Гледам насловот на денешната наша колумна, драг читателу, за тебе е чуден, па се прашуваш каква врска има Македонија и посебно Македонците со Спиноза, а уште повеќе и тој со нив. Нормално. Па сепак малку по малку ќе ја откриеме таа магична врска, која мене ми ја откри клучот на аналогијата што го користи Бодлер како универзален калауз, и повеќе откровенски отколку каузално. Па и самиот Спиноза откровението го сместува надвор од строгите логички принципи на умот со кои се користи и метафизиката, сметајќи дека тоа е едноставно некој вид одблесок на божјата свест. Така, според него, и ангелот како феномен е производ на теологијата, а не на метафизиката и умот. Така како што го открива него и Рилке во своите „Дуински елегии“, на пример, и сите симболисти.
Но конкретно Спиноза и врската меѓу него и Македонците што нè интересира нас. Првин, овој расен холандски филозоф е најголемиот метафизичар по Платон. Нему може да му симне капа и Хајдегер, кој во 20 век станува во одбрана на метафизиката на умирачка со своите сепак брилијантни, по претсократовците, егзегези на битието. Но и тука Спиноза е меѓу Платон и Хајдегер средишниот столб на монументалната филозофска метафизичка зграда. Спиноза, кој, парадоксално, својот метафизички проект го објавува во своето капитално дело со за таа тема малку чудниот наслов „Етика“. Веројатно и не случајно ако се земе предвид фактот дека подоцна Емануел Кант, имено, оттука го изведува и својот a-priori етички императив на неговата метафизика како една од средишните теми на неговата филозофија.
Така. А колку е значаен Спиноза, појавен неколку столетија пред модерната епоха на западната цивилизација, говори и фактот што тој е еден од најобожаваните филозофи во 19 и 20 век. Во таа смисла и Хегел во своите Предавања ќе рече дека по Спиноза филозофите можат да го избираат или спинозијанизмот или ништо друго од филозофијата. Слично мисли и Бергсон кога вели дека секој филозоф има две филозофии, својата и на Спиноза. И радикалниот мислител Ниче е фасциниран од него, сметајќи го за свој претходник во кој ги препознал своите пет основни идеи на неговото филозофско дело и сметајќи го така за свој сијамски близнак. Итн.
Познато е дека основната (една од основните) метафизичка формула на Спиноза е неговата славна и шифрирана (хипо)теза Deus sive natura, што значи дека Природата е Бог и низ неа се манифестира тој. Тоа е посебен метафизички концепт, дефиниран религиски како деизам на кој му припаѓал и Волтер. Но сепак, неразбран, Спиноза со таа теорија бил избркан како атеист надвор од еврејската заедница на која ѝ припаѓал. Ако одиме, пак, подалеку и Исус како „безбожник“ бил избркан од неа. И тоа се, како што гледаме, катастрофичните парадокси на човекот и човештвото со заледен ум, драг читателу.
Да. Во ред. Но што е сега, да не се оддалечуваме, битното, суштинското (а поимот суштина е еден од средишните кај Спиноза) во аналошката врска меѓу Спиноза и Македонија и Македонците. In medias res тоа е всушност неговата фасцинантна откровенска мисла дека во секоја ствар (а тоа значи и твар-материја) првобитно е вгнезден поривот во неа да трае со искрата на своето битие. А тој, пак, порив во душата на човекот е супституиран како желба. Во материјалните нешта тоа се манифестира како инертност. Било како било поимите порив и желба кај Спиноза се сијамски близнаци во семантичка и симболошка смисла. Оттука тој во екстатичен откровенски стил и го дефинира човекот како „битие на желбата“. Или на поривот. Сеедно. На тој начин тој неколку столетија пред појавата на психоанализата како нејзин претходник му ги отвора вратите на несвесното на Фројд.
До тука е сè во ред. Останува по овој малку подолг вовед со малармеовска техника да се сугерира а не да се објаснува предметот на темата, сега ние, драг читателу, сепак да ја напуштиме сугестијата и директно да преминеме на предметот, односно на Спинозиниот Порив и желба аплицирани незаобиколно директно на историската и метафизичка судбина на Македонците. Блиску сме, иако гледам ти прашуваш, пак, драг читателу, што бара во сето ова Гетеовата мисла како мото на овој текст, иако станува збор за Спиноза, кој би можел да се навреди. Мотото што гласи: „Ремек-дело на човекот е да трае“. Да. Ама тоа пак е, како што се гледа, директна интуитивна и независна рефлексија на мислата на Спиноза за поривот примарно поставен во секоја ствар и твар да трае во своето битие.
Неупатениот би помислил дека Гетеовата мисла е плагијат на Спиноза, но не е. Станува збор за коинциденција на мисловни концепти. Онака како што се случило тоа со Дарвин и Балас, кои истовремено без да знаат еден за друг ја конструираат теоријата на еволуцијата, или како што Лајбниц и Њутн истовремено на сличен начин ја откриваат математичката формула на интегралот. Во поезијата постојат уште повеќе такви примери на коинциденција. Сеедно, Гете и Спиноза се слични и во филозофијата за бог, кого холандскиот филозоф покрај другото го дефинира и со поимот есенција, кај него истоветен со поимот суштина. И Гете може слободно да се потпише како автор под Спинозината дефиниција Deus sive natura. Со таа разлика што кај Спиноза бог е монада, еднота, а кај Гете тој е во множинска форма, паганска: богови. Антички пантеист. Таков бил впрочем и западниот романтизам, со таа разлика од вечно спокојниот Гете, што тој имал и една фројдовска невроза од протокот на времето и минливоста. Класичен пример за тоа е Ламартин со неговата славна песна „Езерото“. По Гете чиј, според Гастон Башалар, психосимбол е каменот стои надвор од таа типично романтичарска невроза. Тој е стабилен и како и Спиноза чист метафизичар. Тој не мисли на реката на Хераклит и ентропијата на времето туку на вечноста. Оттука и неговиот императив е сличен на оној на Спиноза, на a-priori вградениот порив во стварите да траат. Оттука, по аналогија, и неговото химниско: „Ремек-дело на човекот е да трае!“
Доволно, оти сега дојдовме, драг читателу, во самото средиште на темата, во суштината (основен Спинозин термин) за врската меѓу Спиноза и Македонија, односно Македонците. А тоа е не проблемот, туку императивот (што е различно) да се трае, именуван од Спиноза со средишните поими на неговата филозофија порив и желба во нивната близначка врска. А во тој контекст за нас сега и драматично и најважно е, драг читателу, по Преспа 2018 дали и колку траат императивно Македонците во своето битие, односно во својот генерички идентитет. Да. Но сега во овој контекст мене неоттргливо ми се наметнуваат и ме притискаат некои аналогии со македонската историска и метафизичка судбина во дослух со некои фасцинантни откритија на модерната физика. Не знам дека тука со мене ќе се сложи како врвен познавач на таа област мојот пријател академикот Љупчо Коцарев ама сепак и поетската имагинација и интуиција ме тераат кон таа речиси алхемиска врска во која аналогијата и тука се објавува како метафора на „спој на далечни реалности“, како што ја дефинира неа Пјер Реверди. Имено, во таа смисла го имаме на ум еден од најсјајните физичари на 20 век Ернест Рутефорд, кој, надоврзувајќи се на неговиот претходник Ј. Ј. Томпсон што го открива атомот како микрослика на космосот, создава нов негов модел. А тоа е неговата теза за масата на атомот што се наоѓа во неговото јадро околу која по прецизно дефинирани патеки кружат електроните, слично на патеката по која кружат планетите околу Сонцето.
Но тука, на почетокот, по сè изгледа има некоја празнина во концептот на Рутефорд. Тоа го интересира, но сега како хипотеза, и познатиот полски физичар Јакоб Броновски во неговата популарна научна книга „Подемот на човекот“ во прашална форма: „Сега нешто не било во ред со моделот на Рутефорд. Ако атомот е мала машина, како да не се истроши таа? Дали е тоа некој мал perpetuum mobile, единствен што го познаваме. Планетите, движејќи се во своите орбити, постојано губат енергија, па така, од година на година нивната орбита е сè помала, па иако разликите се минимални, планетите со текот на времето ќе паднат на Сонцето“.
Нема потаму да заглавуваме со физиката, драг читателу, и по Рутефорд во навраќање на поставката на Нилс Бор, кој надоврзувајќи се на Планк ја развива тезата на својата квантна теорија во која материјата (веројатно за да се спаси од ентропијата м.з.) се јавува во цврсти облици на енергија што се емитира во пакети како кванти. А тоа сугерира (пак ме боцка поетската имагинација со нејзините архетипови) дека енергијата може да остане жива само во цврст облик. Не случајно тука и примитивните магиски цивилизации по интуитивен пат го знаеле тоа, па, имено, каменот го зеле како елемент, симбол, архетип во кој најубаво се манифестира и објавува бог. Стоун Хенџ. Па и Маркови Кули во Прилеп. На пример. Куса дигресија. Сега да се вратиме на Броновски. Неговата дилема-јанза за абење на енергијата на материјата има резон. Молецот на ентропијата од прапочетокот длаби во неа. Тоа, небаре врвен астрофизичар, го знаел и Исус кога им соопштил на апостолите дека на крајот од времето Отецот ќе ги создаде Новото небо и Новата земја.
Така. И сега најпосле сме во самата срцевина на нашата тема со суштинското праќање до кај се работите со императивната аналогија на сè што досега го кажавме, поаѓајќи од Спиноза за да дојдеме до ситуацијата со енергијата на електроните на атомот Македонија (и Македонците) што кружат по дефинирана патека околу неговото јадро, кое ние ќе го именуваме со поимот Име. Атомот што заедно со тоа јадро и електроните на енергијата што кружат околу него е еден од најенергетските атоми во атомите на Западната и светската цивилизација, чии гранични линии го опфаќаат просторот од Пела до Индија на исток и Египет и Вавилонија на југ. Да. Но македонската историска ентропија е необично фуриозна. Оти што се случи, имено, по смртта на Александар со ТОЈ блескав македонски атом? Јасно е дека енергијата на неговите електрони наслабна, но таа одби да се потроши и да ги отера работите во она Ништо што е за западната цивилизација смрт, а за источната извор на целокупниот живот и спојување на човекот (Атман и Брахман) со енергијата на космосот. Конкретно, тој македонски атом блескаше енергетски уште долго време по Александар со царството на Селевкидите во Сирија и со Птоломеите во Египет како македонски наследници. Во тој контекст фасцинантно е, имено, тоа што со Македонката Клеопатра беше затворен со македонски клуч и последниот круг од круговите на долгото неколкумилениумско траење на сјајната староегипетска цивилизација, која за Освалд Шпенглер е џин во однос на пренадуваната од Европа грчка цивилизација. А Клеопатра на двапати со магијата на својата македонска убавина, интелигенција, дух и шарм го освои и Рим, првин со Цезар, а потоа и со Антониј. И тоа беше крунски доказ, драг читателу, дека Македонија и Македонците војуваат и со оружјето на Убавината што е есенција на нивната космополитска енергија.
Така. А енергијата на електроните на македонскиот атом, драг читателу, не згасна ни за време на Источното Римско Царство, познато како Византија, кога притисокот за да исчезнат Македонците беше сличен на оној по долги столетија од 1913 со Букурешкиот договор. Но и тука не беа згаснати македонските енергетски електрони. Напротив нивниот сјај беше повеќе од евидентен. Доволно е во таа смисла само да кажеме дека најславниот византиски император, космополит и реформатор со ренесансен ум беше Македонецот Јустинијан, а по него дојдоа и Кирил и Методиј. И сјајниот француски историчар на уметноста Жермин Базен во својата „Историја на уметноста“ едно десетина пати (имам подвлечено), кога говори за уметноста на Византија ја употребува синтагмата „македонски стил“. Французин што нема врска со неписмениот за западната цивилизациска слика Макрон. Да. Ама жално кај македонските историчари на уметноста (нека ме исправат ако грешам, мило ќе ми биде) таа синтагма не сум ја сретнал. И кај нив според европскиот патолошки терк Византија како да е исклучиво грчка, па и целата византиска онтологија и естетика исто така.
Така. И тука сега нема да зборуваме за енергетската моќ на македонските електрони, драг читателу, во Библијата каде што тие како заслепувачко сонце блескаат од првата библиска книга Битие сè до крајните брегови на Новиот завет со доаѓањето на апостол Павле во Македонија. Но нивната енергија во историската ентропија слабееше во приодот на доцниот среден век, за на крајот да експлодира во преродбенскиот 19 век. Потоа таа експлозија како да е излезена од атомскиот акцелератор на Енрико Ферми блесна со силата на индуистичкиот празвук ОМ, биг-бенгот од кој почнува создавањето на космосот. И тој енергетски блесок на електроните на македонскиот креативен дух, потиснуван со векови од сите страни беше страшно изненадувачки и за Европа, која веќе, посебно од 1913 година наваму, имаше јасен план за ликвидација на Македонците. Настаните за таа ликвидација хронолошки со прецизен континуален тек се одвиваа сè до Преспа 2018 кога електроните на македонскиот атом изабени од секаков надворешен притисок паднаа полузгаснати врз неговото јадро, како што еден ден според пресметката и визијата на астрофизичарите планетите изабени на своите драматично скусени патеки по кои кружат околу сонцето ќе паднат врз него. Ама според астрофизичарите и Сонцето ќе престане да свети по 11 милијарди години. А македонското сонце сега згасна многу порано во Преспа 2018. Но дали неговиот порив за траење за кој Спиноза рече дека е примарно, a-priori вграден во секое нешто и твар сепак по таа трагедија ќе најде сили да го потсили својот нагон за постоење, оти сè уште дише и покажува знаци на живот, и дали ќе истрае во тие предвидени со темно пророштво уште 14 милијарди години до целосната космичка ентропија. Драматично прашање за македонското битие, кое е познато по чудесната способност за преживување на катастрофи. Па јас мислам, верувам, драг читателу, а верувај и ти дека и по Преспа 2018 тоа ќе преживее, и по садистичката „француската рамка“, и по другите слични инквизициски направи за негово мачење и уништување што ги поседува расипаната Западна цивилизација сега сместена во политборделот во Брисел. Верувам силно во тоа, како што веруваше Рацин во „Белите мугри“ и „силно светнатиот ден“ со кој Господ ќе го огрее човештвото. Ама по општата катаклизма за која зборува апостол Јован во последната книга на Библијата „Откровение“ или „Апокалипса“. Сеедно. А тоа ќе биде, како што вели како врвен астрофизичар Исус, денот кога Отецот ќе ги создаде Новото небо и Новата земја и од неговата десна страна заедно со Синот и апостол Павле ќе седат на Новата свадба што го слави Новиот праведен свет и Македонците, да го парафразираме Гете, драг читателу, како „ремек-дело на траење“. Македонците што траеле и истрајале низ сите катастрофи до свршетокот на времето и светот и нивната обнова за божествен и праведен свет, кој цивилизацијата од Брисел што нè ништи го мрази мизантропска, мразејќи се, според психијатриската дијагноза на Фројд, и себе.
