Во ова време на гласно семиотичко дрдорење по сите комуникациски канали на општеството, кога никој веќе не бара збор туку самиот си го зема за да каже „стручно“ што мисли, некој, во свеченоста на својот интелект и струка, седнал, напишал и во име на својата книжевна генерација, изговорил тивко: „Погледнете нè, и ние сме тука, под ѕвездите, и ние постоиме. Зар не ве интересира што мислиме за вас?“
СКИЦИ ЗА ЧОВЕКОТ
Минатата колумна ја завршив со верба: ако младоста на мојата генерација не успеа, некоја друга младост, денешна или утрешна, ќе успее да создаде држава со вредносен систем во кој човекот ќе може да живее како човек, „исправен под ѕвездите“, како што вели еден мој омилен хрватски поет. И само што го напишав тоа, минатата седмица, зад очите на јавноста, се случи исклучително важен настан. Еден филолог на почеток од својата кариера, Кристина Атанасова, на Филолошкиот факултет, под менторство на мојата колешка д-р Весна Мојсова Чепишевска (буден проследувач на младите), одбрани (онлајн, без публика) одличен магистерски труд, под наслов „Култура на неизлечливоста“. Трудот ѝ е посветен на младата генерација македонски прозаисти – Давор Стојановски, Петар Андоновски, Румена Бужаровска и Фросина Пармаковска. Тоа се писатели што надвор веќе освојуваат признанија, а дома остануваат главно невидливи (иако имаат и домашни признанија): на некои од нив низ годиниве им беа одбивани книги од Министерството.
Да појаснам на каква невидливост мислам: кога своевремено Бугарија го откри својот талент – мојот генерациски сопатник во лепословието, Георги Господинов, ДРЖАВАТА ГО ВИДЕ и застана зад него. Направи лоби-групи по цела Европа (со центар во Париз, каде што го пратија и него), за од него да направат бугарски бренд во современата светска книжевност. Така, денес тој е најпреведуваниот бугарски автор. За неговиот „Природен роман“ цела држава се грижеше како за дијамант што треба да се извезе: Бугарија, како релативно мала култура, пред Македонија сфати дека најпрво, пред економијата и политиката, можат да ја прослават нејзините таленти од спортот до уметноста. Да не говорам за Русија: мојот колега Евгениј Водолазкин, кога и да му се јавам, ми вели дека е во дачата (вила дадена на постојано користење), надвор од градот, и дека пишува нов роман. Ние таква ДРЖАВОТВОРНА свест за уметниците немаме: имаме само за политичарите. Мислиме дека само политичарите градат држава, а другите – не. Се сеќавам дека Гоце Смилевски, Лидија Димковска, Никола Маџиров и многу други наши таленти сами, без државна поткрепа си го пробиваа патот низ книжевните лавиринти на Европа и светот. Мојата генерација и немаше такви можности – ние на Белград, Загреб и Љубљана одевме во поход како на врвни „странски дестинации“ за објавување. Но барем ги обновивме некогашните југо-книжевни врски и создадовме каков-таков балкански културен контекст.
Во време на политички панаѓури од една, и борба за сув леб од друга страна, да пишуваш магистратура со стотина современи библиографски единици, посветена на уште една (во државотворна смисла) „отпишана“ уметничка генерација, е знак на врвен професионализам, кој денес се смета за карактеристика на чудаци. Или: во време на корона, кога не се знае дали воопшто ќе опстане досегашниот поим на цивилизацијата, мојата млада колешка д-р Искра Тасевска Хаџи-Бошкова, зад сета медиумско-политичка гласна парада, ни подарува книга за првите цивилизации и почетоци на книжевноста, издание на „Македонска реч“, што според научните капацитети би посакал и „Галимар“ да го објави. На вакви подвизи мислев минатиот пат кога напишав дека верувам во младоста. Во ова време на гласно семиотичко дрдорење по сите комуникациски канали на општеството, кога никој веќе не бара збор туку самиот си го зема за да каже „стручно“ што мисли, некој, во свеченоста на својот интелект и струка, седнал, напишал и во име на својата книжевна генерација изговорил тивко: „Погледнете нè, и ние сме тука, под ѕвездите, и ние постоиме. Зар не ве интересира што мислиме за вас?“
А ако некој ги читал, пак, писателите за кои станува збор во магистратурата на Атанасова, знае дека тие се меѓник на нашата литература, нејзина обнова, зашто отвораат еден неореалистички и ангажиран пристап кон стварноста, пристап што го вперува прстот и обвинува. Ја обвинува паланката (која најмалку е место, туку состојба на духот), онаа бесчувствителна, конзервирана средина без осет: не знае ни што е добро а што зло, не знае ни што е убаво а што не, па чека „големиот свет“ да ѝ каже што е вредно во неа.
Во далечната 1989 година, ја објавив антологијата „Излазак из сенке“, посветена на мојата генерација, зад која застанав како критичар со обемен предговор, најавувајќи „нов бран“. Зошто е на српски? Веројатно затоа што овде работата беше – „на глуви уши да им пееш“. Среќа што беа тука Гане, Анте, Петре, Ренџо, Атанас Вангелов и Данило Коцевски со „Разгледи“ (ни беа први и не секогаш пријатни критичари, но и содружници во литературата), па затоа за нас и се слушна по нешто овде. Така, на српски објавивме дека постои нова македонска книжевна генерација. А сега, еве, доаѓа и нова.
Такви дијаманти што одбиваме да ги видиме има во оваа земја од сите области. Тие млади чудаци, во време кога се водат судски спорови за проневерени државни милиони, плаќајќи од својот џеб бранат магистерски и докторати за уметност, прехранбени технологии, електроника, ветерина, виша математика… Работат и учат спартански, како да (ќе) живеат во нормална држава. Пред две и пол години, иако немам поим од економија, промовирав една таква книга, со наслов „Забранетата магистратура“, од Александар Попоски, млад човек што студираше два факултета, а помина низ сцила и харибда за да магистрира. Од магистерската, во која открива на кој начин се врзани банките и криминалот, по цензурата едвај му остана нешто текст за одбрана, па од свој џеб плати да ја објави целата студија, како книга. Се разбира, бидејќи не сум економист, за книгата зборував како за крик на младиот и учен човек, а не како стручњак.
За нив, за сите тие и такви млади, еве една сказна за крај на колумнава.
Еднаш, во една земја се роди, според мислењето на мнозинството, чудно дете. Се разликуваше од сите други новородени деца и од нивните татковци и мајки: имаше грди израстоци на грбот. И бидејќи беше време на сеопшта распродажба во таа земја, низ која маршираа белосветски војски од трговци, решија да ја скријат наказата, да не ги одвраќа со својот изглед купувачите на земја, небо, шуми, руди, минерали, невести и умови.
Го криеја во визба, му носеа храна колку да опстане, а одвреме-навреме, за да не вика и да не полуди, му удоволуваа на неговиот каприц: му носеа книги од библиотеката, хартија и мастило. Тој брзо се помири со тоа дека е наказа, дека е различен од нормалните, кои безделничеа во дворот. Не ни помислуваше да избега, зашто нозете му беа атрофирани од недвижење. Но еден ден, додека неговите крчеа пијани во дворот, забележа дека вратата од визбата останала отворена, при последното точење вино. Излезе, виде дека спијат, потрча, но веќе следниот миг сфати дека оние израстоци на грбот го креваат во воздух и дека воопшто не мора да се служи со нозете. Полета и виде дека, како и кај птиците и ангелите, тие грди израстоци служат за летање.
Леташе над депонијата на која имаше лимени чиничиња, блуеници од ноќниот пир и многу луѓе што личеа на накази, зашто никој од нив немаше крилја, или барем не беше свесен дека има.
И потоа, долго криената наказа од својот сопствен род полета таму каде што припаѓа: во невидливиот свет на надбитието, за кој само ангелите со грди израстоци знаат на кое небо се наоѓа.
Исто е со таквите луѓе што ги кријат како накази, и со иконите. Иконата не е сликарство. На неа има премногу сликарски грешки, за да биде САМО сликарство. Затоа и е повеќе од тоа.
