Уште едно навраќање на самитот на НАТО
Западните медиуми посветија големо внимание на самитот на НАТО во Вашингтон, на кој беше прославен „дијамантскиот“ јубилеј на Алијансата. НАТО наполни 75 години, но не и мирниот соживот. Повторно, на Западот беше покажан мал интерес за прослава на 70-годишнината од усвојувањето на Петте принципи за мирен соживот меѓу државите, на 28 и 29 јуни во Пекинг. Петте принципи, развиени од тогашните премиери на Народна Република Кина и Индија, Џоу Енлај и Џавахарлал Нехру, имаат цел да промовираат мирни и ненасилни односи меѓу народите во светот.
Премиерот Џоу првпат ги предложи Петте принципи за мирен соживот во 1953 година за време на преговорите со индиската влада за граничните прашања што го вклучуваат Тибет, кои Кинезите го нарекуваат Сизанг. Петте принципи, познати во Индија како Договор Панчшил, беа потпишани од премиерите Нехру и Џоу во Њу Делхи на 28 јуни 1954 година, со цел да се решат граничните проблеми меѓу двете антички цивилизации, кои повторно се издигнаа по ослободувањето од колонијалниот систем.
Тие вклучуваат: (1) меѓусебно почитување на територијалниот интегритет и суверенитет на државите; (2) откажување од агресија; (3) немешање во внатрешните работи на други држави; (4) еднаквост и соработка за заедничка корист; (5) мирен соживот. Набргу потоа, премиерот Чу потпиша сличен документ со својот колега од Мјанмар, тогашна Бурма, У Ну.
Процесот на решавање на заедничките проблеми дојде од рамките на Азија и од најголемиот континент каде што живееше повеќе од половина од светското население. Џоу и Нехру, големите личности на 20 век, беа водени од една од строфите за пријателството на индискиот нобеловец Рабиндранат Тагоре: „Ако мислите дека пријателството може да се постигне преку војна, пролетта ќе исчезне пред вашите очи“.
Петте принципи ги одразуваат паназиските специфичности, кои исто така резонираат во многу други земји на глобалниот југ. Но тие добија дополнителен поттик со вклучување во „дасасила“, десет принципи прогласени на историската конференција на 29 африкански и азиски земји во индонезискиот град Бандунг во 1955 година, што во голема мера влијаеше на појавата на идејата дека новоослободените држави можат да му понудат нешто посебно на човештвото.
Една година подоцна на Бриони, маршалот Тито на Бриони одржа состанок со лидерите на Бадуншката конференција, со Нехру и со египетскиот претседател Гамал Абдел Насер. Потоа, во 1961 година, во Белград се одржа првиот самит на неврзаните земји. Петте принципи на мирољубива политика станаа основа на надворешната политика на тогашна Југославија, секојдневен концепт во неа.
Така, во светот по Втората светска војна се создаде оригинална меѓународна правна основа за изградба на нов тип односи меѓу државите засновани на еднаквост, без разлика на нивната големина, политички или економски систем. Тие принципи претставуваа визија за меѓународни односи со висок стандард и можеби не секогаш беа засновани во реалноста. Повторно, и покрај понекогаш непријатните односи меѓу гигантските соседи Кина и Индија, двете страни сè уште ги почитуваат Петте принципи.
Петте принципи за мирен соживот се во одредбите на Уставот на Народна Република Кина. Кинеската идеја за меѓусебно почитување и мирен соживот меѓу народите во изминатите 70 години ги одредува нејзините односи со соседните земји и е основа за нејзиното учество во меѓународните работи. Одразувајќи ги принципите на Повелбата на Обединетите нации и застапувајќи ги интересите на огромното мнозинство од населението на секоја земја, тие се добредојдени и поддржани од огромното мнозинство држави. Петте принципи го преживеаја текот на времето и станаа универзални и фундаментални норми на меѓународните односи и меѓународното право, давајќи историски придонес за напредокот на човештвото, рече претседателот на Народна Република Кина Си Џинпинг по повод годишнината.
Во својот главен говор на конференцијата во Пекинг по повод годишнината од усвојувањето на Петте принципи за мирен соживот, претседателот Си рече дека „немешањето во внатрешните работи“ на другите земји е „златното правило“ во односите на Народна Република Кина со светот. Земјите треба да ги почитуваат меѓусебните историски и културни традиции, развојните фази, нивните основни интереси и грижи, како и развојните патеки и институционалниот модел што го развиваат.
Ова е една од причините зошто Кина ги отфрла обидите на другите земји да промовираат „обоени револуции“ или едноставно да манипулираат со туѓите политички системи преку различни шеми насочени кон овековечување на империјализмот и хегемонијата. Затоа кинеската дипломатија се заснова на фактот дека секоја суверена и независна земја нема да дозволи да биде подредена на други интереси, освен интересите на сопствениот народ.
Друга важна основа на кинеската дипломатија е борбата против хегемонијата и желбата за мир. Претседателот Си истакна дека ниту една земја не може да бара апсолутна безбедност и сама да ужива во неа. Оттука, тој се осврна на предложената кинеска Иницијатива за глобална безбедност, која има цел да ги промовира развојот и безбедноста преку соработка и градење побалансирана, ефективна и одржлива безбедносна архитектура.
Слабите често се повикуваат на принципи, силните често ги прекршуваат. Сепак, Народна Република Кина сè уште е посветена на принципите за мирен соживот бидејќи разбира дека, и покрај сопствената економска и воена моќ, нема вистинска безбедност без нив.
Уште повеќе, со оглед на моменталната тешка ситуација во светот, конфликтот во Украина и уништувањето на Појасот Газа, принципите за мирен соживот станаа поважни од кога било. Како постојана членка на Советот за безбедност на ОН, Кина го поддржува меѓународниот систем фокусиран на светската организација, го почитува суверенитетот на сите земји и бара политичко решение преку сеопфатен прекин на огнот.
Набљудувачите веруваат дека Петте принципи за мирен соживот се клучни. Тие се целосно доследни на ненасилството, индивидуалната и глобалната безбедност, посредувањето, разумното решавање конфликти, разоружувањето и Повелбата на ОН. Згора на тоа, нивната вредност и неопходност се гледаат во застрашувачките трагедии што произлегуваат од неможноста тие принципи да се почитуваат и нагонот да се следи алтернативен курс, било да е тоа во Југославија, Ирак, Авганистан… и, денес пред сѐ, во Палестина.
Ова го потврдуваат резултатите од двете опсежни меѓународни истражувања на кинеската државна телевизија. Истражувањето опфатило вкупно 11.706 испитаници од 36 земји во светот, вклучувајќи ги и развиените земји од САД, Велика Британија, Германија и Јапонија и земјите во развој како Пакистан, Индија, Јужна Африка, Бразил и Мексико.
Вредностите на суверенитет, правда и демократија, отелотворени во Петте принципи за мирен соживот, се високо оценети од 83,5 отсто од испитаниците и веруваат дека Народна Република Кина ќе придонесе за изградба на подобар свет за меѓународната заедница. Впрочем, 80,8 отсто од испитаниците сметаат дека земјите треба да ги поддржат еднаквоста и заемната корист и да се спротивстават на хегемонијата, да форсираат политика и произволни санкции против други земји. Безбедноста е предуслов за развој, па 85,6 отсто од испитаниците повикуваат на воспоставување балансирана, ефикасна и одржлива безбедносна архитектура.
Филозофите би рекле дека Петте принципи за мирен соживот можат да го издржат тестот на Имануел Кант: Дали светот би бил подобар доколку сите држави ги применуваат овие принципи? Одговорот е: Да.
Борислав Коркоделовиќ
Авторот е новинар
