Во саботната вечер, додека ечеше евровизиската треска на градење мостови, имав необична визија: мојата земја тонеше во длабок сон како Трнорушка, а над неа се извишуваше висок ѕид, повисок од берлинскиот и оној во Газа, повисок од нејзините мостови, сосе мостовите на поезијата (а тие се навистина високи – поблиску им е небото одошто земјата!). Еден сладок примамлив ѕид, со мирис што „влече“ за нос, како подотворена врата на пекарница за слатки печива. Ѕид од путерни колачиња, а нејадлив. Премногу зашеќерен. Со екстра-шлаг на врвот. За да стигнеш до шлагот, треба да си ги изедеш темелите. Нејадлив, а разјадлив одвнатре. Му шушка на човек во умот, го шушка против другиот, го врти невера како вртимушка, ти доаѓа да го шутнеш и да му се развикаш: не сакам колачиња!
„Шшш… ми шепоти ѕидот во сонот, ќе ја скршиш тишината“. Каква тишина, прашувам? „Најглувата, на рамнодушноста“, ми одговара. А колачите, за кого се?
„Ма какви колачи“, слушам глас на француски, само наводно сум рекла „дајте им бриош, ако немаат леб!“
„Марија? Марија Антоанета? Тоа вие сте?“, прашувам.
„Да, таа, и мртва сериозна дека никогаш не сум рекла ни колачи, ни бриош… Ми ги ставија во уста заедно со многу други невистини, како што вам ви ја ставија придавката ’северна’. Колку што вашите мртви предци можат да се одбранат од продадените потомци, толку и јас ќе се одбранам од нивните измислици, уште и за некакви колачи. Јас бев кралица, а не домаќинка… Туку, што мислиш за ’Евровизијата’, те охрабрува ли да сонуваш?“, ме прашува кралицата.
„Ме охрабрува да спијам“, ѝ велам, „само се плашам, ако заспијам, ѕидот ќе го надвиши и последниот мост на поезијата…“ Се стресувам. „Евровизијата“ е погласна од мојата визија.
Вистина, фразата „колачи наместо леб“ ѝ се припишува(ла) на француската кралица Марија Антоанета, сопруга на Луј Шеснаесетти, а потоа и на Марија Тереза, сопруга на Луј Четиринаесетти, а можеби и Русо сето ова го измислил во својата автобиографија за да ја зачини својата приказна. Но тоа е помалку важно. Поважно е што анегдотата преживеала како сведоштво за ароганција и рамнодушност на трпезата на историјата, или сведоштво за постоење на историјата како историја на две трпези: на едната се прејадува, а на другата се гладува. На едната се принесува изобилството на светот, а на другата трошките. И така било речиси отсекогаш.
Првата, по правило, не ѝ верува на втората, а кога втората преколнува за малку леб, таа ѝ довикува(ла): дајте им бриош, ако немаат леб (бриошот е крцкав, вкусен леб со путер и јајца). И тогаш и денес, молитвите за леб удираат во ѕидот на неверувањето, и полошо – во ѕидот на ароганцијата и рамнодушноста. Тоа е накратко метафората на анегдотата. Ситиот не му верува на гладниот, а безбедниот не му верува на ранливиот. Ако, пак, самиот е причина за неговиот глад/ранливост, ќе стори сè овој да замолчи и да стане невидлив. Ако треба, ќе подигне ѕидови и ќе постави стража на нив. Имено, трпезата на изобилството, колку и да се чини неверојатно, се храни од трпезата на трошките.
Ама гладот/стравот е здодевна работа. Кој бил барем еднаш навистина гладен/уплашен, знае дека тој (гладот/стравот) е господар на мислата, а потоа и на дејството. Тој е и алхемичар: ќе направи каменот да изгледа како леб (гладот), а лебот како камен (стравот). Од последново се направени речиси сите ѕидови во историјата. А веројатно од истиот материјал ќе се прават и во иднината.
Но ѕидовите на рамнодушноста немаат стража. Ниту им треба. Во нив не само што преживеала анегдотата за колачи наместо леб, туку и ќе живее дури дише рамнодушноста за туѓата несреќа и страдања…
Недалеку од настанот на „Евровизија“ во Тел Авив, среде урантините од израелските напади во Газа, се одржа (истовремено) „Газавизијата“, како протест и антипод на одржувањето на „Евровизијата“ во оваа земја. На неа настапија палестински, израелски и други уметници од светот, повикувајќи на бојкот на настанот поради долгото газење човекови права на палестинската заедница и окупацијата на Западниот Брег.
„За изградба на мостови преку музика, прво треба да се срушат ѕидовите изградени со окупација“, порачаа поранешни војници од организацијата именувана „Кршење на тишината“, кои се залагаат за повлекување од палестинските територии. Но музиката од „градење мостови“ не ја слуша тишината на урнатините од другата страна на ѕидот во Газа.
„Да се настапува во Израел е вносна свирка“, ќе напише Роџер Вотерс (еден од основачите на „Пинк флојд“) по повод настапите на музички ѕвезди на настанот (Мадона), „но служи за нормализирање на окупацијата, апартхејдот, етничкото чистење, затворањето деца, масакрот на невооружени протестанти…“
Накратко, ве прави соучесник. Додава, „флојдовски“ кажано – уште една тула во ѕидот (на насилството) и уште една во урнатините.
За време на израелските воздушни напади на Газа овој мај е уништен и еден од најзначајните културни центри, во кој се збришани повеќе од десет илјади документи и книги, а со тоа и дел од палестинската (и арапска) историја.
Македонскиот народ ја „дели“ судбината на бришење на идентитетот и кршење на меѓународното право врз сопствена кичма. Жално е ако не го препознава тоа кај другиот. За волја на вистината, не го препознава во целост ни кај себе. Разделен е со ѕидот направен од сопствените трауми, како главниот лик во рок-операта „Ѕидот“ на „Пинк флојд“. Таму личните трауми на протагонистот се метафоричните тули во ѕидот на отуѓувањето. Овде колективните трауми (доживеани лично) се тулите на самоотуѓеноста и поделбите внатре. Хранети со ѕидот од лажни ветувања. Ѕидот од колачиња. Изгледа „кога го мазневме, не претпоставувавме колку е висок во нас, се навикнавме на неговиот хоризонт и на затишјето…“, ќе напише германскиот поет Кунце, кој ни од себе не го симнува делот на сопствената одговорност за политичките заблуди во неговата (еднаш) поделена татковина.
Но овде не се работи (само) за нашата татковина и нашиот ѕид. Сликата е поголема, а ѕидот е повисок. И расте. Се храни од тишината на рамнодушноста, од ѕидот во секого од нас. Да се види тоа, не е нужно да се биде визионер. Доволно е да се биде искрен со себе.
Повторно ме совладува сонот. И повторно ја гледам Марија Антоанета. Овој пат јас ја прашувам: „А што мислите за македонскиот пласман на ’Евровизија’?“
„Искрено? Мислам дека е уште едно колаче во ѕидот. Уште ви фрлаат од старите колачиња, само со ново брашно… Во колачиња можеби не се разбирам, ама знам да препознаам лошо и разуздано владеење. Добро ви го зашеќерија денешните владетели, или како и да ги викаат во ваше време. Се чини, ’не постои ништо ново освен она што е заборавено’.“
Некаде прочитав дека последнава реченица навистина ја рекла кралицата Марија Антоанета. Веројатно е во право. Како што е во право и францускиот амбасадор во земјава, кој порача дека „Македонија мора да заслужи датум за почнување на преговорите со Европската Унија, а не да чека подарок“. Тоа може да значи само едно – ѕидот од „колачиња“ паѓа, а вратата од „пекарницата“ останува само условно подотворена. Останува да падне уште ѕидот во нас. Доволно е секој да извади по една тула. Така паѓале сите ѕидови во историјата. Така ќе падне и ѕидот во Газа.
Авторот е магистер по мир и развој и поет
