Веќе 75 години НАТО успешно ја одвраќа агресијата и обезбедува мир во евроатлантската област, истовремено поддржувајќи ги демократијата и слободата низ Европа и Северна Америка. НАТО беше инструмент за заштита и унапредување на нашите безбедносни интереси и заеднички вредности – оние на демократијата, индивидуалните слободи и владеењето на правото – како што се предвидени во Северноатлантскиот договор. Згора на тоа, неговата гравитациска сила доведе до последователни – и успешни – бранови на проширување, нагласувајќи ја нејзината континуирана важност за сите што сакаат да живеат во слобода и безбедност. Солидарноста, единството и кохезијата се темелите на НАТО, погодни за средина што постојано се развива благодарение на децениската значајна трансформација и адаптација. Одејќи напред, трансатлантската врска е, и ќе продолжи да биде во својата суштина, поткрепена со железната посветеност содржана во клаузулата за колективна одбрана од членот 5 од Договорот од Вашингтон.
Меѓутоа, денес сме соочени со закани и предизвици од сите правци, вклучувајќи го и враќањето на војната на европскиот континент – реалност што ја сметавме засекогаш отфрлена на страниците на историјата. Една од важните лекции што ги научивме е дека колку е посилна Европа во НАТО, толку посигурна станува целата Алијанса. За таа цел, неодамнешните пристапувања на Финска и Шведска ја докажаа виталноста на НАТО – и дека нашата врата останува отворена. НАТО ги има потребната сила и способност да ја надмине секоја пречка, а ние ќе го сториме тоа со надградба на нашите заложби, достигнувања и, не помалку важно, на нашето единство на вредности. Но, како што нашиот свет станува покомплексен и непредвидлив, НАТО исто така мора да се промени и да се приспособи. Војната на Русија против Украина го наруши мирот и сериозно ја промени нашата безбедносна средина, одекнувајќи надвор од границите на евроатлантската област. А Русија ќе остане најзначајната и директна закана за Алијансата во скора иднина.
Тероризмот, продорната нестабилност, зголемената стратегиска конкуренција и унапредувањето на авторитаризмот – сето ова ги предизвикува интересите и вредностите на НАТО. Малигните дејства од државите и од недржавните актери имаат нарушувачки ефект врз внатрешното ткиво на нашите општества. Во меѓувреме, ерозијата на архитектурата за контрола на оружјето, разоружувањето и неширењето, што ја градиме со години, дополнително ја поткопува нашата стратегиска стабилност. За да се справи со овој широк спектар на закани и предизвици, НАТО мора да биде соодветно опремено. Клучната цел на Алијансата е да им обезбеди колективна одбрана на сите сојузници преку исполнување на нејзините три основни задачи за одвраќање и одбрана, спречување и управување со кризи и кооперативна безбедност. Како такви, надградувајќи ја тековната политичка и воена адаптација, мораме да го направиме НАТО уште посилно.
За да го постигнам ова, предлагам декалог за НАТО:
Прво, ќе го забрзаме исполнувањето на трите основни задачи на Алијансата. Ќе ги зајакнеме одвраќањето и одбраната во согласност со одлуките во Мадрид и Вилнус и ќе го приспособиме нашето држење на повеќе домени, вклучувајќи ја и воената мобилност, на сложеноста на сегашната средина. Моќта и одвраќањето одат рака под рака, а зајакнувањето на првото ќе го потхрани второто. Денес, токму нашите источни и јужни граници се најизложени на закани и тие мора соодветно и во целост да се зајакнат. Дополнително, не смееме да ги заборавиме Високиот Север и Западен Балкан, бидејќи нивната важност за нашата безбедност е неспорна. Следно, ќе ја зголемиме соработката со нашите партнери, градејќи поамбициозна партнерска агенда. Оние што се ранливи и изложени на ризик имаат потреба од конкретни и навремени резултати. Оние во нашето јужно соседство бараат наш ангажман, поддршка и постојан дијалог. И нашите партнери истомисленици – првенствено во Индо-Пацификот – ќе бидат првите со кои ќе работиме во почитувањето на меѓународното право и поредокот заснован на правила. Потоа, дополнително ќе развиеме превенција и управување со кризи како алатки за промовирање на безбедноста и стабилноста во регионите од стратегиски интерес за Алијансата.
Второ, нема ништо поважно денес од тоа да се осигураме дека Украина преовладува во нејзината егзистенцијална битка, а ние можеме да го направиме тоа со обезбедување на сета потребна поддршка колку и да е потребно. Ние, исто така, имаме морална, политичка и стратегиска обврска да се погрижиме Украина стабилно да напредува на својот пат кон идното членство во НАТО, како и нејзиниот пристап во ЕУ.
Трето, ние мора да ја подобриме интероперабилноста и брзо да развиеме силна одбранбено-индустриска база низ Алијансата. Тоа ќе им послужи на комплементарните цели за дополнување на резервите, зголемување на нашите способности за одвраќање и одбрана, како и обезбедување помош за Украина. Ќе поттикнеме и посилна и поспособна европска одбранбена индустрија, која е комплементарна и интероперабилна со НАТО.
Четврто, додека заостануваме во однос на финансирањето на одбраната, добивајќи корист од она што мислевме дека е вечна мировна дивиденда со многу години, тоа веќе не е можно. Сите ние мора да дадеме сѐ од себе за да го достигнеме минимумот од 2 отсто БДП за трошоците за одбрана и да инвестираме најмалку 20 отсто во голема опрема, што е можно поскоро. Соодветното финансирање, исто така, мора да биде ориентирано кон резултат и придружено со зголемување на ефикасноста.
Петто, бидејќи заканите со кои се соочуваме денес ја надминуваат воената димензија, ние мора да обезбедиме посилна издржливост за Алијансата и нејзините членки, спротивставувајќи им се на хибридните и сајбер-заканите и заштитувајќи ја критичната инфраструктура.
Шесто, како посилна Алијанса каде што единството, солидарноста и трансатлантската врска работат во чекор, зајакнувајќи се меѓусебно, ќе го зголемиме фокусот на политичките консултации и координација. Тоа ќе вклучува придонес од сите релевантни тела на НАТО, врз основа на зајакнат дијалог меѓу политичките и воените структури.
Седмо, можеме и мораме да направиме многу повеќе за да го консолидираме стратегиското партнерство НАТО-ЕУ. Природниот афинитет помеѓу овие две организации и мноштвото интереси што ги споделуваме нè принудуваат да ја зајакнеме динамиката на нашиот однос, надградувајќи се на вистинската комбинација на ангажман на високо ниво, институционална соработка и дијалог меѓу персоналот.
Осмо, соочувајќи се со реалноста на новите технологии, вештачката интелигенција и квантните компјутери, НАТО може да остане напред само со забрзување на својата дигитална трансформација и зголемување на своите инвестиции во иновации. Сепак, тоа мора да го стори додека истовремено се справува со климатските промени и нивните безбедносни импликации. Мора значително да ја подобриме сајбер-одбраната, што ќе му додаде дополнителна сила на нашето држење. И како Алијанса заснована на вредности, ние мораме искрено да инвестираме во сите насоки на агендата за човековата безбедност, одржувајќи ги достоинството и инклузивноста во нашата суштина.
Деветто, како важно дополнување на одвраќањето и одбранбеното држење на Алијансата, ние исто така мора да ја зајакнеме клучната улога на НАТО како форум за консултации, координација и подготовка во областа на контролата на вооружувањето, разоружувањето и неширењето.
И десетто, континуираното приспособување на нашата Алијанса мора да биде придружено со интроспективен поглед на нашите сопствени методи на работа. Како главни двигатели на агендата на НАТО, сојузниците се тие што ќе одлучуваат за нови начини на водење расправа и подготовка на одлуки, притоа обезбедувајќи урамнотежена географска застапеност.
Дојде време да се подготви НАТО за иднината.
Клаус Јоханис, претседател на Романија
