Побарав неколку пријатели што ги поддржуваат и учествуваат во протестите и блокадите да ми кажат кој всушност ги води и раководи протестите и која е нивната цел. Никој не можеше да одговори на тоа прашање
Во Србија има долга историја на бунтови. Без разлика на причините и последиците, кои не секогаш биле во согласност со мотивите на оние што ги кревале, сите тие секогаш биле одраз на духот на времето и изразувале подлабоки општествени поместувања. Студентските демонстрации од 1968 година, на пример, како и да им изгледаа на нивните непосредни учесници, беа израз на крајот на ерата на либерализмот и почетокот на новата неоконзервативна ера, која беше персонифицирана околу една деценија подоцна од Маргарет Тачер и Роналд Реган, а потоа и од сите други. На необичен начин, во Југославија во 1970-тите се случи социјалистички неоконзервативен пресврт како резултат на студентските демонстрации.
За какви тектонски поместувања зборуваме денес?
Политичката, геостратегиската и дневнополитичката конотација на овој бунт, или барем нивниот деструктивен потенцијал, се повеќе или помалку јасни. Во своето обраќање по повод актуелните настани, патријархот на Српската православна црква, препознавајќи ги овие конотации, истакна дека во турбулентната и немирна атмосфера во која се наоѓа нашиот народ, а можеме да кажеме и државата, црквата се моли за сите учесници во општествените настани да покажат вистинска, христијанска, миротворна и православна одговорност кон заедничкото мислење добро над кое не треба да има тесен, политички, социјален или себичен, групен или интересен интерес. Осврнувајќи се на светосавието, тој посочува дека е неопходно „секој брат да излезе од себе, да излезе да се сретне со другиот онолку колку што може, колку што бара неговата положба“.
Јасно е дека владата, олицетворена во претседателот на државата, претставува еден брат. Но не е јасно кој е другиот брат, а посебен проблем е ако се работи за „поголем брат“, кој не го интересира и не го допира повикот на Свети Сава?
Иако е од витално значење за иднината на нашата земја, проблемот за кој зборува патријархот веројатно нема да допре до ушите на студентите, кои во значителен број ја прифатија блокадата како израз на бунт. Со други зборови, суштинското прашање е против што всушност протестираат студентите. Сè уште никој не го артикулирал тој одговор. Секој од учесниците на овој протест носи свое толкување и незадоволство на протестот и не само што не се нужно во хармонија меѓу себе, туку се движат во широк опсег од непосредни причини поврзани со падот на натстрешницата, преку незадоволство од различни аспекти на функционирањето на системот до незадоволство од општата состојба на општеството.
Побарав неколку пријатели што ги поддржуваат и учествуваат во протестите и блокадите да ми кажат кој всушност ги води и раководи протестите и која е нивната цел. Никој не можеше да одговори на тоа прашање. Еден, наместо тоа, ми постави контрапрашање дали сум задоволен од состојбата на општеството.
Секако дека не, но јас сум целосно свесен дека моето незадоволство нема никаква врска, ниту може да се реши со овие протести. Свесен сум и дека вака водењето и (не)артикулирањето нема да ја подобрат состојбата на општеството. Од друга страна оставаат премногу простор за манипулации од најразлични видови и многу лоши сценарија, за што зборува и патријархот во своето обраќање. Би разбрал доколку студентите, на пример, ги блокираат улиците секој ден по 15 минути додека не се утврди и открие причината за уривањето на натстрешницата. Доколку навистина се работи за пад на натстрешницата, тоа секако би била смислена реакција, која би била поддржана од многу повеќе граѓани од различно политичко убедување. Ваквите нејасни барања, од кои нема отстапување, сепак сведочат дека ништо за натстрешницата не е цел на протестот, туку целта е протестите да станат сама цел и да продолжат до моментот кога една единствена лажна вест или каков било инцидент би создал хаос од мирни собири.
Несомнено е дека организаторите на блокадите, кои и да се, се свесни што прават, но за повеќето студенти протестите и блокадите се израз на некакво незадоволство од нивната животна ситуација. Нивното учество во блокадите само делумно може да се објасни со психологијата на толпата, додека во суштина има подлабоки проблеми, кои не се поврзани со причината за протестот, ниту со материјалните услови за живот и работа на студентите ниту со незадоволството што го наведуваат во анкетите.
Клучниот проблем на младата образована популација е само делумно системски по природа.
Дел од овој проблем државата се обидува да реши со субвенционирање станбени кредити за младите. Меѓутоа, проблемот е структурен и многу подлабок. Денеска статистички е можно секој да се запише на факултет, бидејќи во Србија има исто толку живородени деца колку и акредитирани места на факултетите и универзитетите. Овој факт сам по себе сведочи за некаква инфлација, а со тоа и деградација на универзитетската диплома. Во секој случај, сето ова има многу демотивирачки ефект, особено за добрите студенти и оние на кои завршувањето факултет веќе не гарантира никаква предност во животот, што се подразбираше до крајот на минатиот век.
Продолжувањето на образованието не помага во овој поглед, бидејќи астрономски се зголемува и бројот на докторски дипломи, кои ништо не значат за оние што не се вработени на универзитетите. Целокупната деградација на положбата на училиштата и универзитетите, што резултира со релативен пад на општествената положба на наставниците, затоа не е резултат на некоја посебна системска грешка, туку на структурни промени, кои особено се забрзуваат од почетокот на овој милениум.
Друг голем проблем, поврзан со претходниот, е што експертите, особено стручњаците од одредени профили, стануваат сè помалку неопходни за стопанството, а конкуренцијата ја намалува нивната вкупна материјална и општествена положба. Пред речиси половина век, Андре Горц ја напиша книгата „Збогум на пролетаријатот“, во која тврди дека технолошките промени доведоа до фрагментација на работничката класа и намалување на потребата за нејзин труд. Денес, вештачката интелигенција се заканува да се збогува со самите експерти, кои се сведени на ниво на работничката класа за време на индустриската ера. Ако работниците беа додаток на машината, експертите стануваат додаток на вештачката интелигенција, накратко, тие стануваат пролетаријат на постиндустриската ера. Економските промени и глобализацијата дополнително ја влошија положбата на средната класа и доведоа до стагнација на нивниот материјален приход во развиените земји. Тој тренд ќе продолжи. Само навистина исклучителните можат да очекуваат да имаат успешни кариери и да се приближат до сѐ потесниот и позатворен круг на новата глобална елита.
Соочени со долгорочна социјална маргинализација за која не гледаат вистинска причина, студентската популација и нивните наставници чувствуваат страв и колективна вознемиреност со која се обидуваат да се изборат со социјален активизам, кој станува цел сам по себе. Таквиот активизам може да има терапевтски ефект, но не води до вистинска општествена промена. Покрај тоа, тој лесно може да се искористи за која било цел од оние што се вешти во пронаоѓање информации и имаат знаење неопходно за насочување на општествените процеси. Дали треба да кажеме дека тоа е токму глобалната елита олицетворена во неодреденото лице на Големиот брат, која, како во реално шоу, издава наредби што учесниците мора да ги извршуваат?
Владимир Вулетиќ
(Авторот е професор на Филозофскиот факултет во Белград)
Политика.рс
