Осврт кон пораките од состаноците на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) и Групацијата на Светската банка
- Клучните теми на состаноците за време на годинашната есенска сесија се однесуваа на актуелните глобални економски случувања и перспективи во услови на сложена економска и политичка средина, со посебен фокус на трговските тензии и улогата на меѓународните финансиски институции во поддршката на економските политики на земјите. Беа презентирани клучните глобални економски предизвици и ризици, препораките за спроведување на економските и финансиските политики на земјите членки и приоритетите на работата на овие меѓународни финансиски институции во наредниот период
Главните сесии на годишните состаноци на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) и Групацијата на Светската банка во октомври годинава во Вашингтон се посветени на прашања за макроекономската стабилност, ризиците за глобалните синџири на снабдување, стратегиите за ублажување на климатските влијанија преку финансирање и решенијата за одржлив долг. Клучните теми на состаноците за време на годинашната есенска сесија се однесуваа на актуелните глобални економски случувања и перспективи во услови на сложена економска и политичка средина, со посебен фокус на трговските тензии и улогата на меѓународните финансиски институции во поддршката на економските политики на земјите. Беа презентирани клучните глобални економски предизвици и ризици, препораките за спроведување на економските и финансиските политики на земјите членки и приоритетите на работата на овие меѓународни финансиски институции во наредниот период.
За време на пленарниот состанок на земјите членки со генералниот директор на ММФ и претседателот на Светската банка се дискутираше за глобалните економски предизвици, со фокус на промените што ги носат големите демографски промени и поделби на пазарот на трудот на глобално ниво, бидејќи во некои делови од светот населението старее и се намалува, а во други расте динамично.
Управната директорка на ММФ, Кристалина Георгиева, нагласи дека во изминатата година светот се соочи со значително зголемување на неизвесноста, но и на отпорноста, и дека трговијата треба да се зачува како двигател на глобалниот раст. Зборувајќи за проекциите за забавување на глобалниот раст на 3,2 проценти оваа година и 3,1 процент следната година, таа истакна дека ова е ублажено благодарение на отпорноста и приспособливоста на приватниот сектор. Креаторите на политиките треба да помогнат во олеснувањето на транзицијата што примената на вештачката интелигенција ќе ја донесе на пазарот на трудот, дека светот треба да ја прифати вештачката интелигенција, но со претпазливост и управување со ризици, и додаде дека нејзината примена треба да ја зголеми продуктивноста на глобално ниво за 0,1 до 0,8 проценти годишно.
Претседателот на Светската банка, Аџај Банга, нагласи дека создавањето нови работни места треба да биде во фокусот на сите економски политики на глобално ниво, но дека приватниот капитал и приватниот сектор мора да бидат потпомогнати од државите во ова преку создавање соодветни услови: преку изградба на инфраструктура, создавање предвидлива економска средина, како и создавање правна сигурност за инвестиции. Беше нагласено дека меѓународната економија е во длабока трансформација, придружена со ненадејни промени во економските политики, воспоставување нови правила за економска соработка и преоценување на постојните партнерства. Овие промени ги преобликуваат економиите, ја тестираат нивната отпорност и ги зголемуваат ризиците.
Беше нагласено дека зачувувањето отворен, транспарентен и меѓународен трговски систем базиран на правила е од суштинско значење за глобалната стабилност и раст. Во исто време беше истакнато дека е потребно брзо и решително да се одговори на предизвиците поврзани со нискиот економски раст и високите нивоа на јавен долг, а воедно да се спроведат трајни структурни приспособувања за изградба на фискални тампони и обезбедување долгорочна одржливост на долгот. Трансформациите и структурните приспособувања се неопходни и поради климатските промени, дигитализацијата и зголемената употреба на вештачка интелигенција.
Беше промовирана важноста на меѓународната соработка, заеднички координираните активности и потребата од политики што ќе поттикнат доверба, ќе ја зајакнат отпорноста и ќе ја зачуваат макроекономската и финансиската стабилност. Во тој контекст, ММФ и Групацијата на Светската банка, како најважни меѓународни финансиски институции, ќе се стремат да ја зајакнат својата улога преку зајакнување на нивниот капацитет да продолжат да ги поддржуваат земјите членки во надминувањето на сегашните и идните предизвици преку советодавна улога, развој на капацитетите и финансиска поддршка.
Објавена е „Светската економска перспектива 2025“, анализа на светската економија на краток и среден рок. Иако краткорочната прогноза е малку ревидирана нагоре, глобалниот раст „останува придушен бидејќи новововедените политики полека доаѓаат до израз. Глобалната економија се приспособува на пејзажот преобликуван од новите мерки на политиката“.
Како резултат на тоа, проекциите за глобалниот раст се ревидирани нагоре во споредба со априлските проекции, но остануваат ревидирани надолу во споредба со претходните прогнози. Се предвидува дека глобалниот раст ќе забави на 3,1 процент во 2026 година, при што напредните економии ќе растат за околу 1,5 проценти, а економиите во развој ќе растат за нешто повеќе од четири проценти. Се предвидува дека инфлацијата ќе продолжи да опаѓа глобално, иако со варијации меѓу земјите. Продолжената неизвесност, повисокиот протекционизам и шоковите во понудата на работна сила би можеле да го намалат економскиот раст. Фискалните ранливости, потенцијалните корекции на финансиските пазари и институционалната ерозија би можеле да ја загрозат стабилноста. Креаторите на политиките се повикуваат да ја вратат довербата преку кредибилни, транспарентни и одржливи политики. Трговската дипломатија треба да биде поврзана со макроекономско приспособување. Фискалните заштитни мерки треба да се обноват, независноста на централните банки да се зачува, а напорите за структурни реформи да се удвојат.
Управниот директор на ММФ рече дека високите нивоа на неизвесност низ целиот свет се „нова нормалност“ што нема да исчезне. Глобалната економија покажува изненадувачка отпорност и покрај големите шокови, како што се царините наметнати од американскиот претседател Доналд Трамп, но вистинските тестови и искушенија допрва треба да дојдат.
Годишниот извештај на ММФ за 2025 година истакна дека тензиите во глобалната трговија и поврзаните американски царини ги влошуваат изгледите за економски раст/висок долг. Петгодишните прогнози за раст остануваат на најниско ниво во последните децении. Глобалната инфлација опаѓа, но со побавно и помалку синхронизирано темпо отколку порано. Ова води кон поголема дивергенција на политиките меѓу централните банки, со импликации врз цените на активата и девизните курсеви.
Земјите со ниски приходи се особено тешко погодени од моменталната надворешна средина. Откако покажаа отпорност преку низа шокови – вклучувајќи ги пандемијата на ковид-19 и последиците од војната во Украина – тие спроведуваат тешки и многу потребни реформи за враќање на макроекономската стабилност. Во овој контекст, најважниот економски предизвик со кој се соочуваат членовите на ММФ е економскиот раст или, поточно, недостатокот од него. Постигнувањето раст ќе бара од земјите да ги удвојат своите домашни напори за зајакнување на економската и финансиската стабилност и подобрување на сопствениот потенцијал за раст.
Трансформативните реформи за зголемување на продуктивноста и поттикнување на растот се императив: помалку бирократија, зголемена конкуренција, повеќе претприемаштво, поедноставни и покохерентни даночни системи, подобри дигитални структури, повисоки нивоа на економско учество и подлабоки пазари на капитал.
Потребни се политички напори за враќање на фискалната одржливост и градење доволно бафери за управување со идните шокови, кои би можеле да бидат значајни и повторливи. Тоа може да се направи постепено, но треба да започне сега, за да се остави простор за приоритетни трошоци. Колку подолго земјите чекаат, толку потешко може да биде приспособувањето. Додека работат на домашен терен, земјите треба да соработуваат и на меѓународно ниво за да промовираат стабилна и предвидлива трговска средина, да го олеснат реструктурирањето на долгот и да се справат со заедничките предизвици.
ММФ развива и приспособува свои совети за да им помогне на членовите да се справат со овие предизвици и ќе остане фокусиран на својот мандат за промовирање на макроекономската и финансиската стабилност. Како што се развива глобалната ситуација, ММФ останува флексибилен и одговорен на променливите потреби на своите членови, приспособувајќи се по потреба на случувањата во светската економија и политичките приоритети. Ова е илустрирано со низа одлуки, вклучувајќи реформи на клучниот инструмент за кредитирање за земјите со ниски приходи, механизмот за намалување на сиромаштијата и раст, и ажурирање на политиката за надоместоци. Оваа промена на надоместоците ќе ги намали трошоците за задолжување за членовите на ММФ за околу 1,2 милијарди долари годишно, додека ќе се одржи капацитетот на ММФ за понатамошно зајакнување на сопствените финансиски резерви.
Дејан Јововиќ
Авторот е економист и научен советник
