Вчерашниот изумрен свет
Пред извесно време посетив еден пријател на работа: работи на многу одговорно место, поврзано со пари и со рокови. Додека разговаравме, телефонот постојано му ѕвонеше, а тој кратко одговараше на повиците, главно издавајќи заповеди. Едвај успеав да му кажам за што сум дојден и што ми треба. Го повикав на чорба, нешто што порано редовно го правевме, но рече дека нема време. „Добро“, рече. „Слушнав, запишав, ќе видам што можам да сторам“. Јас се сетив на моите „најсилни години“, кои често ги нарекувам „биковски години“. Мислам – според силата, а според умот со кој сум се нафатил така да ги живеам, тоа се години на еден од општеството искористен вол. Тие години поминаа во иста таква „кариерна“ нервоза, кога бев декан на факултетот. Телефонот од рано наутро не престануваше да ѕвони: првиот ден кога поднесов оставка, не можејќи да го издржам тоа темпо, телефонот молкна. Толку за пријателствата и кариерата.
Но, она што ме шокираше беше тоа што кога тој рече „брзам на колегиум“, а јас станав, телефонот уште еднаш му заѕвони на Вибер, тој погледна во екранот и рече: „Е само уште ти ми требаше!“, од што и јас се почувствував „вишок“ во ситуацијата. Го одби повикот, се поздравивме и тој замина на важниот колегиум. Но јас видов кој го бараше: видов фотографија. Го бараше Игор, неговиот син, кој живее во Јапонија.
Не можев да се соземам: зар навистина дојдовме до тоа – меѓу колегиум и можност да го слушнам син ми од Јапонија, го избираме колегиумот? Државата ли ќе пропадне без колегиуми? Семејствата и онака веќе пропаднаа со толку колегиуми, а без заеднички неделни ручеци: секој по својот пат, кој каде стигнал…
Кога излегов од кај него, поминав крај поштата во центарот. Некогашната ПТТ, уште една славна кратенка од вчерашниот изумрен свет: „Пошта, телеграф и телефон“. Тоа беа сите средства за масовна комуникација од моето детство и раните млади години. И ми се врати назалната меморија од старата локална пошта во Ѓорче Петров: таа мала барака мирисаше на восок за запечатување, на тврда пак-хартија, на пакети и писма, се слушаше силно удирање на поштенски печати, а подот што крцкаше беше намачкан со оној за ноздрите тежок лак, со кој се импрегнираат и железничките прагови на пругите. Е, тогаш не можеше да му кажеш на син ти од Јапонија „Е само уште ти ми требаше“, зашто не ти беше достапен денешниот мобилен телефон, не ти беа достапни ни Вибер ни Вотсап. Тогаш се одеше во таа пошта за да се слушнеш со некого од странство, и тоа со претходно закажување.
Од домашниот „фиксен“ телефон не доаѓаше предвид да побараш некого во странство: се сеќавам дека татко ми еднаш се јави од крајна потреба (некој умре и требаше да се јави таа вест), ама четвртина плата „му изгоре“ за неколку минути разговор. Затоа, чекавме некој од странство да нè побара нас, не ние него. А и кога ќе се јавеше некој од странство, и нему му беше скапо, па зборуваше сосема кратко.
А пред тоа, кога уште не секоја куќа имаше телефон, ако ти сакаш да чуеш некого во странство, одиш во пошта, кажуваш негов број, закажуваш разговор за точно определен датум, и потоа во договореното време одиш во поштата. Таму чекаш, и во закажаното време, тие, од „централата“ (имаше бројник и кабли што се „штекаа“ во разни дупчиња со редни броеви), го бараат твојот роднина. Тој се јавува, тие му велат: „Имате повик од Македонија, од тој и тој, сакате ли да го прифатите? Барателот сака тоа да биде на ваша сметка“. И, ако роднината се согласи, ве викаат: „Андоновски, повик за Прага, кабина број 3“.
Во таа кабина (колку за еден човек) влегуваа: маж, жена, понекогаш и деца, со КОПНЕЖ, за да си го слушнат блискиот. Кабините беа обложени со сунѓер (за да бидат звучно изолирани), а врз сунѓерот беше залепена издупчена пластична фолија, за да „дише кабината“. Но кабините немаа вентилација и внатре снемуваше воздух по само неколку минути разговор. Затоа, ги отворавме вратите, ама тогаш сите што чекаа „за кабина“, го слушаа целиот разговор. И кога беа вратите затворени, се слушаше сè од другата кабина, зашто кабините беа залепени една со друга: често луѓето и се надвикуваа, особено кога врските беа слаби. И веднаш, штом еден излезе од кабината, влегува друг, па го затекнува мирисот на претходниот „корисник“: пот, мирис на облека со која се готвеле сарми, евтина колонска вода, здив на пиво. А потоа, одиш на шалтер: ако роднината одбил да плати, плаќаш ти (централата имаше мерач на време), а ако рекол „на моја сметка“, ти даваат потврда за извршен меѓународен телефонски разговор. Тоа беше „за секој случај“, ако некогаш те обвинат „службите“ за чести контакти со странство, да имаш легален документ – со кој број си зборувал, колку долго и најважно – тоа е заверено од овластен орган за комуникација.
Како ви личи ова, младичи и девојки со брзи и долги прсти за мобилен телефон? Вие денес во секое време можете да си чуете пријател дури и на Арктикот и Антарктикот, без ПТТ. Нашето беше мачно време, ама сите бевме пресреќни и весели, и со КОПНЕЖ го чекавме закажаниот термин во ПТТ, за да си чуеме брат, син, татко. И никој никогаш не рече „Е само уште ти ми требаше!“.
Достапноста ќе нè убие. Достапно ни е сè: ене цигари на трафикана за сите, ене го мобилниот со кој го слушам брат ми од Америка кога сакам (дури и гледам каде е во моментот и што прави). Достапни ми се и ПОДВИЖНИ слики на голи жени и мажи, а некогаш се шверцуваа таканаречени „еротски списанија“ преку граница, од странство, особено од Германија: во тие „срамотни“ списанија (така ги викаа девојчињата), што се криеја под кревет и одеа од рака на рака низ цела улица, врв беше да видиш голи женски гради, и тоа фотографски „изложени“ во помал степен одошто „показноста“ на денешниве реални деколтеа. Достапни ми се сите брендови на патики и фармерки, онде се зад аголот, во „Сити мол“ или во „Ист гејт“. А некогаш чекавме да се вратат уличните шверцери од Трст за да ни донесат (по нарачка) виндјакни и фармерки SUPER RIFLE, кои дури и ги викавме така, читајќи „по кирилица“ – супер рифле. Денес со мејл добивам одговор на писмо за еден час, а во војска чекав по седум дена одговор од девојката. Само луд човек би рекол дека тоа не е ОДЛИЧНО. Ама, има и една стапица. Таа на која се фати мојот пријател кога рече: „Е само уште ти ми требаше“.
Кога сè е достапно, се смалува копнежот по она што го посакуваш. Гасне желбата. А убавината на животот е во копнежот. Убавината е токму во одлагање на задоволството, во одлагање на задоволување на желбата. Секое ИНСТАНТНО (one click) задоволување на желбите го уништува уживањето, кое доаѓа од чекањето. Да, иако звучи апсурдно, така е – колку подолго го чекаш она по што копнееш, толку посилно ќе биде задоволството кога ќе го добиеш. Ние веќе не знаеме ништо да цениме, по ништо да копнееме, дури и не знаеме што значи да „гориш од желба“ по нешто, зашто ДОСТАПНОСТА на сите нешта инстантно ни ги задоволува сите желби. А познато е: штом се задоволи една желба, веднаш се јавува друга или поголема. Затоа и сме острастени и гладни за уште. Неблагодарни сме и стануваме бесчувствителни машини. Кибернетика на копнежот.
Така и другар ми: кога рече „Е само уште ти ми требаше“, знаеше дека може да го добие Игора подоцна, кога ќе посака. Да требаше да оди во ПТТ за да закаже разговор, ќе си го каснеше јазикот. Достапноста, за жал, не е среќа. Таа е само потреба и рутина. А тие две нешта раѓаат зависност. Зависен човек.
