисокот од западните центри на моќ. Од друга страна, европските револуции од 19 век беа речиси под влијание на надворешни фактори и на медиумите.
Оттука, не е чудно што најважната разлика помеѓу овие два брана на револуции е поврзана со последиците. Иако револуциите од 1948 година не ги поразија режимите против кои се појавија, тие доведоа до постепени демократски, уставни и општествени промени.
Кога станува збор за последиците од Арапската пролет, таквите исходи не беа исклучок, а како по правило, насилните промени доведоа до уништување на инфраструктурата, финансиски колапс и колапс на водечките економски сектори, што резултира со зголемување на невработеноста и сиромаштија. Масовниот егзодус на населението и продлабочувањето на општествените поделби со драматичната закана за основните човекови права ги направија овие земји многу полошо место за живеење отколку што беа порано. Во некои од нив започнаа граѓански војни, кои продолжуваат до денес, што само придонесе за поголемо влијание на странскиот фактор и губење на секаква автономија и независност. Дури и оние режими, како оној на Асад, што се спротивставија на промените, успеаја да го направат тоа исклучиво благодарение на странскиот фактор.
Судејќи според овие последици, сигурно е дека развиените земји не го покажаа патот по кој ќе одат земјите во развој. Можеби е посоодветно да се каже дека настаните во тие земји го предвидуваат патот на денешните развиени земји. Сè што се случува денес во Украина, Грузија, а можеби наскоро ќе се случи и во некои други европски земји, само сведочи во прилог на таквиот заклучок.
Сепак, не треба целата, па дури и најголемиот дел од вината да ја префрламе на големите сили и нивното влијание. Дејствуваат онаму каде што им е можно и каде што има поделби што можат да ги продлабочат. Според тоа, клучната одговорност лежи во самото општество и неговата способност да се спротивстави на притисокот за промена на власта со насилни средства. Единствениот легитимен начин за промена на власта е преку избори. Поттикнувањето конфликт под кој било изговор во денешните геополитички околности може да доведе само до катастрофални последици на кои сме сведоци во Сирија и во Либија или, во најдобар случај, во Египет и другите арапски земји.
Покрај сите овие јасни предупредувања, може ли индивидуално и колективно да не сме свесни за можните последици од барањето за насилна промена на власта. За сите горенаведени последици се одговорни оние што под каков било изговор и перфидно ги поттикнуваат луѓето на општествени конфликти, а други, кои се ветуваат во денешниот свет, не се можни.
Кога станува збор за Србија, денес нема економски и социјални услови што би довеле до слични бунтови, но подгревањето на политичките поделби, кои немаат друга основа освен борбата за фотелји, доведува или до зајакнување на репресијата или до физички конфликти. За жал, вонредните избори денеска нема да придонесат за смирување на состојбите, туку само ќе дадат нови причини за зајакнување и продлабочување на политичките тензии. Затоа, останете смирени бидејќи во денешните битки нема победници.
Владимир Вулетиќ
Авторот е професор на Филозофскиот факултет во Белград
