Човек може да се исправи по многу внатрешни пожари и потреси, но се чини невозможно кога се ампутирани неговата надеж и достоинство. Кога ерозијата го однела „расадникот“ на духот и хумусот на идеалот. Кога човек се
чувствува понижен
Кога големи зборови ќе го исполнат говорот на јавноста и ќе се извишaт по должината на политичкиот спектар на општеството како кумулонимбуси, може да се претпостави (со голема веројатност) дека тоа е само нивниот чад, последната трага од јавната клада на она што дотогаш (ако воопшто) го одразувале.
Покрај сè што во досегашното државо(рас)творување замина во чад, од мерливи и опипливи нешта како државен капитал и животен стандард на просечен граѓанин, до потешко мерливите и помалку опипливи нешта како меѓучовечки односи и вредности, само во изминативе неколку месеци „изгореа“ многу автохтони и долготрајни процеси, содржани во зборовите како државност, признавање, помирување, простување… Зборовите како вистина, доверба и чест (нека ми простат изоставените) одамна се само чад.
На ред е Уставот, ’рбетот на државата, да покаже флексибилност на патот на неолибералната еволуција, која нема потреба од ’рбетници. Амандманите во согласност со одредбите од преспанската спогодба, подготвено чекаат да ја имплантираат вештачката творба во самата срж на Уставот, во преамбулата. Јавноста е анестезирана, а парламентот стерилизиран. Откако операцијата ќе заврши успешно (а македонскиот пациент најпосле ќе биде мртов), највисокиот правен акт на државата ќе може да се превиткува до златниот под на понизноста, „слободен“ од националното и просто човечко достоинство.
’Рбетот на македонскиот граѓанин одамна е само обид за достоинство. Сè она што го исправа и крепи е разнишано, разнесено и еродирано, веќе со години, преку општа ерозија, а пред сè, на економските и социјалните права и слободи, како предуслов на политичките права, сведени исклучиво на избирачки (и длабоко етнизирани) права.
Во такви услови малку „држи корен“ правото на самоопределување, формално меѓународно гарантирано (а едновремено фактички деградирано) и еродирано на домашна почва, каде што отпорот на ерозија треба да е најсилен. Но ете, „почвата“ не додржа. Големата ерозија на земјата и на луѓето, веќе ни се случува.
Големите непогоди, како земјотресите, пожарите и поплавите се природни појави пред кои човекот панично истапува, се повлекува и бега. Едноставно, нивната појавност е застрашувачка и не остава многу време за мудрување, освен кај оние што ја предвиделе или однапред го оформиле судот за дејствување (или недејствување), па навидум рамнодушно се исправаат пред опасноста. За разлика од нив, ерозијата е тивка, постапна и едвај забележлива и „остава“ достатно време за предупреда. Овде, рамнодушноста (и негрижата) се меѓу главните виновници за нејзино настапување, со штетите од неа.
По големите земјотреси градовите одново никнуваат, и животот, иако обременет со ненадоместлива тага, се враќа постепено во колосек, а на опожарените и поплавените земјишта се подигнуваат нови насади. Но земјата што настрадала од ерозија станува неплодна и напуштена. Ерозијата е меѓу најподмолните непријатели на стопанството и вовед во сиромаштија и миграција, оттаму и причина за откорнување. Познато е дека повеќе од една третина од територијата на Македонија е зафатено со ерозија, од која најопасна е забрзаната (антропогената), која во земјава зазема приоритетно место.
Но што е со ерозијата на општеството?
Големите ерозии на земјата се препознаваат по длабоките расцепи. Слично и големите ерозии на општеството се бележани со длабоки расцепи меѓу нејзините граѓани.
Спротивно на своите историски манифести и (современи) прогласи за обединување, Македонија уште е поле на расцепи (економски, етнички, политички), а во тек е и категорична поделба на херои и предавници, наемници и одметници, патриоти и одродени, на народни и ненародни елементи…, класификација во која уште многу зборови ќе заминат во чад. Чудно е меѓутоа, што за сето време на јавно „усвојување“ на една „систематизација на елементи“ со прецизно утврдена тежина и валентност според партиската и блоковска припадност и ригидна поделба на благородни и токсични, цврсти и гасовити, на старо-природни и ново-лабораториски, се заборави и изостави или само маргинално се споменуваше како остаток од делење на цели броеви – човекот/граѓанинот што се обидува да биде достоинствен. Дали затоа што не е поливалентен и не се сообразува според потребите на актуелните групации? Или затоа што тежи и надвор од списокот и кога молчи? Не мислам овде на Македонецот што се чувствува како Антички Македонец или Словен, ниту на македонскиот Албанец или Турчин, или оној што се чувствува како граѓанин на светот или, пак, жител на една одамна мртва творба, но со живо сеќавање (Југославија), туку едноставно на човекот во секој од нив, кој освен што се чувствува онака како што се чувствува, се обидува да ги зачува личниот став и образ. Своето (обезличено) достоинство. Токму тоа – се обидува, бидејќи овие 27 години се само одисеја на еден незавршен напор, обратнопропорционален на изминатото време, со вредност што тежи забрзано кон нулата.
Најпосле, и оваа колумна (како и претходните) е само обид да се зачува личното достоинство и напор да се остане исправен пред недостоинствено наметнатите колективни решенија, еднакво недостоинствени по индивидуалното чувствување. Толку. Сè друго е гротескна систематизација на бедата и срамот во кои надежта согорува. Можеби „свеќата нѐ учи како да бидеме исправени и достоинствени додека согоруваме – ама таа никогаш не го сетила пламенот на уморената надеж“. (Го замолувам творецот на оваа „Песна што се обидува да биде достоинствена“, поетот (и пријател) Благој Самоников, да ми прости за овој „исечок“ на песната, но не можев да се сетам на посоодветна поткрепа на зборот што издава и на она што, наспроти пламенот на идеалот, поткопува однатре – уморената надеж). Човек може да се исправи по многу внатрешни пожари и потреси, но се чини невозможно кога се ампутирани неговата надеж и достоинство. Кога ерозијата го однела „расадникот“ на духот и хумусот на идеалот. Кога човек се чувствува понижен.
Дури и Александар Македонски, околу чие име уште цутат поделбите, внатре и надвор од земјава, го прекорил војникот што недостоинствено постапувал со заробениот противник, со зборовите: „Те платив да го победиш, а не да го понижиш!“. Иронијата е што македонскиот граѓанин е понижен за сите свои пари. Но да се вратам на ерозијата.
Во природата, кумулонимбусите ретко можат да се задржат долго во воздухот и за кратко време поројно паѓаат. Ако, пак, насоката и брзината на ветерот во внатрешноста се изменат со височината, облакот може да добие спирално движење, кое може да предизвика и торнадо. За полуопустената, еродирана земја, едно торнадо би било катастрофално, особено кога „долго го чекавме ветерот што требаше да донесе убаво време – никогаш не се појави, а нас нè разнесе“. (Од „Песна за ветерот што требаше да донесе убаво време“ на Самоников). Уште еднаш, нека ми прости поетот за оваа преселба на стихот од личното време на поетот во колективното време на неговиот народ. Но чудни (и чудесни) се патиштата на стихот, кога сам си пробива пат.
Дрвјата се борат со ерозијата од корените. Постојат и студии што тврдат дека дрвјата комуницираат под земјата (преку мрежа од хемиски врски и габи), разменувајќи меѓу себе поддршка и „информации“ за она што ги загрозува, не само сродните дрвја, туку и оние од различни видови, кои растат во иста заедница. Секако, се чини пригодна оваа метонимиска порака што ни ја „праќаат“ дрвјата – поврзани да се исправиме пред она што нè загрозува, во налетот на ерозија на државноста, самоопределувањето и човечкото достоинство.
Колку и да сме различни во стројноста и боите, во семката и плодот, во стремежот и сенката, многу нешта нè врзуваат меѓу себе и за оваа земја. На ова ме потсети и митровденската задушница (која изворно е востановена во Русија во чест на загинатите војници), а која меѓу христијаните се обележува со посета на гробовите на мртвите и симболично заземање за нив во смртта. Ме потсети дека нивните коски уште (симболично) нè штитат од ерозијата на животот и уште ни „зборуваат“ во тишината.
Притоа не мислам на хероите туку на блиските што не се меѓу нас, а кои го оставиле во оваа земја сиот свој труд и сето свое време, како завет за нашиот однос кон нашиот труд и нашето време. Со споменот на нив, како заветнина на ветрометнината.
Но мртвите не можат да се заземат за нас во животот. Истече нивното време. Истече и времето на предупреда. Време е на голема ерозија. Забрзана и антропогена. Ништо освен самите ние не може да нè заштити од самоуништување.
Од неолибералната страст да изгориме во чад.
(Авторот е магистер по мир и развој и поет)
