Има работи во животот на кои можеме да влијаеме и да ги избегнуваме, но и такви што се надвор од нашата контрола, па треба да ги прифатиме и да се помириме со непроменливото и неизбежното
Една од карактеристиките што ги разликуваат луѓето од животните е тоа што луѓето можат да ја согледаат иднината. Вишите животни можат да предвидат што ќе се случи во ситуација што тие ја перципираат, но немаат способност да ја замислат иднината надвор од одредена ситуација. Само човечкиот мозок е толку развиен што луѓето не само што можат да замислат идни ситуации туку можат да го разберат и апстрактниот концепт на иднината. Таквиот развој на човечкиот мозок им овозможил на луѓето да имаат чувства што се последица на човечката способност да ја замислува иднината.
Добро е познато дека луѓето имаат потреба од безбедност. Тоа важи особено за децата, бидејќи чувството на сигурност е токму она што им е потребно на децата за правилен развој. Токму затоа родителите се обидуваат да им обезбедат на децата чувство на сигурност, заштитувајќи ги од учење за разни негативни настани и ризици што постојат во светот на возрасните. Но, кога личноста ќе порасне, ќе стане независна и одговорна за себе, мора да се соочи со фактот дека безбедноста и иднината се концепти што понекогаш меѓусебно се исклучуваат.
Позитивно и негативно сценарио
Токму поради потребата од сигурност луѓето отсекогаш сакале да „видат“ што ќе се случи во иднина: дали ќе им се случи нешто негативно и дали ќе успеат да ги остварат своите најважни желби. За жал, никој сè уште не можел вистински да знае што носи иднината. Она што можеме да го направиме е да претпоставиме што ќе се случи: да замислиме позитивни и негативни сценарија за иднината и да ги процениме нивните веројатности. Тоа значи дека иднината е секогаш неизвесна и дека луѓето можат само да ја издржат таа неизвесност.
Оптимизмот и песимизмот се две крајности на човековите ставови кон неизвесноста. Оптимистот се надева на најдоброто, а песимистот го очекува најлошото. И двата пристапа имаат свои слабости. Кога работите одат лошо, оптимистот е фатен несвесен и неподготвен. Кога работите одат добро, песимистот одбива да се чувствува добро, уништувајќи го квалитетот на својот живот. Бидејќи иднината е неизвесна, најдобро е да ги имате двата пристапа. Кога замислуваме позитивни идни исходи, тоа ни дава енергија да се движиме кон целите. Кога замислуваме негативни можни сценарија, тоа ни помага или да ги спречиме или да се подготвиме за нив.
Бидејќи неизвесноста е составен дел од животот, возрасните мора да ја толерираат за да функционираат добро во нивните животи. Оние што имаат намалена способност да ги толерираат животните несигурности се преокупирани со можните негативни аспекти на иднината. Затоа, нивните доминантни непријатни чувства се поврзани со иднината, пред сѐ грижата и анксиозноста.
Грижата е многу корисно чувство, кое има своја цел. Луѓето што се загрижени дека може да се случи негативно сценарио се прашуваат дали има нешто што можат да направат за да го спречат тоа. Ако одговорот е негативен, тогаш тие се прашуваат како да се подготват за тој можен негативен развој. Меѓутоа, оние што не можат да толерираат неизвесност постојано се загрижени дека нешто важно за нив може да излезе негативно. Во повеќето случаи тоа се заснова на магичен обид да се контролира судбината: постојаната грижа е всушност „молитва“ до повисоката сила што „суди“ за да се сожали и да го поштеди загрижениот „верник“ од негативни настани.
Постојаната грижа (анксиозност) е чувство што се јавува како резултат на процената на личноста дека не е способна да се справи со животната ситуација во која се наоѓа. Некогаш тоа е резултат на тоа што човек отпишува некои свои способности и квалитети, а понекогаш проблемот лежи во самата животна ситуација. Колку повеќе човекот е убеден дека неговата животна ситуација се приближува до катастрофа толку е посилна неговата вознемиреност.
Патот до емоционални нарушувања
Силната нетолеранција на несигурност доведува до цела низа емоционални нарушувања: разни анксиозни состојби, депресија, принудувања, булимија. Како да ја зголемат својата толеранција оние што не можат да толерираат неизвесност? Прво и најважно е прифаќањето на фактот дека постојат работи во животот на кои можеме да влијаеме и работи на кои не можеме да влијаеме – кои се надвор од нашата моќ. Ние влијаеме на она на кое можеме да влијаеме. Она на што не можеме да влијаеме е поделено на она што можеме да го избегнеме и она што не можеме. Во првиот случај бегаме, во вториот мора да прифатиме и да се помириме со непроменливото и неизбежното. Ни требаат причина да правиме разлика помеѓу овие три ситуации и храброст и љубов да постапиме соодветно.
Зоран Миливојевиќ
Авторот е психотерапевт
