Вчерашниот изумрен свет
Слушам пред некој ден разговор на девојка и момче, кои одат пред мене и речиси се расправаат: девојката вели дека не сака да работи, за ТАА ПЛАТА. Момчето ја убедува да прифати, зашто студира и секоја паричка е добредојдена. Треба да скршнам лево, и слушам само уште дека: „За 500 евра не правам непотребни движења ни со мал прст. Да висам на телефон шест саата, да станувам во 7… Под 1.000 евра не доаѓа предвид“. А момчето вели: „Ама ти и онака си вонредна, што ти е? Па спиеш до десет, пауза направи од две години…“. Скршнав, и не разбрав за каква работа станува збор: само сфатив дека кревањето телефон и вртењето броеви заслужуваат, и тоа за незавршен студент – 1.000 евра. Па си помислив: денешниве млади баш си се ценат себеси, алал да им е. Јас сум пишувал и драмски текстови за 1.000-1500 евра, а драмски текст, да се отепаш од пишување, не можеш да напишеш повеќе од еден годишно. Будали ли бевме што работевме цел живот „за таа пара“ и што не се ценевме повеќе? Или „друго беше времето“, она од вчерашниот изумрен свет?
Со мене беше вака: имав 16 години, дебитирав со книгата поезија „Енигма“, во издание на Градската конференција на книжевната младина на Македонија, и се разбира, не добив хонорар, туку – гимназиска слава. Некаде во тоа време, во „Орце Николов“ дојде да учи и Никола Младенов, еден од моите најдраги луѓе од вчерашниот свет. Да, тоа е оној што е заслужен за подоцнежниот сјаен подем на „Млад борец“ и за револуцијата што тој весник ја изведе при демократизацијата на Македонија, подоцна и за подемот на „Фокус“, без кој е незамислив нашиот медиумски простор.
Со Никола се дружевме ден и ноќ. Спиев кај него, јадев кај него, а и тој кај мене. Со нас се дружеше и еден соученик од друга скопска елитна гимназија, кому не му го спомнувам името, од разбирливи причини. Во тоа време веќе постоеја социјални разлики, но не беа астрономски како денес. Ако татко ми возеше „фиќо“, тогаш оние што возеа „голф“ (со две врати), беа побогати. А таткото на овој наш другар имаше „опел аскона“, што беше знак на висока класа во „еднокласно“ замисленото општество. Е тој другар славеше роденден и нè покани мене и Никола, да нè почести. Рече дека ќе ја „позајми“ „асконата“ од татко му; му рековме дека тоа не е добро, дека може да има проблеми со полицијата, зашто нема дозвола, иако навистина прв возеше од сите, и добро возеше. Така и бидна: тоа попладне, тројца момчаци, само што се замомчиле, седеа во кафеаната „Кермес“ во Градскиот парк (тогаш елитно место), мезеа ќебапи и веројатно првпат (мене ми беше првпат) нарачаа ДВА шприцера. И тоа беше сè. Се вративме безбедно, оти полиција немаше, а другарот се фалеше дека еднаш го сопреле, ама не си поминале добро тие што го сопреле, зашто татко му кренал „еден телефон“… и… Ценете како е денес.
Рано се прибрав дома – не беше повеќе од 21 часот, ама татко ми ме чекаше во кујната. Пушеше и читаше. Знаеше дека излегуваме со „тоа момче“, кое љубеше да ја „позајми“ „асконата“ на татко му. Јас, пак, осоколен од „топлото винско чувство“ во желудникот, почнав да брборам: одржав цел говор за социјалните разлики, ама отидов и понатаму – му забележав на татко ми што и тој нема „опел аскона“, што нема викендичка – што нема сè што имаше таткото на тој мој другар. И уште му реков дека неговиот џепарлак е двапати поголем од мојот.
Во животот татко ми ме има удрено само еднаш: тогаш. Ме плесна по образот и рече само три реченици: „Ова не е за виното, знам дека сте пиеле вино. Значи, ти ми забележуваш што не сум крадел, така? Само честа ја имаме, ако и неа ја загубиме – ќе бидеме никој и ништо“. И потоа на еден лист ми напиша: „НАСТЕ СТОЈКОВСКИ, директор, Студентски збор“. И рече: „Утре јави се кај човекот. Ако ти е џепарлакот мал, заработи си“.
И денес сум му благодарен на татко ми за таа шлаканица што ми го определи животниот пат: почнав да работам како новинар на „Студентски збор“ хонорарно уште како гимназијалец, зашто во студентскиот весник имаше и таканаречена „Средношколска рубрика“, која ја уредуваше мојот драг пријател Роберт Шотаровски, прекрасен новинар и човек. И така, ем станав главен во гимназијата (известував од сите гимназии, а и критички пишував за некои „аномалии“), ем си добивав хонорар. Не беше голем, но кога станав уредник на културната рубрика – можев сосема сам да се облекувам и да си ги плаќам излегувањата. Тој мој уреднички хонорар не надминуваше денешни 200-300 евра, подразбираше да уредувам четири страници од весникот, да нарачувам текстови од соработници и самиот редовно да пишувам рецензии и коментари, да ги планирам страниците во петок (тогаш пропуштав предавања на факултетот), па сепак, иако и работев и студирав, никогаш не реков: „200-300 евра? За таа плата не правам непотребни движења ни со мал прст“. Набргу ми се придружи и Никола, кој потоа изгради сјајна кариера во „Млад борец“, го крена на нозе… Ние работевме од 16 години.
Легендарниот Насте Стојковски, директорот на „Студентски збор“, и самиот намачен човек, со трауми од војната, ни беше како татко на сите. Редовно и нè наградуваше со „бакшиш“ (премија). Низ тој „Студентски збор“ минаа – и со нив другарував – еден Јордан Плевнеш, Трајан Мартиновски, Сашко Насев (драматург и сегашен амбасадор), Зоран Костов, Горан Михајловски (и денес еден од моите омилени новинари), Мице Јанкуловски, Васил Толевски, Томе Груевски, Методи Павлески (лектор), Ерол Туфан… Тоа беше вистинска школа на новинарство и другарување. И уште да не ги заборавам, возачот Шериф, сметководителките Верче и Пагона, Живко магационерот… Едно убаво семејство!
Зошто денес младите не сакаат да работат? Најмалку сакаат и да работат и да студираат. Зошто, кога ние тоа го правевме и сите успеавме – и да завршиме факултети, да станеме професори, сликари, писатели? Па и нам ни беа „платите“ мали, а цените високи. Ама, денес секој сака да почне стаж со директорска плата.
За крај: не сакаат да работат, не само затоа што се мали платите, туку затоа што НИКОЈ СО НИКОГО НЕ СЕ ДРУЖИ, зашто веќе нема СЕМЕЈСТВА како „Студентски збор“, туку студени (најчесто странски) корпорации. Кога еден во „Студентски збор“ имаше пари, сите имавме и ги трошевме во бифето „Карпош“ кај легендарниот келнер Тито (така навистина се викаше), и кој како и вистинскиот Тито и ни даваше кредити (вересии) колку сакаме. Си зајмевме во неволја, без никакви сомнежи дека долгот ќе биде вратен.
И второ: доживувавме анегдоти, вистински. Еднаш, возачот Шериф (Ром, навистина така се викаше) требаше да ме одвезе со службеното возило (комбе „застава 750“) до Ректоратот, од каде што требаше да известувам за една седница. Стигнавме, кога – паркинг-место нема. Шериф паркираше на тревата, а еден полицаец дојде и му вели: „Што правиш бре?! На трева паркираш? Кој си бре ти?“ А Шериф му вели: „Јас сум Шериф. А овој овде (и покажа на мене) е новинар, уредник во Студентски збор“. Полицаецот го погледна и рече: „Шериф, а? Се правиш шериф штом паркираш на тревник, а и овој овде (покажа на мене) е новинар колку што сум јас болничар!“ И му побара документи. Кога Шериф му ги даде, а овој ги прочита името и презимето, рече: „Ајде, остави го возилото тука, Шерифе. А ти малечок, оди, седницата веќе почна“. Кој не би сакал да работи во таков колектив, макар и да волонтира? Деца наши, многу ми е жал што ги немате Насте и Шериф! И што одбивате да ја почнете кариерата од првиот чекор, кој најчесто е или слабо платен или – бесплатен. Ама води некаде. Кон врвот, на кој најмалку се стигнува само со голема плата.
