Оваа колумна, драг читателу, ја читаш ден пред датумот (9 мај) што ја симболизира европската и светска победа над западниот фашизам. Од Ден на победа над фашизмот, пак, Европа него го преименува во нејзин ден: Ден на Европа. Сè ме јаде јанѕата дека тоа го направи сè со цел да ја истисне Русија од тој чин, која даде околу 30 милиони жртви. Денешниот повампирен западен макартизам, хистерија против неа, јасно го потврдува тоа. Па, тука се истиснати настрана и жртвите на некои помали народи, кои ариевска нарцистичка Европа сè уште не ги прима во своето семејство, држејќи ги во карантин, како што се тоа Македонците и Србите од Балканот итн. Но основното прашање што го разгледуваме во оваа колумна во неколку продолженија, драг читателу, е прашањето дали воопшто е победен тој западен демон, или тој сè уште е присутен во континуитет од Хитлер наваму, до Меркел и потаму.
Идентитетскиот геноцид над Македонците со нацифашистичкиот Преспански договор говори, имено, во прилог на нашата теза дека тој сè уште е неуништен и само во нови протејски форми постојано се обновува и трае. Ќе се обидам да го објаснам тоа во оваа колумна, која е еден вид поздрав на европскиот антифашистички празник и демистификација на лажниот европски и воопшто западен (оти тука е и железната империја Америка) мит за извојувана победа над фашизмот. Впрочем, и Томас Ман, еден од најголемите европски писатели и хуманисти на човек исто така изразува сомнеж дека со победата над Хитлер е победен западниот фашизам. Колку за да не сум осамен во мојата теза. А тој не е Балканец, туку Германец. Европеец. Да, драг читателу. Но, почнуваме. Фашизмот во неговиот екстремен облик човештвото го запозна во 20 век во Хитлерова нацистичка Германија. Таа, пак, е европска земја и, според логиката на тоа, овој феномен во содржината и обликот во кои е идеолошки и филозофски формулиран е модерен пронајдок на Европа и западната цивилизација. Западната, која го има атрибутот картезијанска, затоа што во неа владее, или би требало да владее Логосот на Умот и Мислата. На интелектот во смисла на Декартовата дефиниција на човекот како мислечко битие: „Мислам, значи постојам“. Тоа е тоа. Па сепак тој логос, тоа царство на умот и разумот, со кое хомо сапиенсот го разлачил од другите созданија како свое ремек-дело Бог, е, парадоксално, многу покарактеристично за 18 и 19 европски век отколку за 20 век. Тука се Декарт, Монтескје, Иго, Шатобријан, Гете, Шилер, Бакунин и другите европски духови со хуманистичка и космополитска визија за проткајување меѓу народите. Во таа смисла и нивниот рационализам е логос на просветлениот човек, на човекот-човештво, на одраз на сликата на светот во сликата на индивидуата, единката, хуманистичката и филозофска концепција на која инсистираше германскиот филозоф со христијанска ориентација Шлаермахер.
Таква е општата хуманистичка клима, ренесансна во основа, во Европа во 18 и на почетокот на 19 век, што ја диктираат силните просветлени умови во неа, па во таа смисла е и онаа позната космополитска изјава на Монтескје дека случајно е роден како Французин, но по суштина е човек и му припаѓа на човештвото. Тој тип на дух и хуманизам во Европа особено го наметнува, се разбира, француското просветителство, и таков тој ќе стане подоцна некој вид заштитен знак на европската либерална демократија, која е во основа атеистичка, но во својот ран стадиум не и безбожна во смисла на она на Достоевски: „Ако нема Бог, сè е дозволено“. Енциклопедистите, кои го удрија темелот на европското просветителство ги основаа и зацврстија институциите на правдата, правото и правните институции на државата, а со тоа и човековите слободи на индивидуата како епицентар на општеството и светот. Но тоа не траеше долго, за што говори бунтот на романтичарите и анархистите подоцна. Лека-полека, уште во 19 век напукнува концептот на просветителскиот општочовечки хуманизам, кој сè повеќе и повеќе се покажува како декларативен, отколку како вистински хуманистички функционален. Богот на парите и материјалниот профит сè повеќе избива на површина, напукнувајќи ги сите суштински хуманистички, онтолошки и метафизички вредности на човековото постоење. Оттука, уште пред две столетија Хелдерлин забележа дека на Запад исчезнале „трагите на светото“, а по него и Ниче го пушти во оптек својот дијагностички по западната цивилизација крик: „Бог е мртов“, кој подоцна во почетокот на 20 век го актуализира и Кандински со „Небото е празно“, во смисла на тоа дека на него исчезнале Бог и божественото. Не сакам, пак, од таа изјава на корифејот на европското апстрактно сликарство да извлекувам заклучок дека во овој случај се работи само за чисто естетска шпекулација, за пледирање уметност без антрополошки епицентар во кој се отсутни загубените во вителот на веќе суровата либералкапиталистичка филозофија на Западот Бог и Човекот. Иако тоа би било, во контекст на темава, многу сугестивна насока на перцепција.
Сеедно. Јасно е дека сепак Ничеовата дијагностика „Бог е мртов“ ќе добие моќен одек во формулацијата на Кандински, природно надоврзана на неговата дијагноза, а болеста што го зафаќа сè повеќе и повеќе Западот, картезијанската цивилизација, ширејќи се низ неа со брзина и ефект на чума. Како резултат на тоа се нејзините две големи светски војни, Првата и Втората, во кои Европа испрати на касапница милиони свои жители, од доенчиња до старци. И тоа беше доволен знак да се заклучи дека еросот на оваа цивилизација е целосно разболен и во голема мера трансформиран во атомите на танатосот, на смртта. Тоа, пак, европско лудило, тоа тотално помрачение на еросот на нас малите и понижените народи ни е многу добро познато. И, ние го плаќавме со жртви европското лудило.
Така. Но сега средишното прашање, драг читателу, е дали и по таквите страшни катастрофи Европа извлекла некаква морална, што значи и хуманистичка поука, дали се освестила од злото или не: или сè уште ја негува својата темна фашистичка нарав, сенката на душата како што би рекол Јунг, од која по сè изгледа ѝ е тешко да се откаже. Да. Но кога зборуваме за Европа, должни сме да го подвлечеме тоа, станува збор не за целиот европски континент, туку само за нејзините моќни колонијалистички држави (Англија, Франција, Германија, Холандија, Белгија, Шпанија). Тие со колонијализмот, во некоја рака, се творци, некогаш во поблага а некогаш во отворена сурова варијанта, на интернационалниот фашизам. Оти секое материјално исцрпување на друг народ со негова колонизација, плус и негова акултурација, а во некои случаи и отворен идентитетски геноцид, како во случајот со Индијанците во Америка, е по дефиниција фашизам. Европскиот колонијализам на моќните европски држави под кои ја подразбираме картезијанската западна цивилизација ги шири далеку границите на својот поход во потрага по материјално богатство надвор од Стариот Континент, до Африка, Јужна Америка, Австралија, Азија. Шпанските конквистадори пред неколку столетија во еден таков поход успеаја да ограбат и уништат цели древни автентични цивилизации во Јужна Америка, како што се тоа Маите, Инките и Ацтеките. Од нивното ограбено злато се офајди и Католичката црква за време на барокот, во кој се позлатија нејзините олтари. Многу јасно е тоа што ги тера моќните западноевропски земји на долги колонијалистички походи. Тоа е нивната материјална лакомост.
Лакомоста на западниот либералкапиталистички човек, незаситен за материјални богатства, тој што го измисли за таа цел и таканаречениот слободен пазар, но во една сурова дарвинистичка варијанта како поле на економска битка во која најчесто победуваат не најумните и најспособните и чесните, туку најитрите, најподлите и најсуровите. Битка во која се гази и преку живи трупови само и само да се има примат над материјалниот профит. Не и над духовниот. Што значи тоа? Значи дека Западот, кој и денес гордо се повикува на интелектуалниот, а тоа вели и етичкиот логос на Декарт, „мислам значи постојам“, во својата либералкапиталистичка формација никогаш не го ставил на прво место интелектот пред материјалниот профит во неговата груба дарвинистичка варијанта. Без разлика што Пол Валери вели: „Песната е свеченост на интелектот“. Да. Но тоа е песната на просветлениот и просветителски западен дух, а не на неговата материјална лакомост и филозофија на банкарскиот профит, кој е особено денес (а)морална рак-рана на западната европска цивилизација. Мудриот американски психолог од германско потекло Ерих Фром напиша и една карактеристична книга за таа западна болест. Книгата чиј наслов е во стилот на хамлетовска дилема за западната цивилизација, која таа, како и јунакот, или поарно антијунакот на Шекспир треба да ја реши, небаре исправена како Едип пред судбинската загатка на сфингата. Наслов пар екселанс дијагностички „Да се има или да се биде“. Дводелен. Контрастен диптихон. И, од таа Фромова хамлетовска равенка, драг читателу, знаеш, Западот го избира првиот нејзин став: да се има. А тоа е првиот трагичен избор, и оттука почнува неговата трагедија како цивилизација. Ние би рекле етичка, а таа по дефиниција влече и трагични последици. Европскиот Запад одбра да се има, а не да се биде, што е дијаметрално различно и што значи во прв ред на сметка на тоа лишување од духовното и етичкото пад во едно, иако покриено со либерална цивилизациска маска, модерно варварство. Варварство за кое се важни материјалното и телесното пред духовното и етичкото задоволство, притоа стекнувано и со западниот колонијалистички концепт за материјално ограбување на колонизираните земји и народи и неговото пренесување на бродови во европските метрополи: Париз, Лондон, Мадрид, Брисел… Треба само да се влезе во париски „Лувр“ или во Британскиот музеј во Лондон, па да се види како на дланка ограбеното културно богатство низ светот. Оти западните археолошки и секакви други експедиции како мршојади, придружени од воени сили, талкале низ архаичните цивилизации по континентите собирајќи го највредното и полнејќи ги со него своите музеи. Темата е очајна, но вистинска, и тука се крие загатката на формулата на цивилизацијата како поим, имено дека таа не е само култура туку и варварство во одредени нејзини сегменти и периоди.
(продолжува)
