Министрите за финансии на БРИКС повикаа на сеопфатни реформи, особено во структурата на ММФ, вклучувајќи систем на национални квоти за земјите членки и распределба на правото на глас, како и крај на преовладувачката практика на европски шеф на ММФ. Ова беше објавено во заедничка изјава што го одразува првиот унифициран став на блокот за реформирање на меѓународните финансиски институции, нагласувајќи ја растечката амбиција на групата да го трансформира глобалниот финансиски систем
Претставен концепт за сеопфатни глобални економски реформи
БРИКС, на самитот во Бразил во јули годинава, повика на итна реформа на институциите од Бретон Вудс – ММФ и Светската банка. По повод нивната 80-годишнина беше повторена потребата од нивна реформа за да бидат „пофлексибилни, агилни, ефикасни, веродостојни, инклузивни, соодветни за целта, непристрасни, одговорни и репрезентативни, со што ќе се зајакне нивниот легитимитет“. Пред сè, тие мора да ја реформираат својата структура на управување за да ја одразат трансформацијата на глобалната економија од нивното основање. Гласот и претставувањето на економиите во развој во овие институции мора да ја одразуваат нивната зголемена тежина во светската економија. Постапките за управување треба да се подобрат, вклучувајќи го и процесот на селекција базиран на заслуги и инклузивен што би ги зголемил регионалната разновидност и застапеноста на економиите во развој (пазарите во развој) во раководството на ММФ и Групацијата на Светската банка, како и улогата и учеството на жените на ниво на виш менаџмент.
Министрите за финансии на БРИКС повикаа на сеопфатни реформи, особено во структурата на ММФ, вклучувајќи систем на национални квоти за земјите членки и распределба на правото на глас, како и крај на преовладувачката практика на европски шеф на ММФ. Ова беше објавено во заедничка изјава што го одразува првиот унифициран став на блокот за реформирање на меѓународните финансиски институции, нагласувајќи ја растечката амбиција на групата да го трансформира глобалниот финансиски систем.
Во изјавата се наведува: „Прераспределбата на квотите мора да ги одразува релативните позиции на членовите во глобалната економија, а наедно да се зачува уделот на најсиромашните земји“, нагласувајќи ја потребата од зголемување на уделот на земјите во развој. БРИКС исто така предложи нови критериуми за утврдување на квотите, вклучувајќи ги БДП, паритетот на куповната моќ и релативната вредност на валутата, за да се обезбеди попрецизна претстава на економиите со ниски приходи.
Проширувањето на БРИКС со шест нови земји: Египет, Етиопија, Индонезија, Иран, Саудиска Арабија и ОАЕ, заедно со членовите основачи (Бразил, Русија, Индија, Кина и Јужна Африка), го зајакнува дипломатското влијание на групата, бидејќи таа се стреми да го зајакне гласот на економиите во развој на Глобалниот Југ и да ги реформира финансиските институции, кои традиционално со децении се доминирани од западните земји.
Повторен беше повикот за „зајакнување на регионалната застапеност во управувањето со ММФ, напуштање на застарениот „џентлменски договор“ што датира од Бретон Вудс на крајот од Втората светска војна, кој повеќе не е погоден за сегашниот глобален систем“, а наедно целосно почитување на принципот на компетентност при изборот на раководство.
Во сегашниот контекст на неизвесност и нестабилност, ММФ мора да остане соодветно опремен и агилен, во центарот на глобалната финансиска мрежа за безбедност, со цел ефикасно да ги поддржи своите членови, особено најранливите земји. И покрај отсуството на приспособување на квотите, предложеното зголемување на квотите беше договорено во контекст на 16-от Општ преглед на квотите на ММФ, а членовите што сè уште не го сториле тоа беа поканети да дадат согласност и да го спроведат предложеното зголемување на квотите, без понатамошно одложување. Извршниот одбор на ММФ треба да го исполни мандатот поставен од Одборот на гувернери за развој на пристапи за пренасочување на распределбата на квотите што е можно поскоро, вклучувајќи и нова формула за пресметка на квотите за 17-от Општ преглед на квотите. Понатамошните приспособувања на квотите на ММФ не треба да бидат на штета на земјите во развој, одразувајќи ги релативните позиции на земјите во глобалната економија и зголемувајќи го уделот на економиите во развој, како и земјите во развој.
Прегледот на акционерската структура на Светската банка беше потврден како клучна алатка за зајакнување на мултилатерализмот и подобрување на легитимитетот на Групацијата на Светската банка како подобра и поефикасна институција за финансирање на развојот. БРИКС продолжува да се залага за зголемен глас и застапеност на земјите во развој, поддржани од прераспределба на акциите што ја коригира нивната историска недоволна застапеност. Се стреми да обезбеди борбата против сиромаштијата и нееднаквоста, вклучувајќи го и создавањето работни места, во предизвикувачкиот контекст на климатските промени и дигитализацијата, да остане централна мисија на Групацијата на Светската банка.
Квотите се во срцето на финансиите и управувањето на ММФ и одамна се потребни реформи. Квотите се примарен извор на финансирање за поддршка на кредитирањето и работењето на ММФ и тие го одредуваат износот што земјите можат да го позајмат од ММФ, нивниот удел во распределбата на специјалните права на влечење и правото на глас на членовите на ММФ.
Статутот на ММФ бара институцијата да спроведува процес на преглед на квотите на секои пет години за да се осигури дека нивоата на квотите се соодветни и дека распределбата ги одразува релативните позиции на членовите во глобалната економија. Последната рунда во 2023 година на крајот беше завршена без никакви приспособувања на квотите, што резултираше само со пропорционално зголемување, што во суштина ја зголеми моќта на ММФ, додека распределбата на квотите меѓу членовите ја остави непроменета. Последното пренасочување и приспособување на квотите на ММФ беа пред повеќе од 15 години, како дел од 14-от Општ преглед на квотите. Како резултат на тоа, квотите се во спротивност со денешната економија: брзорастечките економии и земјите во развој, вклучувајќи ја и Кина, сочинуваат 60 проценти од глобалниот БДП, но имаат само 40 проценти од гласачката моќ на ММФ.
Сегашната распределба на квотите на ММФ ја поткопува неговата легитимност.
Неуспехот да се постигне вистинско пренасочување на квотите во 17-от Општ преглед на квотите, кој треба да заврши во 2028 година, би бил огромен удар за кредибилитетот на ММФ. Групата 24 изјави дека неуспехот на последниот преглед на квотите да доведе до приспособување „ги поткопува легитимитетот и кредибилитетот на организацијата“, додека Меѓународниот монетарен и финансиски комитет ги призна „итноста и важноста на преурамнотежувањето на квотите“. Препознавајќи ја оваа итност, Одборот на гувернери на ММФ постави рок до јуни за напредок во можните пристапи за приспособување на квотите, вклучувајќи и нова формула за квоти.
Нов извештај на Центарот за глобална развојна политика на Универзитетот во Бостон истражува начини за подобро усогласување на 17-от Општ преглед на квотите со растечката економска тежина на економиите во развој, а наедно и зголемување на нивниот глас и застапеност во управувањето со ММФ. Се смета дека сегашната формула за квоти на ММФ е несоодветна за зајакнување на гласовите на овие земји како група, ги загрозува гласовите на најсиромашните членови и е политички неизводлива. Целосното усогласување со сегашната формула би го поткопало ветото на САД и би ѝ дало на Кина речиси право на вето.
Како решение, се препорачува усвојување нова и поедноставена формула за квоти. Исто така, се истакнува дека зголемувањето на основните гласови во ММФ би го зајакнало гласот на економиите во развој, но се забележува дека само оваа мерка нема да го реши проблемот со недоволната застапеност на Кина. Извештајот се залага за пошироки реформи во управувањето за да се зајакне гласот на економиите во развој и да се решат загриженостите за легитимитетот на ММФ.
Сегашната формула за квоти, претходно одобрена од членовите на ММФ, вклучувајќи ги и САД со право на вето, содржи пет елементи: БДП, отвореност, варијабилност, девизни резерви и фактор на компресија. Доколку целата распределба на квоти се преусогласи строго со сегашната формула за квоти, гласачката моќ на САД би паднала на 13,99 проценти, паѓајќи под 15 проценти и губејќи го правото на вето во ММФ. Уделот на Кина во правото на глас би се зголемил повеќе од двојно од 6,08 проценти на 13,84 проценти, речиси надминувајќи го оној на САД, бидејќи економијата на Кина значително пораснала од последното приспособување на квотите. Пазарите во развој и регионите во развој надвор од Азија би ја виделе својата гласачка моќ намалена, наместо зголемена, а многу од најсиромашните членови на ММФ би се соочиле со намалување на квотите.
Може да се предложи решение за нова формула што би ги држела САД над прагот на вето од 15 проценти, Кина под 15 проценти и би ги зголемила квотите за земјите во развој. Таквата формула би била поедноставена и би се состоела само од две варијабли: БДП со тежина од 85 проценти (користејќи 55 проценти од БДП по пазарни цени и 45 проценти по паритет на куповна моќ) и варијабилност со тежина од 15 проценти. Факторот на компресија би бил 0,903, што е важна промена за претставување на економиите во развој, бидејќи зголемувањето на тежината на факторот на компресија служи за зголемување на квотите за малите економии. За разлика од сегашната формула, економиите во развој би ги зголемиле своите квоти, од 32 проценти од сите квоти на 36,2 проценти. Кина сепак би имала значително зголемување на својата квота, што е природна последица од растот на кинеската економија.
По два последователни општи прегледи на квотите без никакво приспособување, ММФ повеќе не може да одложува ако сака да остане релевантен и ефикасен во глобалната економија, поради што следниот „фер 17-ти општ преглед на квотите“ е императив за земјите во развој. Од јуни оваа година, специфичната вкупна квота и гласачката моќ на БРИКС во ММФ не се дефинитивно утврдени поради тековните дискусии и предлози за реформи, но БРИКС активно се залага за зголемена застапеност. Иако моментално имаат 18 проценти од вкупните гласови во ММФ, тие се залагаат за најмалку 25 проценти за подобро да ја одразат нивната економска тежина, особено по нивното проширување за вклучување повеќе членови, кои сега претставуваат околу 40 проценти од светската популација и околу 39 проценти од глобалниот БДП, според паритетот на куповната моќ.
Д-р Дејан Јововиќ
Авторот е економист и научен советник
