Со разбирање на психолошките и реторичките механизми што се во игра, можеме попромислено да се вклучиме во политичките дискусии и да ѝ се спротивставиме на манипулацијата
Во политиката, зборовите се оружје, алатки и инструменти за убедување. Политичките наративи се внимателно изработени за да предизвикаат емоции што можат да влијаат на јавното мислење, да обликуваат идеологии и да мобилизираат акција. Без разлика дали преку говори, дебати, објави на социјалните мрежи или дискусии за политиките, политичарите и нивните стратези користат емотивно оптоварен јазик за да создадат привлечни пораки што гласачите лесно и брзо ги примаат. Но зошто емотивно оптоварените зборови се толку ефективни? И како тие го обликуваат политичкиот дискурс?
Емоционално оптоварените зборови или зборови со емоционален набој се оние што предизвикуваат силни чувства – без разлика дали се позитивни или негативни. Таквите зборови можат да предизвикаат реакции засновани на лични вредности, стравови, надежи и искуства. Психолозите сугерираат дека јазикот оптоварен со емоции ја вклучува амигдалата, центарот за емоционална обработка на мозокот, што ги прави информациите помалку подложни на заборавање и поубедливи.
Даниел Канеман во „Размислување, брзо и бавно“ објаснува дека емоционално оптоварените зборови влегуваат во размислувањето „Систем 1“ – нашиот брз, инстинктивен и емоционален режим на обработка на податоци – наместо „Систем 2“, кој е побавен и поаналитички. Политичките пораки често се обидуваат да го заобиколат критичкото испитување со директно привлекување на емоциите, правејќи ги емоциите моќен реторички уред.
Стравот е една од најчесто користените емоции во политичката комуникација. Политичарите често ги истакнуваат заканите – реални или перцепирани – за да создадат итност и да мобилизираат поддршка. На пример, рекламата „Дејзи“ на претседателот Линдон Б. Џонсон од 1964 година прикажува нуклеарна експлозија, предупредувајќи ги гласачите за опасностите од изборот на неговиот противкандидат Бери Голдвотер. Рекламата успешно го искористи стравот за да влијае на перцепцијата на гласачите. Во поново време политичките лидери низ светот користат реторика заснована на страв за да се справат со имиграцијата, тероризмот и економската нестабилност. Термините како „инвазија“, „криминалци“ и „радикални екстремисти“ се употребуваат за да се обликуваат ставовите на јавноста кон политиките за национална безбедност и имиграција. Додека стравот често предизвикува итна акција, надежта дава визија за иднината. Политичарите користат оптимистички јазик за да ги инспирираат и обединат луѓето околу некоја кауза. Слоганот на кампањата на Барак Обама од 2008 година, „Да, ние можеме“ (Yes We Can), е одличен пример за користење позитивни, емоционално оптоварени зборови за да се разбудат чувствата за еманципирање и колективен прогрес. На сличен начин, познатото уверување на Френклин Рузвелт за време на Големата депресија – „единственото нешто од кое треба да се плашиме е самиот страв“ – користеше возбудлива реторика за да всади надеж и издржливост кај Американците.
Гневот може да биде моќен мотиватор, особено во популистичките движења. Политичките лидери користат зборови наполнети со гнев за да ги соберат поддржувачите против согледаните неправди. Движењето „Окупирај го Волстрит“, на пример, ја искористи фразата „Ние сме 99 проценти“ за да ја нагласи економската нееднаквост, предизвикувајќи широкораспространета фрустрација против корпоративните елити и владините политики. Исто така, реториката на Доналд Трамп за „лажните вести“ поттикна недоверба во институциите, мобилизирајќи база што се чувствува отуѓено од мејнстрим политиката.
Начинот на кој политичките прашања се „врамени“ – или презентирани – влијае на тоа како луѓето ги перципираат. Врамувањето вклучува избор на одредени аспекти на реалноста и нивно нагласување преку специфични јазични формулации. Емоционално оптоварените зборови играат клучна улога во овој процес. На пример, кога оданочувањето се опишува како „товар“ или „убиец на работа“, тоа изгледа негативно. Спротивно на тоа, нарекувајќи го „инвестиција во нашата иднина“ или „придонес за општеството“, се врамува во позитивно светло. Оваа лингвистичка рамка влијае на тоа како јавноста ги толкува предлозите за политики и политичките одлуки. Слично на тоа, во дебатата за абортусот, спротивставените страни користат контрастни емоционално оптоварени термини: „проживот“ го нагласува моралниот императив за заштита на животот, додека „произбор“ ги нагласува индивидуалните права и автономијата. Овие избори на зборови ја обликуваат пошироката наративна и емоционална резонанца на дебатата.
Медиумите играат значајна улога во засилувањето на зборовите со емоционален набој, често обликувајќи ја јавната перцепција преку селективно покривање и сензационализам. Вестите, особено во дигиталната ера, ѝ даваат приоритет на емоционално привлечната содржина за да поттикнат кликови и гледаност. Студиите сугерираат дека емоционално интензивните наслови – особено оние што предизвикуваат бес или страв – се со поголема веројатност да се споделат на социјалните медиуми. Политичарите и интересовните групи ја користат оваа медиумска динамика за да ги шират своите пораки. Платформите за социјалните медиуми, особено, овозможуваат брзо ширење емоционално „наполнета“ реторика, зајакнувајќи ги ехокоморите во кои луѓето се изложени првенствено на гледишта што се усогласуваат со нивните претходно постојни верувања.
Емоционално оптоварените зборови може да инспирираат и да мобилизираат, но тие исто така може да бидат искористени во манипулативни и разделувачки цели. Стратегиската употреба на поттикнување страв, нечие прикажување како жртвено јагне и ширење дезинформации – доведува до зголемена поларизација во многу општества. Подемот на политиката „поствистина“ – каде што емоционалната привлечност често ја надминува фактичката точност – поттикнува етичка загриженост за политичката комуникација. На пример, употребата на дехуманизирачки јазик во политичкиот дискурс историски придонесува за насилство и дискриминација: нацистичката пропаганда прикажувала еврејски луѓе со погрдни и емоционално оптоварени термини, поттикнувајќи широкораспространета омраза и прогонство. Во поново време политичките лидери низ светот користат запалива реторика против малцинските групи, што ги влошува социјалните поделби.
Македонски политички контекст – расадник на вокабулар оптоварен со емоции
Македонската политичка сцена изобилува со присуство на зборови со емоционален набој. Истражувањето ШТЕТ-НА покажа дека во комуникацијата на политичарите со граѓаните многу често се поткопува довербата и во централната, но и во локалната власт, а тоа најчесто се прави со емоционално оптоварени зборови. Зборовите „беда“, „сиромаштија“, „мизерија“, „скандали“, „уништија“, „неспособни“, „криминал(ни)“, „корупција“, „паника“, „хаос“, „профитери“, „лажни ветувања“… носат во себе голем емоционален потконтекст, односно емоционален набој што може да поттикне негативни чувства како бес, гнев, страв, несигурност, чувство на изманипулираност, изиграност, резигнација, и токму преку нив се манипулира во обидот да се поттикне и/или засили недовербата во институциите на државата, но и во локалната власт, во политичката партија…
Истражувањето покажа и дека политичките актери си упатуваат лични навреди, а вокабуларот искористен при тоа изобилува со зборови со негативен емоционален набој. Зборовите како „шизо“, „ретард“, „забеган“, „шизофрени“, „клептомани“… укажуваат на определена ментална состојба кај луѓето и може да предизвикаат чувства на страв, несигурност, можеби и сожалување, чувства што резултираат со недоверба кон определена личност. Зборовите, пак, како „кукавица“, „пишман-аџија“, „дезертер“… укажуваат на моралот и волјата на личноста и кај луѓето можат да предизвикаат чувства на презир и бес, кои може да доведат до ниска почит кон личноста, агресија, омаловажување и сл. Чувства на страв е потконтекстот на зборовите „насилник“, „тиранин“, „терорист“, „крвопијци“ итн. ШТЕТ-НА покажа и дека политичките актери многу често креираат наративи чија цел е да поттикнат поделби. Притоа, најчесто користените зборови, како „Македонија“, „држава“, „народ“ и „граѓани“, имаат емотивен набој и поттикнуваат патриотски чувства, припадност, колективен идентитет и на тој начин лесно се манипулира со емоциите на граѓаните.
Во контекст на штетниот наратив „поттикнување поделби“, манипулацијата е во насока на поделба меѓу ние-патриоти и оние-непатриоти, ние – за народот и граѓаните и оние – на штета на народот и на граѓаните.
Зборовите „изолација“, „назад“, „безнадежност“ побудуваат чувства на осаменост, на несоодветност, наспроти зборовите „иднина“, „просперитет“, „надеж“, чиј емотивен потенцијал поттикнува надеж и акција. Од една страна едните се „грижат“ и го „почитуваат“ народот, додека другите го „навредуваат“ и „омаловажуваат“. Со изборот на зборови со емотивен набој што поттикнуваат противречни чувства (позитивни за едните, а негативни за другите) се поттикнува поделба и меѓу самите граѓани што избираат различни политички опции, а не само меѓу политичките партии.
Емоционално оптоварените зборови се основни за политичките наративи, го обликуваат јавното мислење, влијаат на дебатите за политиките и мобилизираат акција. Стравот, надежта и гневот служат како моќни алатки во рацете на политичарите и медиумите, способни и да ги обединат и да ги поделат општествата. Како корисници на политичкиот дискурс, од клучно значење е да се препознае улогата на емоционално оптоварениот јазик и критички да се процени неговото влијание. Со разбирање на психолошките и реторичките механизми што се во игра, можеме попромислено да се вклучиме во политичките дискусии и да ѝ се спротивставиме на манипулацијата. На крајот на краиштата, негувањето политичка култура што ја вреднува аргументираната дебата за емоционалната експлоатација е од суштинско значење за здравјето на демократските општества.
Елеонора Серафимовска
