По падот на Берлинскиот ѕид во ноември 1989 година, поранешниот западногермански канцелар Вили Брант предвиде дека повторното обединување конечно ќе овозможи „она што припаѓа заедно, да расте заедно“.
Колку оптимистички звучи таа слика за органско лекување по 35 години. Историските изборни резултати од Тирингија и Саксонија даваат слика на Германија чии источни и западни региони, ако ништо друго, се оддалечуваат сѐ повеќе и повеќе.
Екстремно десничарската, антиимиграциска Алтернатива за Германија (АфД) јава на популистички бран низ најголемата европска економија. Доколку федералните избори се одржат утре, неодамнешните анкети покажуваат дека партијата би можела да стане втората најсилна група во Бундестагот.
Но само во источните покраини АфД може да тврди дека има мандат да ја формира следната влада, како што веќе го стори тоа нејзиниот лидер од Тирингија, Бјерн Хеке, откако за првпат се најде на врвот на државните избори, врз основа на најмалку 30 отсто од гласовите.
И во ниту една од западните покраини, анкетите не предвидуваат дека екстремната десница ќе ги предизвика етаблираните партии од десниот и од левиот центар толку сериозно како во Саксонија, каде што проекциите ја имаат АфД во директна трка со конзервативната Христијанско-демократска унија (ЦДУ), која има мала предност во излезните анкети.
Во Бранденбург, покраината што го опкружува главниот град Берлин, АфД исто така се очекува да се појави како најсилна партија подоцна овој месец.
Сè додека преостанатите партии успеваат да се усогласат околу одбивањето на соработка со екстремната десница и да ја спречат да добие мнозинство, нејзините соништа за преземање на власта веројатно ќе останат само аспиративни. Како и да е, етаблирањето на АфД како доминантна регионална сила отвора сериозни и вознемирувачки прашања за политичкиот идентитет на Германија и како тој го содржи подемот на таквите сили во иднина.
Со години, претпоставката во Германија беше дека штом источните покраини економски ќе го достигнат остатокот од земјата, нивните политички изгледи ќе се усогласат. Според ваквото резонирање, подемот на АфД се смета како протестен глас против континуираните разлики во приходите, вработувањето и животниот стандард.
Но економијата и демографијата одат само дотаму во обидот да го објаснат исходот од гласањето во неделата. Населението на истокот е постаро од тоа на запад, но демографски веќе не „крвави“ како што беше во последните години на Германската Демократска Република (ГДР) и двете децении потоа. Всушност, секоја година од 2017 година, сѐ повеќе луѓе мигрираат од запад кон исток.
Невработеноста е поголема, но само за фракција – вистинскиот контраст тука е помеѓу северна и јужна Германија. Во последните две години, економиите на источните држави растат побрзо од оние на западот, бидејќи глобалните играчи како „Тесла“ и „Интел“ основаа фабрики во источните покраини. Нивоата на имиграција во источните покраини што излегоа на гласање во неделата навечер се меѓу најниските во цела Германија.
Според истражувањето објавено од владата на Олаф Шолц на почетокот од годинава, околу 19 отсто од источните Германци велат дека се чувствуваат запоставени. Тоа е двојно повеќе отколку на запад (осум отсто), но сепак тоа би сугерирало дека 80 отсто од населението на петте источни држави не чувствува дека е во загуба. Сепак, значителен број од нив ги дадоа своите гласови за партија што, во нејзиниот огранок во Тирингија, е сертифицирана како десничарско екстремистичка.
Социологот Штефен Мау, роден во источниот дел, го измисли терминот осификација за овој тренд – според жаргонскиот термин за поранешните граѓани на ГДР и биолошкиот процес со кој ткивото се стврднува во коска. Сѐ уште далеку од „достигнувањето“ на Западна Германија, пишува Мау во неговата неодамнешна книга „Нееднакво обединета“, источна Германија гласа поинаку од западна, токму затоа што веќе ја достигна и сега го бара правото да го потврди својот посебен идентитет.
Во својата книга „Илјада почетоци“, која ја освои годинашната најголема германска награда за литература, историчарката Кристина Морина, родена во ГДР, вели дека АфД победува на исток затоа што успеала да се запознае со тоа што подразбира демократијата што беше обликувана од 40-тите години под комунистичка власт и останува различна од онаа на запад.
Ова може да звучи парадоксално, бидејќи ГДР беше еднопартиска диктатура без слободни избори и без поделба на државните овластувања. Сепак, режимот на ГДР го присвои концептот на демократија за свои цели, и тоа категорично.
– Источна Германија тврдеше дека нашла демократски одговор на националсоцијализмот. Едноставно, приказната на комунистите за тоа како функционира демократијата беше длабоко популистичка, која тврдеше дека е повистинита и порепрезентативна за луѓето отколку демократијата на западот, за која рекоа дека само организира класни хиерархии и ги застапува интересите на капитализмот – изјави Морина во неодамнешното интервју за „Гардијан“.
Историското искуство на тој вид псевдодемократија, тврди таа, е едно од објаснувањата зошто АфД успева да мобилизира толку повеќе претходни негласачи на истокот отколку другите партии.
За разлика од етаблираните центристички партии, АфД не само што одржа митинзи на кампањата туку организираше „прошетки“ низ центрите на градовите, кои се дизајнирани да ги поттикнат мирните понеделнички протести, кои го придружуваа расплетот на социјалистичка Источна Германија. Таа е единствената партија во Германија што повикува претседателот да биде директно избран од граѓаните, наместо преку федерална конвенција, и се залагаше за директна демократија на редовни референдуми во швајцарски стил.
– Во своите предизборни кампањи, АфД многу ефикасно го искористи искуството што нашироко се споделува меѓу источните Германци. Да не ви се слушне гласот преку гласање, со ангажирање во политички партии, граѓански групи или синдикати, туку со мобилизирање на масите за улични протести – рече Морина.
Постои причина да се има недоверба во тврдењето на АфД дека само претставува поинаква демократска традиција. Во основата на нејзината приказна за зајакнување се крие длабоко расистичката нишка на размислување, која ги опишува источните луѓе како „почисти“ Германци затоа што се спротивставија на мултикултурализмот и на сите идеи што влегоа во западногерманскиот дискурс по студентските револуции во 1968 година.
Но и Мау и Морина сугерираат дека враќањето на гласачите од екстремната десница може да функционира само со нивно директно ангажирање преку неконвенционални и креативни средства, како што се собранијата на локалните граѓани. За да се запре и евентуално да се смени раздвојувањето на истокот и западот на Германија, политичкиот центар треба да почне да размислува надвор од вообичаената рамка.
Филип Олтерман
Авторот е уредник во британски „Гардијан“ и експерт за Германија
