Олимписките игри во Париз се пример за тоа што големите спортски настани можат да направат за да го намалат нивното влијание врз животната средина и да промовираат решенија за одржливост пред глобалната публика. Олимпиското мото – побрзо, повисоко, посилно – е за надминување на старите рекорди. Но во ерата на климатските промени треба да додадеме уште една отрезнувачка придавка на ова мото: потопло. Денешните зголемени температури можеби се едни од ретките соборени рекорди ова лето, бидејќи ги попречуваат шансите на спортистите да напишат историја на олимписката сцена.
Организаторите во Париз беа сериозни во нивните напори да ги намалат јаглеродните емисии. Тие го измерија очекуваниот јаглероден отпечаток (carbon footprint) по завршетокот на игрите во Токио, ги намалија емисиите преку енергетска ефикасност, ограничија градење нови комплекси преку користење на постојните капацитети, додадоа велосипедски патеки, ја намалија употребата на генератори на гориво и набавија одржливо произведени материјали за медалите, подиумите и голем дел од материјалите искористени за маркетинг. Организаторите постојано ја промовираа својата заложба, подигајќи ја јавната свест за еколошките прашања како што се загадувањето на воздухот и екстремната топлина во Франција и пошироко.
Што друго треба да се направи? Ако светот сериозно застане зад заложбата да се намалат јаглеродните емисии со текот на времето, Олимпијадата како настан, како и многу други настани ќе мора уште повеќе да се менуваат. Игрите треба да ја намалат нивната големина, да го ограничат бројот на туристи што патуваат од далеку, темелно да ги позеленуваат нивните обемни синџири на снабдување и да даваат отчет за своите екопостапки, да може секој иден организатор да ги примени.
И покрај тоа, меѓународното патување е голем придонес за севкупното влијание на јаглеродните емисии на игрите. Организаторите на Олимписките игри во Рио во 2016 година предвидоа дека нешто повеќе од половина од јаглеродните емисии ќе доаѓаат од домашната публика, а 80 проценти ќе бидат создадени од меѓународни навивачи што патуваат до и од игрите.
Напорите за одржливост во Париз не беа без пречки. Реката Сена треба да биде домаќин на маратонското пливање и на пливачкиот дел од триатлонот. И покрај потрошените 1,4 милијарда евра при обид да се исчисти реката, француските власти постигнаа неконзистентни резултати: тестовите на водата во јуни сепак покажаа високи нивоа на ешерихија коли. Тие бројки се подобрија и влегоа во опсегот за безбедно пливање кон крајот на јуни и почетокот на јули. Ана Идалго, градоначалничката на Париз, неодамна пливаше во реката откако го откажа претходно планираното нуркање поради високите нивоа на бактерии. Нејзиното пливање беше ветувачко, но еден обилен дожд може да донесе повеќе загадувачи во реката и да поништи голем дел од напредокот што француските власти го славеа.
Организаторите, исто така, ја напуштија својата идеја да се откажат од конвенционалната климатизација во Олимпиското село, па така, поставија околу 2.500 привремени единици за климатизација. Тие се надеваа дека ќе се потпрат на систем за геотермално ладење, кој ќе ги одржува просториите најмалку 11 степени поладни од надворешните температури, намалувајќи го влијанието на јаглеродот за 45 проценти во споредба со традиционалните системи за климатизација.
Со години организаторите ветуваа дека игрите ќе бидат еколошки свесни. Невозможно е која било верзија на Олимпијадата да се приближи кон јаглеродна неутралност сè додека милиони туристи доаѓаат во градот домаќин, многумина по воздушен пат, само за да консумираат производи и да генерираат отпад откако ќе пристигнат. Во претходните игри, билетите беа пуштени прво за локалните жители, ограничувајќи го бројот на луѓето што можат да дојдат од странство. Во Париз, билетите беа достапни на централна платформа, која им овозможуваше на луѓето насекаде да ги купат одеднаш, зголемувајќи го бројот на меѓународни посетители.
Последен пат кога Франција беше домаќин на Зимските олимписки игри, во Албервил во 1992 година, планинската локација беше реконфигурирана за да се приспособи на скијачки настани, што доведе до уништување на животната средина. Планирано е тој регион повторно да биде домаќин на Зимските игри во 2030 година. Ова ќе биде клучно, бидејќи Албервил е еден од само 12 од 21 поранешни градови домаќини за кои се очекува да биде доволно студен за сигурен домаќин на Зимските игри до 2070 година, освен ако светот значително не ги намали јаглеродните емисии.
Климатските промени веќе го земаат својот данок. Во лето, глобалното затоплување поттикнува екстремни горештини и бури што можат да влијаат на квалитетот на натпреварот и на здравјето на спортистите и гледачите. Летните игри во 2020 во Токио беа најжешките досега. Па така, организаторите на игрите, одржани во услови на силен топлотен бран во 2021 година, го преместија маратонот од Токио во Сапоро, повеќе од 800 километри северно од Токио, на поладни температури. Тие, исто така, ги одложија натпреварите за да избегнат екстремни горештини и прекумерен дожд.
На Зимските игри во 2022 година во Пекинг, топлото и суво време ги принуди организаторите целосно да се потпрат на вештачки снег. Минатото лето, во најжешката година на глобално ниво, повеќе од 5.000 луѓе загинаа во Франција за време на четири топлотни бранови. Сепак, Париз очекува одмор од екстремните жештини од минатото лето за време на игрите, при што температурите се очекува да се искачат до не повеќе од 32 степени Целзиусови.
Времето останува предизвик на долготраен план. Џули Дафус, виш менаџер за одржливост на Меѓународниот олимписки комитет, изјави на спортска конференција во 2022 година дека очекува учеството на земјите да се намали, можеби за дури 20 отсто од сегашниот број, до 2030 година. Во некои делови на светот често е премногу жешко за вежбање надвор. Во други, бурите, поплавите, сушите и шумските пожари ги намалуваат можностите за играње и ги менуваат стапките на учество. На некои места, особено островските нации и земјите по должината на екваторот, штетите поврзани со климата ги осакатуваат јавните буџети, одземајќи средства што инаку би биле достапни за националните олимписки тимови.
Благодарение на телевизијата и социјалните медиуми, оние од нас што живеат далеку од градот домаќин сè уште можат да ги следат во реално време игрите без да патуваат. Токио 2020, всушност, одржани во 2021 година, и Пекинг 2022 година немаа меѓународни навивачи поради пандемијата на ковид-19. Планетата беше благодарна.
На игрите во Рио организаторите тврдеа дека „значителен“ дел од емисиите од публиката, вклучувајќи и од патувањата, се компензирале со садење дрвја, а организаторите во Париз се надеваат на сличен начин да ги надоместат емисиите со проекти за пошумување и обновлива енергија. Но овие неутрализирања не се лек.
Европа е среде топлотен бран, и додека олимписките спортисти во Париз во 2024 година можеби ќе бидат поштедени од најлошото, времето сепак ќе биде топло. Како што глобалните температури се зголемија, големите спортски настани како Олимпијадата и Светското првенство на ФИФА мораа да се приспособат на високите горештини и екстремните бури за да ги заштитат спортистите и навивачите и да дозволат игрите да продолжат.
Организаторите на Олимпијадата ги преместија настаните како што се маратоните во раните утрински часови, па дури и во постудените градови. ФИФА го помести Светското првенство за мажи во 2022 година од вообичаеното време во јуни до крајот на ноември за да може да се одржи во Катар. Ризиците од топлината и влијанието врз животната средина на големите спортски настани ги наведоа некои да се запрашаат дали овие настани воопшто треба да се одржат.
Спортот има добра причина да се грижи за одржливоста: климатските промени може да го загрозат здравјето на спортистите и навивачите, па дури и да ја доведе во прашање иднината на некои спортови. Затоплувањето на температурите, во најголем дел, ќе има многу директен ефект врз перформансот на атлетичарите: тешко е да се даде сѐ од себе во жештината.
Ако некогаш сте се напрегале во неверојатно топол и влажен ден, веројатно сте се чувствувале потромаво од вообичаено. Вашето тело сигнализира да забавите додека жонглира со конкурентните приоритети за ладење и доставување кислород до неговите мускули. Имајќи намален пристап до крвта за работа, срцето треба да пумпа двојно повеќе за да ги задоволи двете потреби.
Спортистите можат да преземат мерки за да ги ублажат ефектите од топлината, како што е претходно аклиматизирање на нивните тела со вежбање на топло време пред големиот ден. Но колку и да е телото приспособливо, нема голем број нешта што спортистите можат да ги направат за да се подготват. Да не зборуваме дека туркањето на телото под топлина може да биде опасно. Тоа може да доведе до грчеви, топлотна исцрпеност или топлотен удар. Зимските спортови се соочуваат со најголеми закани од климатските промени, при што зголемувањето на температурите и променливите врнежи драматично ги скратуваат сезоните на зимските спортови. Меѓународниот олимписки комитет го одложи изборот на градови домаќини на Зимските игри за 2030 година поради неизвесноста на зимските спортови.
Олимписките игри како модел
Секој голем настан како Олимпијадата може да произведе огромни јаглеродни емисии со градење нови објекти, транспортни потреби и користење секаков вид енергија. Тоа влијание и ризиците што ги создава за спортот и спортистите се причината зошто одржливоста е столб на олимписката повелба од 1996 година и е фокус на нејзиното планирање за иднината. Во 2012 година, Олимпијадата во Лондон беше пионер на новиот меѓународен стандард за сертификација, ИСО2012, кој дава упатства како секој голем настан да направи поодржливи одлуки.
Игрите во Париз во 2024 година се сертифицирани според најновите стандарди, а организаторите преземаат многу чекори за да го намалат нивното влијание врз климата. Тие планираат да ги напојуваат настаните со 100 отсто обновлива енергија од ветер и сончева енергија, да ги користат постојните места кога е можно и да изградат нови со бетон со низок јаглерод и рециклирани материјали. Илјадници седишта ќе бидат направени од рециклирана пластика. Целиот мебел и привремените згради мора да имаат гарантиран отпорен животен век. Местата за натпревари се на патиштата за јавен превоз, а се надеваат со храната да ги намалат емисиите за 50 отсто со зголемување на веганските и вегетаријанските опции. Параолимпијадата ќе ги користи истите места и домови во олимпиското село.
И покрај овие напори, Олимпијадата во 2024 година сепак ќе има голем јаглероден отпечаток, особено затоа што многу гледачи и спортисти пристигнуваат со авион. Но организаторите имаат цел емисиите во градежништвото и работењето да бидат половина од оние на игрите во Лондон и Рио во 2012 и 2016 година. Олимписките игри во Париз се пример за тоа што можат да направат големите спортски настани за да го намалат нивното влијание врз животната средина и да промовираат решенија за одржливост пред глобалната публика. Гледачите ќе ја искусат одржливоста од прва рака, а организаторите ќе ги промовираат нивните напори. Ваквите кампањи можат да влијаат на секојдневните однесувања на луѓето и да го зголемат нивното застапување за одржливост во нивните заедници.
Предлозите за намалување на обемот и големината на спортските настани или за елиминирање на комерцијализираните спортови ја занемаруваат способноста на спортот да влијае и да го промени човечкото однесување. Стратегиите на Олимпијадата во 2024 година, надградени на оние користени во претходните настани, ќе помогнат во планирањето на идните настани, вклучувајќи ги и Летните игри 2028 во Лос Анџелес.
Олимписките игри, најголемиот спортски настан во светот, се светски саем за одржливост на спортот. Тие покажуваат што е можно преку соработката со меѓународните корпорации за да се намали нивното влијание врз животната средина и да се влијае на другите да го следат нивниот пример. Ако некој настан може да го смени текот на нештата, тоа се токму овие игри. „Республика“
Стефан Митиќ
