Постојаниот висок крвен притисок во системските артерии е основниот белег на хипертензијата, која е најважниот модифицирачки фактор на ризик за кардиоваскуларни, цереброваскуларни и клинички бубрежни заболувања на глобално ниво. Повеќето пациенти со хипертензија имаат есенцијална или примарна хипертензија, каде што точната причина останува непозната, додека околу 10 отсто покажуваат секундарна хипертензија. Претежно хипертензијата e асимптоматска состојба, која обично се открива со систематски или опортунистички скрининг. Систематскиот скрининг се однесува на секој процес каде што поединците се идентификуваат и се покануваат во здравствена установа исклучиво за да се измери КП и да се процени ризик за КВБ. Опортунистичкиот скрининг се однесува на мерење КП кога пациентот се јавува во здравствена установа од која било причина, како на пример рутински преглед или третман на акутна или хронична состојба. Разумно е да се мери КП најмалку на секои три години во случај на непокачен КП и низок-умерен ризик за кардиоваскуларни болести (т.е. лица на возраст <40 години). Почести контроли на КП (т.е. годишно) треба да се земат предвид кај поединци од 40 години или постари и лица со покачен КП, кои моментално не исполнуваат индикации за третман.
Патофизиологијата на хипертензијата вклучува сложени интеракции помеѓу факторите на животната средина и однесувањето, гените, хормонални, васкуларни и имунолошки механизми. Терминот „оштетување на органите посредувано од хипертензија“ (Hypertension-mediated organ damage – HMOD) се однесува на присуство на супклинички компликации на хипертензијата што укажуваат на висок ризик за последователни клинички настани, односно од асимптоматски во симптоматски, за на крајот да резултира со очигледни КВ-настани.
Целта на клиничката евалуација е да се дијагностицира хипертензија, да се разграничат факторите што потенцијално придонесуваат за хипертензија, да се идентификуваат други фактори на ризик за КВЗ, да се дефинираат релевантни коморбидитети, да се испита за потенцијални секундарни причини за хипертензија и да се утврди дали има докази за HMOD или постојна срцева, цереброваскуларна или бубрежна болест.
Упатствата на ЕSC од 2024 година ја дефинираат хипертензијата како потврден систолен КП во амбуланта од ≥140 mmHg или дијастолен КП од ≥90 mmHg.
Нова категорија на КП наречена „покачен КП“ (elevated BP), која е дефинирана како амбулантски измерен систолен КП од 120-139 mmHg или дијастолен КП од 70-89 mmHg.
Непокачениот КП (non-elevated BP) е дефиниран како систолен КП од <120 mmHg и дијастолен КП од <70 mmHg.
Во контекст на интервенциите за намалување на КП, рандомизираните испитувања покажуваат конзистентно намалување на релативниот ризик кај негативните исходи на КВЗ по единица намалување на КП. Сепак, многу медицински интервенции се поврзани со трошоци, а и несакани ефекти. Затоа, потребни се насоки за избор на пациенти што, најверојатно, ќе имаат корист од третманот за намалување на КП.
Моделите за предвидување на ризик (SCORE2 и SCORE-OP) се развиени кај општата популација за да се предвиди 10-годишен ризик од КВЗ. Моделите вклучуваат традиционални фактори на ризик како што се возраста, полот, систолниот КП, вредностите на холестеролот и статусот на пушење за да го предвидат 10-годишниот ризик од КВЗ.
Измерениот КП во комбинација со 10-годишни модели за предвидување на ризикот за КВЗ и нетрадиционални модификатори на ризик треба да се користат за стратификација на ризикот кога се отпочнува третман за намалување на КП. Овде е важно да се нагласи дека на пациентите со потврдена хипертензија им се препорачува третман за намалување на БП и не е потребна дополнителна стратификација на ризикот. Една од најважните промени во упатствата од 2024 година е фокус на доказите поврзани со исходите на КВБ од интервенциите за намалување на КП наместо само на намалување за КП.
Без оглед на прагот на КП над кој се препорачува третман за намалување на КП (начин на живот, фармаколошки или друг третман), целта на КП при третман е 120-129/70-79 mmHg за сите возрасни, под услов овој третман добро да се поднесува. Постојат неколку важни исклучоци од овие цели и индивидуализираното одлучување е секогаш најважниот приоритет.
Крајната цел за спречување и лекување на зголемен крвен притисок и хипертензија е да се намали КВЗ, да се подобри квалитетот на животот и да се спречи прерана смрт. Од клучно значење, покрај КП, е сеопфатно да се решат и други фактори на ризик за кардиоваскуларни болести (пушење, дијабет, дислипидемија), како што е детално опишано во упатствата за превенција од кардиоваскуларни болести во клиничката пракса од 2021 година.
Третманот на хипертензијата опфаќа:
1. Нефармаколошки интервенции – Физичка активност, престанувањето со пушење го намалува севкупниот кардиоваскуларен ризик, но не и КП. Намалувањето на солта во исхраната го намалува крвниот притисок и го намалува кардиоваскуларниот ризик. Оптимизираната контрола на телесната тежината го намалува КП и е поврзана со помал севкупен кардиоваскуларен ризик.
2. Фармаколошки интервенции – Главните класи на лекови со цврсти докази за намалување на КВЗ посредувани од БП се АКЕ-инхибитори, ARB, дихидропиридин CCB, диуретици (тиазиди и диуретици слични на тиазид како што се хидрохлоротиазид, хлорталидон и индапамид) и бета-блокатори. Првите четири се препорачуваат како опции од прва линија за започнување со третман на хипертензија кај општата популација. Кога терапијата и придржувањето кон горенаведените класи на лекови се оптимизирани, но недоволно за да се постигнат целите на КП, може да се користат други класи на лекови. Спиронолактонот, МРА, се чини дека е најефикасен во понатамошно намалување на КП кај резистентна хипертензија; Потребни се повеќе докази за ефектите за намалување на ризикот од КВЗ со MRA кај сите хипертензивни популации, особено оние без резистентна хипертензија.
Со исклучок на комбинација на првите две класи помеѓу себе, сите други комбинации на лекови се дозволени или препорачани во третман на хипертензијата. Актуелните водичи препорачуваат комбинација на најмалку два лека во третман на најголемиот број пациенти со хипертензија. Ретко може да се постигне задоволителна контрола на притисокот само со еден лек. Денес се достапни т.н. фиксно-дозни комбинации од два или три лека што овозможуваат оптимална комбинација во точно одредени дози во форма на една таблетка, кои овозможуваат еднократна апликација во текот на денот. Со тоа се постигнува намалување на бројот на таблетки на дневно ниво, намалени трошоци за пациентот, употреба на пониски дози на лековите, редукција на несаканите ефекти на лековите и оптимална контрола на притисокот.
Она на што не треба да се заборави кога станува збор за лекувањето на хипертензијата е придржувањето на пациентите кон препораките и пропишаните лекови од страна на лекарот. Лековите пропишани од страна на лекарот мора да се земат редовно и онака како што се пропишани. Не се советува прекинување и промена во дозирањето на лековите без консултација со лекар. Лековите за хипертензија треба да се земаат секојдневно.
На крајот може да се заклучи дека успешно лекување и оптимална контрола на притисокот се можни само доколку се пристапи сериозно и сеопфатно, не само од страна на лекарот туку и од страна на самиот пациент. Заемната доверба и соработката помеѓу лекарот и пациентот се клуч за успешен третман на хипертензијата.
Автор: д-р Гордана Доневска
Авторот е супспецијалист кардиолог во Специјализираната болница за превенција, лекување и рехабилитација на кардиоваскуларни заболувања – Охрид
