Оваа колумна природно и од аспект на моралниот кодекс на човекот, драг читателу, му ја посветувам на д-р Сашко Кедев, кардиохирург и освојувач со македонското знаме на високите планински врвови во светот.
А всушност некои луѓе и се раѓаат како планина. Токму во планина, пак, како што рекол Хелдерлин се раѓаат и сите големи нешта. Доктор Кедев и ја инспирира оваа колумна со тезисен наслов „Обезбожен човек“. Или човек без Бог, дијагнозата на модерниот човек на капиталот што ја поставија Достоевски и Ниче. Притоа првиот од нив без разлика на тоа шокантно откритие го задржа својот непоправлив утопизам дека „Убавината ќе го спаси светот“, а вториот непоправлив песимист дека Бог е мртов, со тезата дека сè е отерано „отаде границата на моралот и законот“, каде, како што мислеше неговиот руски собрат, без Бог „сè е дозволено“. А тука сега влегува во темата и Кант кај кого Бог е моралниот закон, тој што, како што вели Данте за љубовта, ги движи ѕвездите и планетите. Кант всушност ја постави моралната максима како врховно начело на човекот. Таа гласи; „Ѕвезденото небо над мене, моралниот закон во мене“, нешто што го видоа пред него интуитивно дури и халдејските пастири на сумерската цивилизација, проектирајќи ја, јунговски речено, својата душа во небото и откриваjќи ја тајната на астрологијата како систем на функционирање на човековото тело, дух и душа. Она што Истокот и западните алхемичари го нарекоа антропокосмос. Поедноставено: човекот како космос. Потоа по астрологијата дојде како исфрлена од нејзиниот катапулт и астрономијата, но астрологијата сепак ја задржа својата магична аура како граница меѓу душата и рациото, кое му стана толку мило на Западот наспроти интуитивниот Исток на Азија.
Една долга воведна дигресија, драг читателу, за директен влез во срцевината на реалната, натуралистичка тема што ги иницира овие наши трауматични размисли за човекот и Бог, за безбожното и божественото, за обезбожениот и обожествениот човек, првиот перфектно вклопен во оваа модерна цивилизација, а вториот изгубен во неа и скоро без шанси, како што се одвиваат работите, да преживее. Да. Но конкретно што го поттикна мојот агенс за овој есеј во кој пловиме како кршлив кораб во океанот на обезбожената егзистенција? Конкретно, тоа беше дистопичниот наслов: „Се отвораат ли здрави срца за пари“?“ во весникот „Вечер“ од 5 септември 2025. Таа дилема, пак, обратно, како категорички став ја постави доктор Сашко Кедев кај кого совршено, за разлика од некои (можеби и многу) негови колеги, функционира Кантовиот морален закон како видлива врска на човекот со Бог, кој го симболизира и остварува него. Така мислеше Кант, кој беше атеист, но му требаше Бог за да ја промовира со него како нејзин гарант својата етичка идеја.
Тоа. Но да се вратиме на она отворање здрави срца за пари, (хипо)теза поставена во прашална форма, веројатно и несвесно, за да се ублажи шокот што никој од нас не го очекувал и покрај личното искуство со расипаноста на оваа цивилизација на капиталот, која себеси, ариевска во секој поглед, се прогласи за наjнапредна, најдемократска и најхумана за човекот. Шарена лага што тешко се поднесува. А тешко се поднесува затоа што ни е добро познат моделот на дарвинизмот, според кој, функционира таа и во склоп на еволуционистичката теорија, според која, е исклучен од неа Бог во светот што настанал слепо, случајно од некоја магична океанска чорба. Иако, се разбира, драг читателу, ни еволуционизмот на Дарвин во крајна инстанца не ги негира Бог и неговиот креационизам ако имаме предвид дека тој и тука стапка по стапка, милиметар по милиметар само си го усовршувал и довршувал својот Opus mundi. Сеедно. Темата е комплицирана, но факт е дека дарвинистичкиот еволуционистички концепт ги исклучува од видното поле основните атрибути на Бог (барем тој во монотеистичките религии) како што се љубовта, проштевањето и милоста. Во него владее суровиот закон на доминација на големото над малото, на силното над слабото, дефинирано во она „Големата риба ја голта малата“. Тоа е безбожна, аморална и антихумана, воопшто сурова и кон сè што е живо, теорија на инстинктот за сурово преживување по цена на уништување на послабиот, теорија и пракса без Бог како морален принцип.
Таквата сурова теорија и пракса владеат со сè во природата од памтивека, уште од праисторијата сè до денес, и во текот на сите тие долги периоди човекот се нишал меѓу Бог и Небог, меѓу божественото и небожественото за да дојде денес во модерната капиталистичка цивилизација во она второто, небожественото. Иако тоа постои во поблага форма и во старите цивилизации, но дури модерната цивилизација на Калиталот го постави на сцена, како колосеумот на крвавите борби на робовите со ѕверовите во Рим, слободниот пазар. Слободниот пазар, најдарвинистичката категорија на еволуционизмот во кој се гази преку живи трупови за остварување профит. Тој модел лицемерно беше пласиран како натпревар за прогрес и општо добро за економскиот и социјален статус на човекот и човештвото. Наивен, од него се одушеви дури и екстраинтелигентниот гениј на Тесла, кој стаса во Америка со убедувањето дека неговата Европа е сто години пред неа, за наскоро потоа да го измени мислењето во корист на Америка сто години пред Европа. И оваа негова шокантна преобразба, парадоксално, се должи на неговата воодушевеност од новото цивилизациско откритие „слободниот пазар“ од кое сепак наскоро, спознавајќи го неговиот канибалистички нарав, тој пак ѝ се враќа на Европа, која меѓутоа набргу се американизара во тој канибализам на газење преку живи трупови за материјален профит. И нема спас, човештвото е тргнато во безбожност.
Него го диктира западната цивилизација на профитот за која нема ништо свето. Нејзиниот сега, како што го дефинира него Маркузе, „еднодимензионален човек“ со исклучив потрошувачки менталитет ги исклучил од свеста сите други хоризонти на постоењето. И таков тој е par excellence дарвинистички човек. За него нема ни брат ни сестра. Тој постои егоистично сам и исклучиво за својот материјален профит како почетна и крајна цел на својот животен идеал.
Така. Долга, можеби и предолга дигресија да дојдеме пак до нашите доктори, во случајот со алармот на доктор Кедев, кардиохирурзи, кои, некои од нив, според Кедев, ваделе и здрави, живи срца само и само за материјален профит, што значи дека и тие, не само конкретните економски трговци и матни дарвинистички бизнисмени, идеално се вклопиле во безбожниот модел на еднодимензиoналната потрошувачка цивилизација (да го варираме Маркузе) „слободниот пазар“. И тоа е таа „демократска“ либералкапиталистичка чума, драг читателу, која му носи апокалипса на човекот и човештвото. Таа, пак, „убава“ чума што носи капитал, еве, влегла и во полуархаичната Македонија, брзо приспособена со нејзините политички и коруптивни механизми во полето на криминалот заштитен со лозинката на „слободниот пазар“ како демократски изум не на Бог, туку на ѓаволот, на Мефисто, јунакот на една старогерманска легенда што ја актуализира Гете во неговиот „Фауст“. Во Англија со неа се занимава ингениозниот талент на Кристофер Марлоу. Тоа е темата за продажба на човекот на душата на ѓаволот (Мефисто). Да. Ама таа душа Фауст, кој е меѓник меѓу средниот век и модерната капиталистичка епоха, ја трампи за наука, прво, и второ за епикурејска сласт, за убавата и невина Маргарита. И тоа е, драг читaтелу, Фауст, кој е дете на слободниот канибалистички пазар на цивилизацијата, од средниот префрлен во новиот век на капиталот во кој сега, како што вели мојот Филип, Мефисто веќе не е толку многу дарежлив кон него. Тој сега не ги дарува во трампа за откуп на неговата душа ни науката, ни невината Маргарета, љубоморно си ги чува за себе. Наместо тоа, тој му ја зема душата на новиот Фауст кому за тоа му дава само пари, капитал. Ништо друго. А така постапи тој и со нашите корумпирани лекари, кои го заменија Хипократ со Хипокрит и оперираат, вадат живи, здрави срца, а потоа пак ги враќаат на место за да го ограбат џебот на сиромашниот пациент.
Така нешто изгледаат работите во крајната инстанца на кои чесно, подмишка со Хипократ, укажа доктор Кедев, и не само како на опасен симптом во зародок, туку на опасната морална болест на некои бели мантили, кои и на Клиниката на онкологија, се сеќаваш драг читателу, на пациентите на работ од животот наместо спасоносниот лек во замена за него им инјектирале во вените дестилирана водичка или некој друг раствор како крстена магија, а со лекот тргувале мафијашки продавајќи го во соседство или подалеку. Сеедно. Да. А ти велиш, драг читателу, „ѕверови во бели мантили“. Нема проблем, се сложувам со твојата дефиниција, но првин да им се извиниме за таа груба споредба на ѕверовите. Тие се толку многу (лавот, тигарот, леопардот, волкот…) чисти во својот нагон и инстинкт за преживување што никогаш не ја пречекоруваат границата на гладот, жедта и на својот див ерос. Тие се полни со Бог, но се несвесни за него, како и за вечноста, која најавтентично ја живеат со отворен и невин поглед во неа. А докторите за кои станува збор во овој есеј дали се такви чисти ѕверови како ѕверовите за кои станува збор. Не, тие се закани и без божји печат на душата продадена за пари на Мефисто (ѓаволот). Nocturno, de profundis, memento mori.
При крај сме, драг читателу, но не есхатолошки, дозволи да го изведеме на површина тој парадокс или оксиморон со кој од прадамнина се залажува човекот стуткан во своето исплашено Јас. Од него тој посебно во архаичните магиски цивилизации излегувал на осветлена висорамнина под покривот на ѕвездите со онаа магиска формула, која францускиот антрополог Леви-Брил ја именуваше како „мистична партиципација“, што, пак, во основа значи давање на сè и откривање во сè душа, во каменот, реката, ридот, дрвото, планината, дури и во ситните предмети во домот и домаќинството (духот на ларите). Итн. Но сега во епохата на профитот и капиталот таа формула исчезнала, ја нема. Сега во сè се населил само духот на капиталот, на парите, па тоа добро го сфатиле и нашите доктори на кои посочи, иако сега засега сепак, како што се чини, од далечина доктор Кедев. Докторите, кои, како што вели нашиот умен народ, можеби предвестувајќи ги нив, кои „отвораат дупка на здраво мeсто“. Цепенков го запишал тоа. Е, тие доктори, око не им трепка, оти тоа е замрачено со пари, имаме право веќе на (хипо)теза, го отвораат здравото срце на пациентот, кое во нивната визија им носи капитал, го ставаат во сребрена чинија како Ирод главата на Јован Крстител за танцот на Саломе, нека малку опстои да му се порадуваат како на златна кокошка што носи златни јајца (не велигденски со крвта на Исус), и потоа повторно го вглобуваат во градниот кош отворен како бездна не по вина на неговиот сопственик, туку по вина на варварите, кои никогаш не се знае од кај доаѓаат и со железен стап (неолитот веќе е минато) го кршат ќупот со блажина на домородното племе на кое сурово нагрвалиле. И тоа е, драг читателу, сликата на секоја цивилизација од прапочетокот до денес. Сликата во која во цивилизацискиот пар „култура-варварство“ секогаш страдал, и денес страда, првиот негов член култура, ако не најмногу, тогаш најперверзно!
Така. И сега не се знае дали темата што ја знаевме, ама чиј фитил во случајот го потпали во ламбата на нашата совест доктор Кедев, не е универзална, туку е само за човекот на капиталот на нашата безбожна епоха. Да. И во сиот бескраен контекст на неа со безброј варијации сега компаративно ми иде во умот, драг читателу, една индикативна слика чиј лак, напнато оптегнат, го спојува архаичното со современото во трагедијата на човекот. Ми иде во свеста ноленс/виленс суровата слика на Ацтеките, ликвидирани од шпанските конквистадори, кои на денот на летната, а и зимската рамноденица кога апогејот на светлината гаснел им ги ваделе срцата на девојките и младичите, подарувајќи им ги на богот на сонцето за да го смилостиват да не завладее темнината со светот. Да. И тоа, колку и да е сурово, сфаќаш, драг читателу, сепак симболички е упатено во правец на светлината, а не на темнината. И во целиот овој суров обред на Ацтеките (ако него не го измислите и донеле во Европа конквистадорите за да ги оправдаат сопствените злосторства) има нешто сурово светло, оти жртвуваното срце има света мисија, да го спаси светот од мрак. Од „светската ноќ“ за која говори Мартин Хајдегер, толкувајќи ја поезијата на Хелдерлин, кој драматично се запраша „Што ќе му се на светот поети во скудно време“. Да. Жртвувањето на срцето кај Ацтеките има обредна, мистична смисла: спас на светлината за да не падне во целосен мрак светот, нешто што се случи за време од три часа откако беше распнат Исус на Голгота кога целата вселена потона во мрак.
Тоа и така. Но каков е (темен) обредот на безбожните кардиохирурзи кои сега ти го вадат живото срце, драг читателу, без обредна магиска свеченост („Мистична партиципација“ – Леви-Брил), ако не апсолутно безбожен акт кој несвесно и инстинктивно ја слави темнината во човечката душа ПО следува болниот антрополошки песимизам во кој е заглавен човекот без Бог и не може да излезе од него. Обезбожениот човек. Nocturno. De profundis. Memento mori.
