Проф. Звонимир Јанкулоски
Како светот да ги заборави ужасите на Хирошима и Нагасаки и заканата за опстанокот на човештвото од можна нуклеарна катастрофа. Денес тој страв претежно исчезна од живата меморија, а со него можеби изгубивме и клучна заштита од можно самоуништување. Помина времето на ладната војна, а со неа како да исчезна немоќта што се чувствуваше меѓу населението од можната нуклеарна закана на идниот воен судир. И поранешните политички лидери беа потресени. Денес веќе не се. Сепак, сите свесно живееја со паранојата од можен нуклеарен судир со децении. Тоа го прави времето. Траумите исчезнуваат, за среќа на сите нас. За среќа што ниту една нуклеарна војна не ги освежи нашите сеќавања од 1945 година. Треба да се радуваме, исто така, што стравот што ги проголта минатите генерации во голема мера исчезна.
Ова е она што сакаме да биде нуклеарната војна: архаична практика, безбедно пренесена во минатото. Но не можеме да ја доведеме нуклеарната војна до исчезнување, игнорирајќи ја. Наместо да се растурат нуклеарните арсенали, да се зајакнат договорите и да ги зајакнат антинуклеарните норми, во моментов, светот го прави спротивното. Нашата нуклеарна свест е лошо атрофирана. Остануваме со свет полн со нуклеарно оружје, но празен од луѓе што ги разбираат нивните последици.
Русија инвестираше многу во својот нуклеарен арсенал по Студената војна; сега го има најголемиот во светот. Колку полоша е војната во Украина, толку повеќе Путин може да биде во искушение да посегне по тактичко нуклеарно оружје за да ја сигнализира својата решителност. Повеќепати Русија се закани со нуклеарна војна, а сепак сегашната генерација на политичари на НАТО, се пожали налутениот руски амбасадор во Вашингтон, „не ја сфаќа сериозно нуклеарната закана“. Закана или блеф? Русија се приближи до нуклеарниот праг и отвори нови патишта за нуклеарна ескалација, а сепак Западот останува скептичен набљудувач што ги отфрла руските закани како блеф. Очигледно отфрлањето на руските нуклеарни закани има интуитивна привлечност. Нуклеарната закана од Русија за Западот опстојува како навидум тривијална карактеристика на руската политика. За нив заканите дека Русија ќе изврши национално самоубиство со употреба на нуклеарно оружје нема кредибилитет. За Западот сегашното однесување на Русија најдобро се опишува како нуклеарен штит, во кој државата се крие зад заштитата на својот нуклеарен арсенал за да спроведе други форми на агресија. Но дали руската нуклеарна политика е изградена на серија блефови, а руските нуклеарни закани се празни и неефикасни? Би сакал да верувам дека Русија ја игра играта на одвраќање од времето на ладната војна. Арно ама светот од тогаш драстично се промени, а и сегашната закана на Путин ми изгледа многу реално.
Точно дека Русија не употреби нуклеарно оружје во војната во Украина, но тоа не значи дека нејзините нуклеарни закани се обиен блеф. Напротив, како војната во Украина се разгорува, Москва полека, но сигурно работи на зголемување на кредибилитетот на нејзините закани. Изјавите и однесувањата на Русија поврзани со нуклеарното оружје во Украина сугерираат дека дури и ако веројатноста за нуклеарна ескалација е мала, таа не може и не смее целосно да се отфрли. Не можам да го разберам комодитетот на Западот кон ваквите закани. Особено што загриженост изрази и американскиот претседател Џо Бајден кога во октомври 2022 изјави дека „перспективата за армагедон“ била најголема од Кубанската ракетна криза во 1962 година, најмногу поради можноста Русија да распореди тактичка нуклеарно оружје. Ќе се согласам дека Западот не треба да биде имобилизиран од стравот од руските закани, но, сепак, би требало посериозно да се однесува и да ги сфати можните ризици од војната во Украина. И покрај наративот дека руските нуклеарни закани не се веродостојни, овие закани сепак се реален ризик за ескалација на кризата. Како што неодамна изјави Путин, „Западот би погрешил целосно да ја игнорира руската доктрина и заканите дека ќе користи нуклеарно оружје во конфликт“. Ваквата ноншалантна политика може многу лесно да го вовлече Западот во нуклеарна криза.
Западните креатори на политики мора да бидат претпазливи во своите постапки за да се справат со потенцијално ниските, но многу реални ризици од нуклеарна ескалација. Ризикот од армагедон очигледно тешко е да се предвиди. Не постои веродостојна процедура за процена или цврсти докази врз кои може да се заснова. Разумно е да бидеме загрижени за ескалација на војната во Украина, но мора да се избегнат чекори што го зголемуваат ризикот врз основа на (неостварливата) сигурност дека заканите на Москва се обична бучава. Бев сведок на падот на блоковската поделеност на светот и завршетокот на ладната војна. Не би сакал да бидам сведок на армагедонот, зашто нема да има на кого да му ја раскажам приказната за поривот на човештвото за сопственото самоуништување.
