Додека кристално проѕирни (т)ечат политичките дуели на телевизиските екрани (екраните се направени од течен кристал), се сетив на еден постар филм, кој, освен симболиката на насловот („Крамер против Крамер“), нема ништо заедничко со новата македонска реалност.
„Крамер против Крамер“ се позиционира (по зборовите на еден познат критичар) близу самиот раб (на животот/бездната) – каде што вистински луѓе носат вистински одлуки.
Тоа е она што нема да ве остави рамнодушни – кога гледате како главните ликови забрзано зреат пред налетот на нужноста за промени, наложени од чинот на разводот, кој паѓа меѓу двајца како дожд од ведро небо (ништо што паѓа од ведро небо не е изнедрено од ведрина, ами од некаква тежина).
Филмот изобилува со емотивни стапици гледачот да избере страна, но тоа е најмалку важно, како и одлуката кој ќе го добие на крајот старателството над детето, кога тежиштето е на друго место: оние што се дават во сопствените судбини не може да спасуваат никого (па дури ни сопствената крв) ако најпрво самите не научат да пливаат.
И ако внатрешното македонско ривалство нема ништо заедничко со „Крамер против Крамер“ (освен насловот), тогаш, со што да се спореди, тоа со кој дуел од филмската историја, зашто она што се случува на политичката сцена со години може да се спореди единствено со (лош) филм и (навидум) лоша режија, на кои крајот не им се гледа, иако нервите (и буџетите) ги надминуваат можностите на дарежливите граѓани, кои наспроти ветувањата за „оскари“, ќе мора (ако воопшто) да се задоволат со хонорарот предвиден за статисти. Каде во една таква „евтина приказна“ би се позиционирала македонската реалност?
Судејќи според „одбраната“ на одбраните ликови, тие се вистинските луѓе, родени за вистинските одлуки, тие едноставно (си) можат…
Несомнено, и самиот егзистенцијален „раб“ е почувствуван тука, близу, па сепак она што му успеа на Роберт Бентон (режисерот на филмската класика погоре) во сто и пет филмски минути, како да не им успева на македонските „крамеровци“ во триесетина години реално траење: пред очите на своите верни гледачи (за чие „старателство“ водат тридецениски спор) – да израснат во вистински карактери подготвени за сопствени промени на подобро и одлуки што ќе се почувствуваат надвор, во вистинскиот живот на граѓаните, како нешто навистина подобро…
Но ако споредбите не се можни, не значи дека не се полезни, па и нужни од оваа страна на екраните, каде што животот тече низ едни поинакви решетки од нужности.
Далеку одовде (временски и просторно) човештвото е разбранувано од една „доблесна дебата“, како што ќе го именува францускиот писател Ромен Ролан несогласувањето меѓу Тагоре и Ганди пред стотина години: два големи духа, кои еден кон друг чувствуваат почит и одушевување, но кои во исто време се толку фатално одвоени како што е одвоен мудрецот од апостолот, св.Павле од Платон, пишува Ролан.
Едниот е гениј на верата и милосрдието, кој сака да биде квасец на новото човештво, а другиот е гениј на интелигенцијата, слободен, опширен и ведар, во заедница со сите суштества…
Тагоре ја прифаќа светоста на Ганди и е првиот што го именува – Махатма (големата душа), но длабоко жали што огромната сила на љубовта и верата што ја поседува Ганди е ставена во служба на политиката. Тешка несреќа е, пишува Тагоре во 1920 година, што едно толку драгоцено благо (таков душевен и морален оган) е ставено на кртиот брод на политиката и злочинечки е, предупредува поетот – да се претвора моралната сила во слепа сила.
Тагоре, секако, не се сомнева во Ганди, но се плаши од менталниот деспотизам на неговите следбеници (гандистите) и нивното слепо верување во зборовите на учителот.
Но во гласот на Тагоре, освен грижа, има и прекор. Преку масата на луѓето, опијанети од послушност, тој го засегнува и Махатма – „макар колку да е Ганди голем, зар авторитетот што го стекнал не ги преминува силите на еден единствен човек?“
За волја на вистината, Ганди не влегува во политиката со широко срце, ами поради несреќен сплет на околности, во кои земјата останува без политички водач, а политиката ја стега земјата како змија со својата опашка.
„Ја изгубивме способноста да речеме ’не’“, пишува Ганди, „стана нелојално, речиси богохулно да ѝ речеш ’не’ на владата. Намерното одбивање соработка е како неопходно плевење пред сеењето.“ Ганди, како и Русо пред него (и многу други слободни духови), ја осудува западната цивилизација, која е таква само по име, а според еден израз на хиндуизмот е „црн век на мракот“.
Напишана со крвта на угнетените раси (ограбени и осрамотени во името на лажливи принципи – Ролан) таа се раководи единствено од материјалното благо и не води сметка за потребите на душата. Таа и таква ќе се уништи себеси. Вистинскиот непријател Ганди го гледа во неа, а не во Англичаните, кои се самите „болни“ од нивната цивилизација.
Терминот „сатијаграха“ е измислен од Ганди во Јужна Африка како дистинкција на неговата акција од пасивната резистенција и инсистира на активна резистенција со енергија запалена од љубов, верба и жртва, како душа на движењето. Од една страна, Ганди ги смирува насилниците, додека едновремено ги прозива колебливците, а ги охрабрува оние што се повлекуваат пред акцијата, зашто „ништо не е направено на земјата без директна акција“. Но Тагоре е рамнодушен кон таква акција – страхува од „возбудените страсти на индискиот национализам“.
Преписката меѓу духовните гении што пијат од истиот бунар на мудроста, мислата и културата (како што ќе забележи Нехру) изобилува со нијансирани разминувања, вообичаени за такви духови (од денешен аспект напати неразбирливи, а напати како да се напишани денес), но Махатма е согласен со поетот дека не треба никому да му дозволиш да управува со твојот разум, а слепата верност е често поштетна отколку присилното покорување под камшикот на тиранот, зашто „има сѐ уште надеж за оној што стана(л) роб присилно, но нема надеж за оној што стана(л) роб од љубов.“
Несомнено, дебатите (без доблести) се сиромашни со емотивни стапици за заземање страна, но останува да тежи прашањето: може ли да ве спаси оној што самиот се дави (и притоа ве дави), а веќе пливате од оваа страна на течните кристали, како најдобро знаете и умеете. И несомнено – живи сте, поради вас самите.
„Крамер против Крамер“ добива пет „оскари“: за најдобар филм, најдобра режија, најдобар актер, најдобра актерка во споредна улога и најдобро адаптирано сценарио.
Не знам со каков печат би ја закитиле македонската верзија критичарите на „Ротен томатос“ (мрежа за критика на филмската индустрија, именувана според еден стар обичај да се фрлаат скапани домати на бината кога публиката е незадоволна со претставата) – со свеж или скапан домат, но последната сезона „заслужува“ „оскари“ за најдобар актер во споредна улога и особено – најдобро адаптирано сценарио од странско говорно подрачје.
