Што може тука да стори нашиот гаро во калта? За разлика од корморанот од Персискиот Залив, македонскиот гаро има абер (знае) што му се спрема. Може, на пример, да го задржи бунтовниот поглед доволно долго (сеедно што крилјата му се поткастрени), за власта да се замисли над неговиот бунтовен поглед
(продолжува)
Смртта постојано нè потсетува на кратката животна драма и извесното спуштање на завесата. Но кога најдобрите драматурзи ја напуштаат сцената, како заминувањето на Горан Стефановски, тоа е „потсетување“ и за смртта дека човек може да се исправи повисоко од сцената, а притоа да исправи и други. Сцената можеби е мала, но улогите знаат да бидат големи. Или може да се одиграат за да станат големи.
Кога смртта би имала нешто човечко, би било пристојно да се засрами од сè што може да создаде човек за време на своето битисување во еден краток чин, наспроти „привилегијата“ на смртта на последен збор и вечно разнебитување зад завесата.
Горан Стефановски замина меѓу величествените. Другите (засега) уште живи во ликовите од неговите драми, се брчкаме во нешто црно, како знаеме и умееме. Како оној корморан од неговата колумна „Корморански блуз“, објавена во „Пулс“, во далечната 1991 година. Деновиве ја препрочитувам и разбирам дека (речиси) ништо не се променило.
Корморанот што се брчка во нафтата на Персискиот Залив (се однесува на Заливската војна предводена од САД во почетокот на 1990-тите години) сега лета од залив во залив, од црнило во црнило. Осуден на смрт, но со бунтовен поглед и разбушавен, ја пее својата лебедова-корморанска песна и се прашува што се случува со луѓето – вака нашиот драматург го опишува корморанот од телевизискиот екран, препознавајќи ги во него нашата појавност и егзистенцијална траума, во калта на тогашната југословенска граѓанска војна и економската каша на бившите југословенски простори. Секоја сличност е случајна, ќе рече Горан Стефановски.
Што да се рече денес, по безмалку триесет години од неговата колумна? Дали и понатаму секоја сличност уште е случајна или неслучајно уште се прпелкаме во истата кал?
Колумната тече (и го влече) понатаму (и подлабоко) во калта неговиот македонски антрополошки двојник.
Уште сме големи добри робови на лошите вести од малите екрани и со „раскопчани гради“ (од немајкаде, потсетува драматургот) му се препуштаме на спикерот: „Пукај бе, брат(учед)!“ помеѓу две реклами што додаваат малку вештачка боја во педесетте нијанси природно сивило од политикантски серии на возвратен разврат и сапунски серии на невозвратена љубов.
Корморанот, кај нас познат уште како гаро, имено, иако може да нурка во големи длабочини, најчесто се храни во плиткото. Таму, на рекламите, сè уште „убави луѓе носат убава облека, пијат добри пијалаци и се парфимираат со скапи мириси и воопшто не се возбудени што предмалку беше најавен крајот на светот.“ А крајот на светот не бил никогаш поблиску.
Самитот за климатски промени при Обединетите нации, кој започна вчера, предупреди дека денешната генерација е последната што може да спречи катастрофално глобално затоплување и првата што може да страда од последиците од него.
Вестите, особено во хрониката, одамна ги надминуваат стравичните библиски сцени. Не мора да си ниту верник, ниту да си ги читал евангелијата по Матеј и Лука за да забележиш дека светот е на точка на вриење и не му се пишува ништо добро.
Во меѓувреме, во Собранието тече расправата за нацрт-амандманите на Уставот.
Додека ја пишувам колумната, веќе се усвоени првите два нацрт-амандмана, кои предвидуваат замена на зборовите Република Македонија со Република Северна Македонија и замена на зборовите „одлуките на АСНОМ“ со зборовите „прогласот од Првото заседание на АСНОМ“, каде што се додава и Охридскиот рамковен договор.
Но и корморанот во калта знае дека зборот, како и каменот, си тежи на местото. Уште повеќе во калта, каде што и пропаѓа. Корморанот е издржлива птица, освен кога е во кал до гуша, а антрополошкиот двојник на корморанот се прпелка како никогаш порано, како во калта на егзистенцијалното и профаното, така и буквално во калта на земјата и небото, во црнилата на почвата и воздухот. Од црно – поцрно.
Но дури и драматург како Горан Стефановски ќе напише дека не е здраво постојано да се дежура и дека е неопходно секој одвреме-навреме да смисли некакво лирско интермецо. Најпосле, по сите црнила, (секој) човек има потреба од малку белило.
Или малку блуз. Една мисла вели блузот е кога добриот човек се чувствува лошо.
Блузот е прифаќање (на радоста, болката и борбата) со една стаменост и елеганција. Блузот е поднесување и понесување без да се губи, патем, антрополошката супстанција. Час по нежност и тага и час по паѓање и станување.
„Времето е на моја страна“ од „Ролинг стоунс“ ќе ја посочи Стефановски за свое интермецо.
Генерацијата на која ѝ припаѓам, за жал, немаше време „да се тркала“ во лириката на оваа песна, едноставно времето не ѝ беше наклонето. Од една во друга кал, таа си го присвои корморанот во калта како сопствено лого. Нашата кал, како и блузот, нема почеток, средина, ни крај. Една мисла вели – само земаш неколку кришки од блузот.
Еднакво од калта. И се трудиш да ги претвориш во нешто плодно, во приказна.
Впрочем, и приказните на Шехерезада се најубави, зашто се создавани под тежината на заканата (онаа на ножот), секоја ноќ. Една нова приказна за еден нов ден живот. Слично настанал и блузот. Една испеана приказна за да се пренесе (и поднесе) животот од еден ден во друг. И сè е во блузот: и радоста, и болката, и борбата, низ љубовта, низ отпорот и тешките времиња. Ми текнува на Џон Ли Хукер и неговата „Чил оут“ (Олади, нештата ќе се променат), ми текнува и на Мади Вотерс (во буквален превод – заматени води), „таткото“ на Чикаго блузот и неговата „Мениш бој“ (алузија на машкоста)… Непрегледна е листата на добриот блуз, но интермецото, како и секое интермецо – завршува, а ние остануваме живи во калта, или во живата кал – ликови од драмите на Стефановски – луѓе и нелуѓе, патриоти и предавници, згаснати и столчени, или гневни и осмелени, со (корморански) „Лет во место“ и со „Диво месо“, во „Клинч“ и на „Дупло дно“…, но со надеж за препознавање и поврзување и заедничко исправање.
Што може тука да стори нашиот гаро во калта? За разлика од корморанот од Персискиот Залив, македонскиот гаро има абер (знае) што му се спрема. Може, на пример да го задржи бунтовниот поглед доволно долго (сеедно што крилјата му се поткастрени), за власта да се замисли над неговиот бунтовен поглед. Тој е нејзин (и на секоја власт) Дамоклов меч обесен на коњско влакно над нејзината глава. И треба да биде загрижена, да не случајно се сети корморанот да се раскрили и размавта, зашто којзнае каде сè ќе го разнесе црнилото наталожено на неговите крилја, дури се исправа во летот.
(Авторот е магистер по мир и развој и поет)
