Кога животот е пофантастичен од секаква фантазија, на секој чекор ве чекаат разочарувања. „Сè е можно… бандитите може да се разбудат претворени во кралеви, бегалците во адмирали, а проститутките во воспитувачки. Но, се разбира, и обратно.“
Вака барем, Габриел Гарсија Маркес пишува за неволјата на писателот да напише книга што би личела колку е можно помалку на реалноста. И не е осамен во тоа. Дека нема ништо пофантастично од реалноста, размислувале и Достоевски и многу други писатели.
Оние, пак, кои не се писатели ќе се согласат со „неволјата“ дека уште потешко е да се надмине неверојатната реалност на животот во оваа држава, особено кога описот погоре (Маркес пишува за Карибите) одговара на земјата што еднаш (не толку одамна) беше како и островите, именувана како оаза. И сè поосамени се во тоа.
Излезот од неверојатната реалност на денешната „оаза“, Македонците, познато е, го бараат од онаа страна на „Богородица“, северно од северната табла на една (и)збришана земја. Поточно, ја побарале досега околу една четвртина (според Светската банка), а размислувале или размислуваат за истото тоа уште приближно толку (или половина од младите), како што детектираат некои анкети.
Причините се многу, но можат да се упростат во една реченица: Имам еден живот.
Со последното се согласува и првиот човек на државата, но само кога не би бил прв. Со тоа веројатно ќе се согласи и Нада Полиќ (позната како Ана Бекута) кога го затресува „Сава центар“ во Белград со истоимениот хит…
Проблемот е, меѓутоа, во употребата на помошниот глагол „има“, кого просечниот (според доходите) Македонец го користи претежно во сложена глаголска форма и во минато време, како во примерот: „имам живеено“.
Сложените глаголски конструкции со има (и нема) се форми што се специфични за македонскиот јазик и ги нема во другите јазици. Но простата вистина зад сложената конструкција може да се забележи и во песните на други јазици, кои ја споделуваат повеќе или помалку истата вистина, како во оној хит на Балашевиќ „Деведесете“, испеан за една поранешна југословенска генерација и младост, која, според анкетите погоре, веројатно нема никаде да замине од повеќе причини, но најмногу зашто одамна ѝ свети на црвено светилката за „гориво“. Генерациите по нив се посиромашни за нивните спомени, но незаобиколно и со знаење и вештини барани на новите пазари. Или, едноставно, со „гориво“.
На прагот на новиот милениум (или на крајот на претходниот), Балашевиќ пееше: „Ние барем имавме патувања, перони… црвен пасош без мани… светот го шминкаше лицето за нас… ние барем ги имавме оние соништа што тешко се остваруваат, а соништата најмногу вредат кога заедно ќе остарите… но тогаш дојдоа деведесеттите, тажни и несреќни, незгодни, Господ барутот го намириса и му ја збриша во облаците…“
Но ова не е ламентација над државата што генерациите под нив не ја ни запознаа, а голем дел од нив ниту ги почувствува патувањата, пероните и пасошите без мана, ниту е (бесмислена) тажаленка за пропуштените можности, туку предупредување за она што доаѓа допрва, што е на прагот како неизбежен домино-ефект. Секоја чест на ретките примери што сонуваат Македонија да ја направат поубаво место за живеење, но пулсот на земјата забавува и нема да се нормализира со „изливот“ на младешка крв, ниту Македонија има вишоци „крв“ за губење.
Македонецот сè помалку се идентификува со сопствената држава, а безумното владеење на политичките елити (како некаков лош близнак на македонското зреење како држава), го усоврши механизмот на сопствената одржливост и нема (сама) да застане.
Причината за тоа можеби е во она што Борхес го вели за својот сонародник Аргентинец, односно „може да ѝ се припише на околноста дека, во оваа земја, владите обично се ужасни, или на општиот факт дека државата е една несфатлива апстракција, вистината е дека Аргентинецот е поединец, не граѓанин.“ По стапките на Борхес, го потврдувам овој став, но, како и Борхес, не го оправдувам.
Мислата на Борхес ме потсети и на предупредувањето на францускиот филозоф Русо: „Кога државата ќе дојде до работ на својата пропаст и постои само во привиден и ништожен облик, кога општествената врска ќе се скине во сите срца, кога најгнасниот интерес бесрамно ќе се прикажува под светото име на јавното добро, тогаш општата волја занемува, а сите граѓани, раководени од потајни мотиви, не мислат повеќе како граѓани, како државата никогаш и да не постоела…“
Овде, без отпорот на временската дистанца меѓу Русо и Балашевиќ, речиси чудесно се надоврзуваат стиховите на Балашевиќ, како да се пишувани за неверојатната реалност на македонската стварност, на перпетуум безумноста што се подмачкува од трудот на македонските граѓани: „кога ќе пукнат уставите, ни нема спас… доцна е да се крева паника, му дадовме шанса на лудилото да стане официјално, а сега сме небаре изненадени… денес лагата се осмелила, а последната багра го крои моралот… една младост полудевте, бидете среќни ако и строфа ви посветат пред црквата на вистинските вредности…“
И додека со Русо и Балашевиќ се согласувам во целост, со Маркес не можам да се согласам – не кога тврди дека само во Мексико можат да се напишат безброј томови за неверојатна реалност.
Додека живее во Мексико, Маркес го забележува феноменот на зрна грав што танцуваат како балерини. Објаснувањето на месното население е во ларвите внатре во зрната, кои ги движат нив, објаснување што Маркес го прифаќа како неубедливо, но не затоа што се сомнева во постоењето на ларвата во гравот, туку во можноста за движење ако гравот е нагризан одвнатре. Ете го славниот нобеловец и во македонската неверојатна реалност: несомнено, ларвите се внатре, но можат ли да нè движат напред? Може ли она што е одвнатре нагризано воопшто да се движи некаде (освен во сопственото гниење), да расте и да го храни плодот? Може ли да им се верува на сличните убедувања?
Што ѝ преостанува на младоста на оваа земја да размислува освен како да го посее своето семе по светот, колку за себе, толку за уште неврзаното во себе? Треба ли да го остави како храна за ларвите? Како товатна маст за подмачкување на перпетуум безумноста?
Кога животот е пофантастичен од секаква фантазија, на секој чекор ве чекаат разочарувања, особено ако не сте писател. Сè е можно тогаш: бандити, бегалци и проститутки да се претворат во креатори на неверојатна реалност.
Но, се разбира, и обратното: да ја сведат и креацијата, создаденото, на грабеж, бегство и проституција.
