Кинескиот пат кон модернизација носи нови можности за развој на Западен Балкан (2)
Иако условите во Кина и во западнобалканските земји се различни, нивните стремежи кон модернизација имаат многу заедничко: сите тие ги ставаат развојот на економијата и подобрувањето на животниот стандард на населението како врвен приоритет. Искуството на Кина во развојот нуди определени референтни точки и инспирација за земјите од Западен Балкан што го бараат сопствениот пат кон модернизација: прво, комбинација на долгорочно планирање со постепени реформи. Кина успеа да оствари економски подем за само неколку децении главно благодарение на јасните развојни стратегии и континуираните институционални реформи. Почнувајќи од стратегијата на „три чекори“ изнесена на почетокот на реформите во 1980-тите, па до сегашната двофазна цел за изградба на модерна социјалистичка држава до средината на овој век, кинеското раководство умее со среднорочни и долгорочни планови да го трасира правецот на развој, истовремено постојано испробувајќи и приспособувајќи политики во праксата. Овој пристап – спој на врвно (стратешко) планирање и чекор-по-чекор експериментирање (т.н. „оди по камењата преку реката“) – би можел да биде корисен и за западнобалканските земји. Тие, во процесот на спроведување реформи за приближување кон ЕУ, исто така треба да изработат јасни патокази и да обезбедат континуитет на политиките, за постапно но непоколебливо да ги придвижуваат економската трансформација и институционалната обнова. Кинеското искуство покажува дека, доколку правецот на политиките е исправен и спроведувањето е ефикасно, дури и земји со скромни почетни ресурси можат постепено да акумулираат развоен замав.
Второ, принципот на „инфраструктурата прво“ во развојот. Модернизацијата не може да се замисли без модерна инфраструктура. Кина, преку масивни инвестиции, го реализираше мотото „ако сакате да се збогатите, прво изградете патишта“, издигнувајќи ја инфраструктурно целата држава со мрежа на автопатишта, брзи железници, електроенергетски и телекомуникациски системи. Ова создаде темели за интегриран национален пазар и рамномерен развој на градовите и селата. Слично на тоа, доколку Западен Балкан сака да оствари економски лет, мора приоритетно да ги отвори „артериите“ на транспортот и енергетиката. Во овој поглед, кинеските компании и финансии веќе почнаа позитивно да придонесуваат. Така, кинески фирми ја изградија автопатската делница Миладиновци–Штип во Северна Македонија (која сега успешно сообраќа), во тек е изградбата на автопатот Кичево–Охрид, а кинески инженери се вклучени и во проектот за експресниот пат меѓу Прилеп и Кавадарци. Поранешниот премиер на Северна Македонија, Димитар Ковачевски, дури ги пофали овие проекти дека постигнале „кинеска брзина“ во градежништвото. Исто така, во Србија кинески инвеститори ги презедоа фабриката за челик во Смедерево и рудникот за бакар во Бор во моментот кога тие беа пред колапс, спречувајќи ги нивното затворање и масовните отпуштања. Дополнително, со нови капитални вложувања, овие компании ги модернизираа и им го зголемија производствениот капацитет, спасувајќи илјадници работни места. Низ ваквите инфраструктурни и индустриски проекти не само што се подобруваат локалната економија и вработеноста туку се јакнат и капацитетите на западнобалканските земји за интегрирање во регионалните и европските економски текови. Кинескиот капитал и технологија веќе помогнаа во подобрувањето на локалните сообраќајни и енергетски мрежи, забрзувајќи го приклучувањето на регионот кон паневропската инфраструктурна мрежа.
Трето, индустријализација и привлекување инвестиции. Кинеското искуство сведочи дека привлекувањето странски директни инвестиции (СДИ) и поттикнувањето на индустријализацијата се клучни двигатели за економскиот подем на земјите во развој. Државите од Западен Балкан во целина им придаваат големо значење на странските инвестиции, гледајќи ги како примарен извор на капитал, технологија и работни места. Во овој контекст, билатералната соработка со Кина се покажа како комплементарна: од една страна, дел од кинеските производствени капацитети и компании сака да излезе на глобалниот пазар, барајќи нови пазари и воспоставувајќи производствени погони во странство; од друга страна, земјите од Западен Балкан имаат потреба од сигурни инвестиции за да ја оживеат својата преработувачка индустрија и да ја зголемат конкурентноста на извозот. Затоа, последниве години расте соработката меѓу двете страни во сферата на индустриските инвестиции. На пример, кинеската корпорација „Нингбо Џојсон“ (Ningbo Joyson) вложи во фабрика за автомобилски делови во Северна Македонија, вработувајќи околу 1.400 локални работници, а компанијата „Јанфенг аутомотив сејфти“ (Yanfeng Automotive Safety) отвори погон во Скопје, што резултираше со значителен број нови вработувања и подобрување на локалниот индустриски екосистем. Во Србија, кинескиот „Хајсенс“ (Hisense) ја презеде тамошната фабрика за телевизори, а компанијата „Џеџијанг Џинфенг“ (Zhejiang Jinfeng) изгради производствен капацитет за автомобилски компоненти – потези со кои Србија стана „предмостие“ за продор на кинеските индустриски синџири на вредност во Европа. Многу производи што кинеските фирми ги изработуваат во Западен Балкан се наменети за европскиот пазар, што објективно им помага на овие земји подобро да се вклучат во европските снабдувачки и вредносни синџири. Со еден збор, кинеските инвестиции не донесуваат само финансии и работни места; тие носат и трансфер на технологија и менаџерска експертиза, подигајќи го степенот на индустриски развој во западнобалканскиот регион.
Четврто, намалување на сиромаштијата и подобрување на животниот стандард. Искоренувањето на сиромаштијата и унапредувањето на благосостојбата на граѓаните се суштински дел од модернизацијата.
Кина, во текот на реформите и отворањето, успешно извлече стотици милиони луѓе од сиромаштија – искуство што може да биде мошне просветлувачко за Западен Балкан, каде што сѐ уште значителен дел од населението живее во сиромаштија. Кинеската влада ги мобилизираше сите општествени чинители за да ја добие битката против сиромаштијата: преку поставување јасни рокови и цели, развој на специфични локални индустрии според условите на секој регион, испраќање тимови на кадри во сиромашните села за директна поддршка итн. – мерки што станаа пример за глобалните напори за намалување на сиромаштијата. Иако земјите од Западен Балкан имаат поинакви околности, и тие можат да се огледаат на кинеското ставање акцент на развојот на селата и земјоделството: преку развој на руралната економија, проширување на програмите за стручна обука и слични мерки може да се намалат невработеноста и сиромаштијата, овозможувајќи поинклузивен раст. Истовремено, Кина постепено ги зголемуваше вложувањата во образованието, здравството, социјалната заштита и други сфери од непосреден интерес за граѓаните, воспоставувајќи базичен систем на јавни услуги што ги опфаќа сите. Ова покажува дека модернизацијата не се мери само со порастот на БДП туку и со севкупниот општествен напредок. За земјите од Западен Балкан, како што им расте националниот доход, паралелно ќе биде неопходно да ги зајакнуваат образовните и здравствените системи и другите јавни служби, за да обезбедат плодовите од развојот да допрат до пошироките слоеви на населението – со крајна цел постигнување заеднички просперитет.
Притоа треба да се нагласи: Кина не заговара едноставно пресликување или наметнување на сопствениот модел во странство. Како што беше претходно истакнато, секој народ треба самостојно да го избере својот пат на модернизација според сопствените услови. Искуството на Кина нуди референца и поттик, но не и готов шаблон. За западнобалканските земји, преземањето искуства од Кина треба да се води според начелото „да се прифати суштината, а да се комбинира со сопствената специфичност“ – односно фокусот да биде на учење од прагматичниот приод на Кина во развојот, од нејзиното долгорочно планирање и од инсистирањето на принципот дека развојот е за народот и преку народот. Само преку приспособување на надворешните искуства на сопствената стварност, земјите можат да го претворат надворешниот поттик во внатрешна сила и да изодат модернизациски пат со свој белег.
Автор: Лијао Веј Југозападен универзитет за финансии и економија, Кина Институт „Конфуциј“ при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје
продолжува
