За стресот во секојдневниот живот сум пишувала многупати. Тој дефинитивно е неизбежен кај сите луѓе на светот. Но, има едно „но“ што е многу важно не само за оној што го доживува и преживува секојдневниот стрес туку и за потомството, а тоа се бремените жени.
Пренаталниот стрес кај мајките може да остави траен отпечаток врз нивното потомство, предиспонирајќи го кон однесувања слични на класична депресија. Имено, истражувачите откриле дека мајчиниот стрес ги нарушува цревниот микробиом и производството на метаболити, кои вертикално се пренесуваат на младите.
Оваа микробна дисбиоза била поврзана со нерамнотежа на невротрансмитери и воспаление во префронталниот кортекс на потомството, регион критичен за регулирање на расположението. Овие наоди ја откриваат оската црево-мозок како клучен медијатор на вкрстените генерациски ефекти врз менталното здравје.
Врската помеѓу цревата и мозокот е сложен комуникациски систем помеѓу нашите црева и мозокот, кој вклучува физички и хемиски сигнали. Оваа врска влијае на различни функции, вклучувајќи варење, расположение и целокупно здравје, истакнувајќи особено како емоциите можат да влијаат на здравјето на цревата и обратно. Во последниве години на оваа врска се придава огромно значење и затоа сè повеќе се истражува.
Терминот „микробиом“ подразбира заедница на микроорганизми (како што се бактерии, габи и вируси) што живеат во одредена средина, а особено означува збирка на микроорганизми што живеат во или на човечкото тело.
Микробиомот се состои од микроби што се корисни, но и потенцијално штетни. Повеќето се симбиотски (каде што и човечкото тело и микробиотата имаат заемна корист), а некои, во помал број, се патогени (што предизвикуваат болести). Во здраво тело, патогената и симбиотската микробиота коегзистираат без проблеми. Но ако има нарушување на таа рамнотежа – предизвикано од заразни болести, одредени диети или продолжена употреба на антибиотици или други лекови што ги уништуваат бактериите – се јавува дисбиоза, со што се запираат овие нормални интеракции. Како резултат на тоа, телото може да стане поподложно на болести.
Микробиотата го стимулира имунолошкиот систем, ги разградува потенцијално токсичните соединенија на храната и синтетизира одредени витамини и аминокиселини, вклучувајќи ги витамините Б и витаминот К. На пример, клучните ензими потребни за формирање витамин Б12 се наоѓаат само кај бактериите, а не кај растенијата и животните.
Шеќерите како што се шеќерот во прав и лактозата (млечен шеќер) брзо се апсорбираат во горниот дел од тенкото црево, но посложените јаглехидрати како што се скробовите и влакната не се толку лесно сварливи и може да патуваат пониско до дебелото црево. Таму, микробиотата помага во разградувањето на овие соединенија со нивните дигестивни ензими. Ферментацијата на несварливите влакна предизвикува производство на масни киселини со краток синџир, кои може да ги користи телото како извор на хранливи материи, но исто така играат важна улога во мускулната функција и евентуално во спречувањето хронични заболувања, вклучувајќи одредени видови рак и нарушувања на цревата. Клиничките студии покажаа дека овие масни киселини можат да бидат корисни во третманот на улцерозен колитис, Кронова болест и дијареја поврзана со антибиотици. Микробиотата на здрава личност исто така ќе обезбеди заштита од патогени организми што влегуваат во телото, како на пример преку пиење или јадење контаминирана вода или храна.
Интеракцијата помеѓу мозокот и цревата е едно од највозбудливите полиња во невронауката денес, а новото истражување фрла светлина врз тоа како стресот кај мајката за време на бременоста може да остави траги во однесувањето слично на депресија кај потомството, посредувано токму од промени во цревниот микробиом.
Во внимателно контролирана студија на анимални модели, научниците открија како психолошкиот стрес кај бремените мајки ја преобликува нивната цревна микробиота, ги пренесува тие промени на нивните млади и го нарушува балансот на невротрансмитерите и воспалението во нивните мозоци во развој. Исто така, го истакнува цревниот микробиом како потенцијален медијатор на вкрстените генерациски ефекти, сугерирајќи дека терапиите насочени кон микробиотата (како пробиотици или диететски интервенции) еден ден би можеле да помогнат во прекинувањето на циклусот на стрес и депресија.
Овие наоди даваат клучен увид во тоа како стресот „одекнува“ низ генерациите и како оската црево-мозок би можела да стане клучна цел во спречувањето на нарушувања на расположението.
Одамна е забележано дека децата на мајки под стрес или со депресија имаат поголема веројатност самите да доживеат емоционални тешкотии. Пренаталниот стрес е поврзан со променет темперамент на новороденчето, зголемена анксиозност, па дури и клиничка депресија подоцна во животот. Но, кои биолошки механизми ги пренесуваат овие ефекти од мајката на детето?
Еден начин што привлекува внимание е цревниот микробиом – заедницата на бактерии што живеат во дигестивниот тракт, за која е познато дека влијае на имунитетот, на метаболизмот, па дури и на расположението. Бидејќи микробиомот на новороденчето во голема мера е наследен од мајката, нарушувањата во нејзините црева би можеле да влијаат менувајќи го невроразвојот на детето.
Новата студија објавена во јули 2025 во „БМЦ псајколоџи“ (BMC Psychology), имала цел директно да го истражи ова прашање. Користејќи модел на стаорец за психолошки стрес во бременост (PPS), истражувачите ги изложиле бремените стаорци на непредвидливи стимули што предизвикуваат страв во текот на бременоста.
По раѓањето, нивните потомци биле одгледани нормално, но во пубертетот покажале јасни знаци на однесување слично на депресија: намален интерес за пријатни активности, зголемен очај при доживување стрес и хиперактивни реакции на хормоните на стрес.
Овие промени во однесувањето кај потомството ги отсликувале промените што се гледаат кај нивните мајки кога се под стрес – што укажува на биолошки континуитет низ генерациите.
За да ја испитаат улогата на микробиомот, истражувачите собрале примероци од фекалии и од мајките под стрес и од нивните потомци, вршејќи детална анализа на составот и функцијата на микробите. Тие откриле дека мајките со PPS покажале дисбиоза на цревните микроби – нарушена рамнотежа во заедницата – со зголемување кај семејства како што се Bacteroidaceae и Myoviridae и намалување на корисните Lactobacillaceae.
Важно е што нивните потомци ги наследиле овие нерамнотежи, дури и без директно изложување на стрес.
Седум специфични бактериски вида покажале ист модел на промена и кај мајките и кај младите животни, вклучувајќи ги Prevotella, Bacteroides zhangwenhongi и Ruminococcus bovis. Овие вертикално пренесувани микроби биле силно поврзани со депресивно однесување и изменета хемија на мозокот.
Метагеномските и метаболиските анализи откриле дека овие микробни промени се претвориле во зголемена активност во патиштата што вклучуваат метаболизам на глицин, серин и треонин. Овие аминокиселини се клучни за невротрансмисијата и невроразвојот, а прекумерната активација на овие патишта е имплицирана во нарушувања на расположението.
Потоа тимот ги испитал мозоците на адолесцентните потомци, фокусирајќи се на префронталниот кортекс – регион централен за регулирање на расположението. Во согласност со наодите од цревата, тие забележале покачени нивоа на серин и глицин во мозокот, заедно со нерамнотежа во клучните невротрансмитери: намален допамин и серотонин, зголемен норепинефрин и нарушувања во возбудливата/инхибиторната рамнотежа помеѓу глутамат и GABA.
Покрај овие неврохемиски промени, мозоците на младите животни покажале знаци на хронично воспаление од низок степен, со покачени проинфламаторни цитокини како што се TNF-α и IL-1β. Ова е особено значајно, бидејќи невроинфламацијата сè повеќе се препознава како фактор што придонесува за депресија.
Заедно, овие наоди создаваат убедлива слика: стресот кај мајката ја нарушува цревната микробиота, менувајќи ја нејзината способност да произведува клучни метаболити. Овие микробни промени се пренесуваат на следната генерација, влијаејќи на хемијата на мозокот и имунолошката функција на начини што го предиспонираат потомството кон однесувања слични на депресија.
Ова истражување ја нагласува важноста на менталното здравје на мајката за време на бременоста – не само за доброто на мајката туку и за долгорочната ментална благосостојба на нејзините деца.
Исто така, тоа го истакнува цревниот микробиом како потенцијален медијатор на меѓугенерациските ефекти, што укажува дека терапиите насочени кон микробиотата (како пробиотици или диететски интервенции) еден ден би можеле да помогнат во прекинувањето на циклусот на стрес и депресија.
Сепак, истражувачите забележуваат дека е потребна поголема истражувачка работа за да се потврди каузалноста. Експериментите со употреба на животни без микроби, фекални трансплантации и поголеми примероци ќе помогнат да се утврди дали менувањето на микробиомот може да ги спречи или поништи овие промени. Идните студии треба да ја испитаат долгорочната стабилност на овие ефекти во зрелоста и дали постојат разлики во ранливоста специфични за полот.
Оваа студија се вклопува во растечкиот број истражувања што сугерираат дека оската црево-мозок е централна за емоционалното здравје. Цревните микроби комуницираат со мозокот преку метаболити, имунолошка сигнализација и вагусниот нерв, влијаејќи на расположението, когницијата и отпорноста на стрес. Ако мајчиниот микробиом е компромитиран од психолошки стрес, се чини дека се активира синџир на биолошки настани што можат да го обликуваат емоционалниот живот на нејзиното дете.
Со идентификување специфични бактерии и метаболички патишта вклучени во овој процес, сегашното истражување обезбедува патоказ за идните студии – а можеби и за идните терапии. Иако е сè уште во рана фаза, оваа насока на истражување дава надеж дека еден ден можеби ќе можеме да го ублажиме влијанието на пренаталниот стрес и да го поддржиме менталното здравје низ генерациите.
Клучни факти
Оска црево-мозок: Мајчиниот стрес го менува цревниот микробиом на мајката и ги пренесува таквите промени на нејзиното потомство, влијаејќи на хемијата на мозокот.
Невровоспаление: Потомството покажува зголемено невровоспаление и нарушени невротрансмитери поврзани со депресивно однесување.
Вертикално пренесување: Специфични бактериски видови и метаболички патишта се наследени и корелирани со промените во расположението и имунитетот.
Пораката би била: Да се бориме со стресот секојдневно, а особено тој да се избегнува кај бремените жени не само заради нивна лична благосостојба туку и за благосостојбата на идното поколение.
