На почетокот на април во Бугарија ќе се одржат петти парламентарни избори за помалку од две години. Ниту Израел со ист број избори, туку за четири години, ниту Шпанија со четири во четири години не се блиску до фреквенцијата со која Бугарите се повикуваат на гласање.
Најблискиот европски преседан се случи пред повеќе од 100 години, кога Данска одржа три парламентарни избори за помалку од пет месеци.
Како Бугарија успеа да стигне до тука – и што значи тоа за функционирањето на демократијата во земјата?
На првите (редовни) парламентарни избори во април 2021 година победи тогашната актуелна партија Граѓаните за европски развој на Бугарија (ГЕРБ), во коалиција со традиционално антикомунистичката Унија на демократски сили (СДС).
Со оглед на противењето на сите парламентарни партии да соработуваат со ГЕРБ, поради поларизирачкиот карактер на нејзиниот лидер Бојко Борисов не можеше да се формира влада и во јули истата година се одржаа нови предвремени парламентарни избори. Ова беше јасен доказ дека од тој момент партиската конкуренција ќе биде одредена од ставовите на партиите кон владејачката ГЕРБ.
Нив ги освои една сосема нова политичка партија (популистичката Има таков народ, ИТН), инаку постојана карактеристика на бугарскиот партиски систем. Инсистирајќи да владее сам, ИТН исто така не успеа да формира влада.
Победата на следните парламентарни избори – одржани заедно со оние за претседател – во ноември 2021 година ја доби друга формациска партија, Ја продолжуваме промената (ПП), формирана на само помалку од два месеца пред изборите од двајца популарни министри задолжени за економија (Кирил Петров) и за финансии (Асен Василев) во претходната преодна влада.
Тие навистина успеаја да формираат влада по само еден месец, но коалицијата, која ги собра ПП, Бугарската социјалистичка партија, популистичката ИТН и сојузот наречен Демократска Бугарија, беше толку идеолошки хетерогена што пропадна при првото успешно гласање за недоверба во бугарската историја, по само нешто помалку од осум месеци.
Како резултат на тоа, четвртите парламентарни избори беа закажани за октомври 2022 година.
Исходот не се разликуваше многу од сите претходни изборни натпревари. Како и во април претходната година, изборната коалиција ГЕРБ-СДС победи, но ниту еден од политичките табори не доби доволно пратенички места за да состави парламентарно мнозинство. Овој пат ниту една технократска влада не беше доволно привлечна за да ги мотивира да соработуваат.
Партиите не се единствените губитници во сегашната ситуација, туку и граѓаните. Довербата во политичките партии експоненцијално се намали.
Во извештајот објавен на крајот на септември, недовербата на граѓаните кон политичките партии надмина 80 отсто. Ова, секако, се одрази на способноста на партиите да ги претставуваат гласачите и да ги мобилизираат.
Како резултат на тоа, за време на минатите октомвриски парламентарни избори одзивот на гласачите го допре дното со само 39 отсто од гласачите што излегоа на гласање, што е најниско од првите слободни и фер избори во јуни 1990 година. И ова ветува дека ќе биде константа и на претстојните избори каде што предвидениот одзив е дури 40,7 отсто.
Неодамнешните промени во изборните правила во врска со начинот на кој граѓаните ќе го дадат својот глас (на пример, ексклузивна употреба на машини или, како и досега, хартиени гласачки ливчиња) и како ќе се пребројуваат гласовите (на пр. гласови од хартија и машина заедно или одделени) се очекува да донесат дополнително отуѓување, во смисла на зголемување на недовербата на граѓаните во процесот, како и доведување во прашање на легитимитетот на политичкиот систем во целина.
Граѓаните почнуваат да ги гледаат изборите како средство за политичарите да ја преземат власта и да ја поделат меѓу себе. Како што е прикажано во неодамнешниот документарец на националната телевизија, моменталната ситуација е „неизвесна, неправедна и тешка за предвидување“, како што „никогаш не била“, терајќи ги гласачите да се прашуваат дали ова „навистина ќе биде последниот глас“.
Парадоксално, Бугарите претежно сè уште веруваат дека демократијата е најдобрата форма на владеење. Ова не значи дека ако партиите продолжат да им даваат приоритет на нивните интереси пред општото добро, работите може брзо да се променат.
Во истиот документарец, еден од интервјуираните изјави: „Не беше толку лошо ни во времето на Тодор Живков (комунистички диктатор на Бугарија што владееше 35 години)“.
Петицијата на ИТН за референдум за воведување претседателски режим (во турски стил) е уште еден знак за опасна тенденција: носталгијата кон владеењето на силниците. Спротивно на она што традиционално го тврдат политиколозите, во Бугарија партиите не се неизбежно поврзани со претставничката демократија: тие ги мразат партиите, но сакаат демократија. Колку долго ќе трае моменталната состојба можеби е само прашање на време.
(Еуобсервер)
