Безбедноста, конкурентноста и енергијата се монументалните предизвици на Стариот Континент
Европската Унија се соочува со три големи кризи. Првата е кризата на конкурентноста, која веќе беше евидентна кон крајот на 2010-тите, но се влоши, што доведе до слаба продуктивност и резултати на раст. Неодамна војната во Украина создаде безбедносна криза, која беше влошена со влошувањето на односите на ЕУ со Кина. Војната предизвика и енергетска криза, што ја стави Европа во неповолна положба во споредба со нејзините главни конкуренти САД и Кина.
За среќа, постои неверојатен степен на интелектуален консензус за тоа како да се справиме со оваа тројна криза. Три главни извештаи, кои беа објавени неодамна или ќе бидат објавени наскоро, донесоа приближно исти заклучоци за главните предизвици со кои се соочува Европа, па дури и даваат слични препораки за нивно решавање.
Извештајот на поранешниот италијански премиер Енрико Лета „Многу повеќе од пазарот“, подготвен по барање на Европскиот совет, ја нагласува потребата за понатамошна интеграција на единствениот пазар, проект што првпат беше замислен во 1980-тите, но сè уште е актуелен и денес.
На пример, истражувањата покажуваат дека преминувањето на државната граница во Европа шест пати ја намалува меѓурегионалната трговија со стоки. Фрагментацијата е особено изразена во секторите како што се енергијата, финансиите и електронските комуникации, при што трговијата со дигитални услуги меѓу ЕУ и САД ја надминува трговијата во ЕУ.
Како што забележува Лета, овие сектори беа намерно исклучени од процесот на интеграција бидејќи државите ги сметаа за премногу стратегиски за да се откажат од националната контрола. Но, извештајот со право заклучува дека ова забавување на интеграцијата постепено стана хендикеп за економијата и економската безбедност.
Порадикални предлози
Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, му наложи на друг поранешен италијански премиер, Марио Драги, да состави извештај за иднината на европската конкурентност. Драги го претстави својот пристап, како и препораки во последните говори. Тонот е веројатно поискрен, а предлозите за политиката секако порадикални во споредба со извештајот на Лета.
Во април Драги ги критикуваше организацијата, одлучувањето и финансирањето на блокот, велејќи дека тие се дизајнирани за „вчерашниот свет“. Згора на тоа, теснонационалниот пристап на ЕУ кон конкурентноста го спречи создавањето застапници на паневропски решенија и резултира со тоа што земјите членки се натпреваруваат едни со други, дури и во сектори како одбраната и енергетиката, каде што имаат „длабоки заеднички интереси“.
Во јуни Драги се залагаше за европска индустриска политика што вклучува тарифи и субвенции – повик за акција што несомнено ќе биде вклучен во неговиот извештај. Моите колеги од „Бригел“ го подготвија третиот извештај. Овие „Писма до раководството на ЕУ“ се произведуваат по секои европски избори за да им помогнат на идните комесари и европратеници да ги одредат приоритетите на ЕУ.
Како што покажува прегледот од почетокот на јули, претстојниот извештај исто така се фокусира на потребата од промовирање на иновациите и растот и ги истакнува придобивките од изградбата на единствен енергетски пазар и отстранувањето на бариерите за Банкарската унија и Унијата на пазари на капитал. Но, наместо да ја поддржува сеопфатната интеграција, тој се залага за продлабочување на единствениот пазар во областите со најголемо влијание врз растот и каде што економскиот принос очигледно ги надминува политичките трошоци.
Зачудувачки е фактот дека сите три извештаи во голема мера се согласуваат. Поминаа главните контроверзии околу макроекономската политика, трговската отвореност и индустриската политика, за да наведеме само неколку од споровите што обично се појавуваат. Ова веројатно ги одразува огромните економски и геоекономски предизвици со кои се соочува ЕУ денес.
Војната во Украина е егзистенцијална закана, високата цена на енергијата е главна пречка за конкурентноста, а неуспехот на ЕУ да иновира ризикува да ја претвори Европа во случаен минувач на меѓународната сцена. Дури и ако ЕУ дејствува, тоа веројатно нема да биде доволно за да се спречи влошување на демографската состојба и намалување на економското значење.
Екстремен стрес
Но консензусот на експертите не мора да се преточи во политика. Првата пречка е инертноста што владее меѓу земјите членки. Иако денешните геополитички предизвици се без преседан, проблемите на растот, интеграцијата и владеењето што ја мачат ЕУ се познати барем уште од извештајот на Сапир од 2004 година.
А сепак, блокот работеше само во ситуации на екстремен стрес, како што се европската должничка криза од 2010-2012 година и пандемијата на ковид-19. Дури и во овие случаи, будењето беше краткотрајно. На пример, банкарската унија сè уште не е завршена и не е донесена одлука за идното финансирање на програмата за закрепнување од пандемијата.
Друг предизвик е што во секоја голема реформа има победници и губитници. Фрагментацијата создава ренти, а тие ренти се таложат на одредени земји на сметка на други. Земјите што ќе загубат најмногу ќе се спротивстават на понатамошната интеграција. Точно, тие можат да изгубат повеќе на долг рок отколку што добиваат на краток рок. Но потребна е храброст за да се надмине миопијата.
Конечно, недостига европски ентузијазам, особено со оглед на порастот на економскиот национализам, а владите не сакаат да ризикуваат да ги налутат своите гласачи. Францускиот претседател Емануел Макрон и германскиот канцелар Олаф Шолц се многу непопуларни и затоа не се во позиција да обезбедат лидерство потребно за надминување на сегашниот ќор-сокак. Можеме само да се надеваме дека Фон дер Лајен ќе одговори на предизвикот.
Жан Писани -Фери
Авторот е виш соработник во организацијата за истражување на јавното мислење „Бригел“ со седиште во Брисел
