Во жешките скопски квечерини пешачката антидијабетска терапија ја поминувам понекогаш покрај споменикот наречен „Воин на коњ“, споменик што ја има несреќната судбина да го крие својот оригинален идентитет, да не си го носи вистинското име, името на Александар Македонски и неговиот коњ Букефал. Сите што го гледаат приватно знаат што и кого симболизира, само официјално тој огромен бетонски монумент сѐ уште е безимен (обезимен), носи анатема на таен незнаен јунак. Ем се знае за кого е, ем не се признава дека е за него. Како што би рекол поранешниот претседател Ѓорге Иванов, во чие време е подигнат, споменикот не е космодиск, решението е шашаво ама функционира.
Замислен и експресно изграден заедно со фонтаната е нем сведок за фазата низ која помина државното гледање на далечната историја, за една еуфорија што беше зафатила голем дел од Македонците, особено тогашната власт. Не знам, или само мене не ми е познато, кој е човекот што му ја дал идејата на Никола Груевски, тогашен претседател на Владата и на ВМРО-ДПМНЕ како владејачка партија, кој е тој што го убедил да ја спроведе таа кампања, но извесно е дека го погодил таму кај што го болело, кај што ќе му пораснат славата и сметката, не сметајќи дека може да се претворат во своевидна мистична клетва.
Најверојатно правен со умисла да биде гордост на Македонците, а да не биде голема навреда за Грците, проследен со дилемите да биде тројански коњ или данајски дар, добра намера или историска одмазда, инаетчиско докажување или национално преосознавање, споменикот си ги носи сите траги на едни сложени години и секако на една од преживеаните, надминати и (не)надминати национални предизвици. Како такво, ова дело на вајарката Валентина Стефановска веќе никого не го лути или навредува, дури ниту оние лутковци–шутковци што своевремено бараа под него да биде поставен силен динамит за да се претвори во прав и пепел. За нивните глави поставувањето на споменикот претставувало провокација и крадење на грчката историја, која немала никаква врска со македонската.
Од другата страна на Вардар има уште еден безимен антички споменик, иако се знае дека е персонификација на Филип Втори, таткото на Александар Велики. Филип не е на коњ, но и тој е дел од споменатата фаза низ која помина младата македонска држава, од една разбудена и оживеана македонска митологија што не донесе штета, но засега ниту корист. Вистинска корист имаше партијата на Груевски, која носена на крилјата на таа митологија убедливо добиваше избори и власт.
Во Скопје не јава осамен само Воинот на коњ. И други коњи ја продолжуваат трката, овој пат претставени преку илинденската епопеја и низ ликовите на македонски револуционери. На скопски споменични локации, во Центар и по населби, јаваат коњи Гоце Делчев, Даме Груев, Никола Карев, Питу Гули, Јане Сандански, Ѓорче Петров, Тодор Александров, Борис Сарафов, Васил Чакаларов, Михајло Апостолски… Ред од јунак до јунака, кои ако би живееле во сегашно време, би биле високи функционери и можеби некои од нив, наместо коњ, би возеле моќни луксузни џипови и лимузини. А можеби и не, и би останале цврсто да чекорат наземи, држејќи се принципиелно за идеалите за кои се бореле.
Можеби некому не му се допаѓа оваа наредена коњичка формација, но за нечија жал, а за наша среќа, и ние имаме „коњи за трка“.
Ете, во многу градови низ светот може да се видат витешки споменици, статуи или делкани портрети што го величат победничкиот водач качен на коњ. Тие се симбол на неговиот триумф, на неговата слава, служат како показ дека коњаникот како што владее со својот коњ така ги совладува противничките сили.
Коњи јавале цареви, кралеви, знаменити воини, луѓе што го промениле светот. Не е само Александар Велики со Букефал. На коњ патувале Буда и Мухамед, со коњ под себе победувале Џорџ Вашингтон, првиот претседател на Америка, и Абрахам Линколн, другиот најпознат Американец, пред да се роди Доналд Трамп, кој најверојатно ќе биде третиот најпознат. Не случајно е кажана фразата дека да не беа коњите, каубоите и пиштолите, ништо немаше да биде од Америка. На коњ од Париз до Москва стигна Наполеон Бонапарта, истиот Наполеон што, враќајќи се оттаму, беше поразен од еден друг коњаник – војводата од Велингтон, кој му го нанесе најтешкиот пораз во битката кај Ватерло. И Тито, Јосип Броз-Тито, за време на војната, на чело на колоната јавал коњ со таква вештина како да бил обучуван во некоја од елитните австриски ергели. Така тврдеа некои од неговите соборци.
Да не го спомнуваме Пегаз од старогрчката митологија, крилестиот коњ што подоцна стана соѕвездие и симбол на поетското вдахновение. Или прочуените коњи од арапска раса зачнати уште пред три илјади и петстотини години. Да не мислиме на библиските четири јавачи од Откровението (Апокалипса), првиот на бел коњ, кој е антихристот, вториот црвен што ја симболизира војната, третиот црн – најава за гладот и четвртиот зеленкаст што ја носи чумата. Калигула, третиот римски император, своето омилено брзоного животно го прогласил за почесен граѓанин на Рим, а подоцна за конзул и сенатор со право на глас.
За разлика од живите, во историјата е познат и еден коњ некоњ. Во митологијата најпознат коњ, кој всушност бил дрвен, е тројанскиот коњ опишан во спевот „Илијада“ на слепиот Хомер. Повеќе од позната е приказната дека по десетгодишната неуспешна опсада на Троја, Грците за измама на Тројанците, им дале како подарок огромен дрвен коњ во кој биле скриени грчки воини и со тоа лукавство извојувале победа. Оттаму и изреката – не верувај им на Данајците и дарови кога ти даваат, како и симболиката за тројанските коњи – уфрлени шпиони и предавници.
Несомнено најпознат коњ меѓу Македонците е Букефал, коњот на големиот војсководец Александар Македонски. За овој вологлав (во превод Букефал значи – воловска глава) коњ и за поврзаноста меѓу него и Александар во главните битки, до ден-денес се предат легенди, напишани се приказни, научни истражувања, романи и други литературни и уметнички дела. Македонската историја и македонската народна поезија познаваат уште еден славен коњ, коњот Шарец на Крали Марко, што пиел вино исто колку господарот.
Коњот е еден од главните архетипови што се врежале во меморијата на човештвото и има бројни симболични значења, особено што е од ретките животни што им припаѓа еднакво на два света – на подземниот и на небесниот, на денот и на ноќта. Тоа е истовремено животно на темнината и на волшебните сили, ту е корисен, ту штетен, колку што е силен, толку е и плашлив. Исто како и човекот.
