Дефинитивно е поминато времето кога констатиравме дека имаме идеални услови за развој на туризмот, туку се потребни нови туристички производи од големиот број селективни туристички форми што можат да се применат во Македонија. Во овој процес не треба да се занемарат државата и локалната самоуправа, кои треба да бидат мотор и со сет мерки да придонесат за развој на овој сектор, односно секторот што годишно има удел од 4 отсто во БДП и директно или индиректно вработува од 32.000 до 35.000 работници, што претставува 4,6 отсто од вкупниот број вработени
На чекор сме до почетокот на туристичката сезона во 2025 година, во која ќе се соочиме со повеќе дилеми, предизвици и прегрупирања на емитивните пазари за македонскиот и регионалните пазари. Ќе треба да земеме предвид евентуални политички влијанија и одлуки предизвикани од воведувањето на системот за влез и излез во Европската Унија (ЕЕС). Тој всушност претставува дигитален систем за управувањето на границите, покрај потребата од пријавување при плаќање од патниците или туристичката агенција што го организира патувањето, ќе поскапат аранжманите и ќе се искомплицираат патувањата. Влегувањето на Република Бугарија во шенген-зоната за транзитните туристи што патуваат преку Македонија до Грција и до други дестинации ќе значи една граница помалку и со доброто инфраструктурно поврзување преку Република Србија постепено нивно намалување на патниот правец Е75, што значи директен удар за македонскиот туристичкиот сектор.
Не смееме да ги занемариме случувањата во регионалните земји што директно или индиректно влијаат за одлуките на туристите од европските земји дали ќе се чувствуваат сигурно за да го посетат Балканот и дали нивните министерства за надворешни работи ќе издадат предупредувања за внимателност кога патуваат во балканските земји. Мора да се согласиме дека досега се нема многу сторено на ова поле, но покрај големиот број внатрешни предизвици во туристичката индустрија паралелно е потребно да се поставува и да се приспособува туристичкиот сектор на надвиснатите нови движења во оваа индустрија од кои директно или индиректно е потребно да се заштитиме и да го амотризираме нивното негативно влијание.
Сепак, потребно е да започнеме со домашните туристи и потребата од нивно задржување со бројот на ноќевања и посети во нашите туристички центри преку создавање доволно конкурентни викенд-пакети надвор од сезоната, односно да се примени истата формула што дава плод со странските туристи од Германија, Франција и од други европски земји, кои веќе се присутни во Македонија. Домашните туристи овозможуваат реинвестирање на своите средства во домашната економија, а нашите менаџери на хотели и сместувачки капацитети е потребно да ги засукаат ракавите и да започнат со градење вонпансионски пакети и зголемена рентабилност и пополнетост во текот на целата година. Не смееме да дозволиме со истите изговори да не бидеме ценовно и услужно конкурентни со регионот и да врие од наши туристи во соседните земји, а дома да зјаат затворените хотели давајќи страшно лоша слика за дестинациите. Потребни се зголемена соработка со домашните туроператори и исти услови како за странските со цел градење домашни туроператори што во наредните години ќе претставуваат носители на аранжманите, а не само локален сервис на светските.
Тоа ќе овозможи да се намали зависноста од светските играчи, а да се пренесе на регионалните и домашните туроператори овозможувајќи им со сет државни олеснувања да достигнат одреден конкурентен развој на туристичкиот пазар.
Не смееме да останеме рамнодушни и секојдневно да гледаме како нашата природа, реткости, патишта и туристички дестинации вријат од ѓубришта, подзапалени депонии и расфрлани отпадоци насекаде за да бидеме често сведоци како автобуси на туристи што застанале на некој патен паркинг го собираат ѓубрето, односно нашиот срам. Мораме да профункционираме на секое ниво и да покажеме општествена одговорност со нашата грижа за животната средина во која живееме, а локалните власти да успеат да се изборат со секојдневието и фокусирано да работат на ова поле.
Туристичките дестинации што имаат големи посети во сезоната, како нашиот Охрид, кој дваесетина дена на крајот на јули и почетокот од август буквално експлодира од туристи, го регулираат тоа со плаќање дополнителна екотакса, која е наменета исклучително за сервисирање на дестинацијата и нејзина заштита, а директно е насочена кон локалната самоуправа, која има голем број предизвици во шпицот на сезоната. Транспарентно да се објавува колку е уплатено за туристичка такса и каде ќе бидат наменети средствата, а советниците да бидат доволно интерактивни да ги ислушаат потребите на туристичката локална индустрија и да ја преточат преку точки за имплементација до градоначалникот. Тоа е решение што може да се примени кај нас откога ќе се создадат услови, односно намалување на сивата зона во туристичката индустрија со плаќање туристичка такса, регулирање на онлајн платформите и ставање под законска капа, создавање туристичка инспекција и туристичка полиција со заокружување на целиот процес преку воведување на платформата Е-туризам. Овој процес не е далечен бидејќи истиот тој е започнат во 2023 година и потребно е негово законско заокружување од новото Министерство за култура и туризам, како и имплементирање од Агенцијата за промоција и поддршка на туризмот.
Одлично заокружување на циклусот нови линии со почетокот на авионската линија Истанбул-Охрид-Истанбул, која отвора неограничени можности и создавање услови за поврзување на охридскиот аеродром со преостанатите центри во сезоната, односно летови што ќе му конкурираат на тиранскиот аеродром. Не смееме да дозволиме нашиот туристички бисер да не биде сезонски поврзан со градовите од регионот (Загреб, Љубљана, Бања Лука, Сараево, Софија, Солун и др.) како примерот со авионската линија Белград-Охрид, која започна во 2022 година за потоа да се работи линиите да бидат рентабилни во текот на целата сезона. На тој начин ќе ги зголемиме туристите што имаат аранжмани на три, пет и седум дена, а не кружните патувања со мал просечен престој на кои во последната година сме максимално потпрени, а ја растргнуваат дестинацијата и претставуваат неможност за добро сервисирање од локалната самоуправа.
Дефинитивно е поминато времето кога констатиравме дека имаме идеални услови за развој на туризмот, туку се потребни нови туристички производи од големиот број селективни туристички форми што можат да се применат во Македонија. Во овој процес не треба да се занемарат државата и локалната самоуправа, кои треба да бидат мотор и со сет мерки да придонесат за развој на овој сектор, односно секторот што годишно има удел од 4 отсто во БДП и директно или индиректно вработува од 32.000 до 35.000 работници, што претставува 4,6 отсто од вкупниот број вработени, според податоците на Светската туристичка организација (УНВТО).
За да не остане овој текст само парче напишана хартија сметам дека следните мерки се брзо применливи и ќе дадат директно позитивно влијание во македонскиот туризам:
– предвидениот К-15 за 2025 година на државната администрација да биде издаден во ваучери за туризам што ќе се користат во домашните сместувачки капацитети, односно директно реинвестирање во дестинацијата;
– продолжување на праксата воведена во 2021 година за организација на сите семинари и обуки на државната администрација во државата, а не парите на домашните даночни обврзници да се даваат за шетање во странство и за полнење туѓи буџети;
– профункционирање на моделот за субвенционирање домашни туристи во домашните дестинации, кој е усвоен во 2023 година од Владата на Македонија;
– организација на форуми и конференции за инвестиции во Македонија како туристичка дестинација;
– стимулирање на учениците и студентите на средните училишта и факултетите за туризам и гастрономија, како и приватниот сектор, кој ќе ги вработи по завршувањето со сет мерки.
Предлозите ќе овозможат амортизирање на новите негативни движења во македонскиот туристички сектор на краток рок и ќе овозможат доволно време за имплементирање на долгорочната стратегија за туризам бидејќи крајно време е да го креираме и создаваме туризмот, а не да ни се случува како во 2024 година, да се прелеваат туристите од регионот. Не смееме да отстапиме од зададената цел, една милијарда долари туристички промет во македонската економија и близу 4,5 милиони ноќевања во 2028 година, за кои е потребно сите заеднички да работиме.
Македонија мора напред!
Доц. д-р Љупчо Јаневски, Факултет за туризам при Универзитетот „Скопје“
