Ќе искористам наслов во манирот на социјалните мрежи, затоа што тој ја отсликува нашата реалност. Нели чардакот може да го одвее посилен ветер? Оти наместо попис на тие луѓе од прекуокеанската дијаспора, во случајов треба да се случи нивни отпис. Не знам дали тоа законски е можно или се работи за нечија пуста желба да ги закопа Македонците и приказната за нив што подлабоко. Да живеат само во легендите или можеби како сеништа по распаќето. Затоа што во земјите отаде морињата се наоѓа до 15 проценти од нашето вкупно население (300.000 плус). Таму одамна пулсира нашата дисперзирана традиција: голем број духовни храмови, неделни весници, многу радиостаници, телевизии, литературни друштва, библиотеки, аматерски театри, училишта во кои се изучува убавиот македонски јазик, културно-уметнички ансамбли, фудбалски клубови и во првите лиги на некои сојузни држави.
Земам слобода да тврдам дека успехот на пописот кај европската дијаспора е заслуга на високите функционери во Владата на Македонија: Артан Груби, вицепремиер, и Бујар Османи, министер за надворешни, како и на стотина доверливи активисти блиски до Али Ахмети, кој многупати ги храбреше со важни пораки (тоа беа најбистрите меѓу оние што добиваат плата за да седат дома). Значи, тоа е успех остварен меѓу нашите граѓани од албанско потекло. Овие тројца лидери посветено агитираа на теренот и така е добиена таа пристојна бројка попишани граѓани низ Европа.
Не можам сега да предвидам како ќе се доживува, на пример, фактот што во државниот попис на Австралија бројот на Македонците е околу 100.000, додека во македонскиот попис ниту 3.000. Кој тука лаже или не си ја завршил работата? Ќе посака ли некоја тајна служба да изврши притисок врз Австралија за официјално „да се усогласат“ тие бројки? Ако се знае дека до 1952 година во Бугарија беше попишувано значајно македонско малцинство, кое потоа е избришано, не смееме ништо да исклучиме. Државите си имаат свои интереси, а по непишано правило, секогаш послабите ја плаќаат сметката.
„Македонците во Австралија избраа бојкот на пописот и јас не можам да им помогнам“, комотно изјави Симовски, шефот на попишувањето. Уште рече дека одржал некои онлајн конференции со некои Македонци од Австралија. Веројатно не знае дека таа територија е голема колку Европа. Наместо лично да ги посети и да види каде е проблемот, тој избрал да општи преку етерот и ветерот. Барем тој можел да постапи како што постапија Артан Груби и Бујар Османи, на трошок на граѓаните. Не еднаш тие престојуваа, но само меѓу албанската дијаспора и ја подготвуваа за пописот. Што ако Симовски водел онлајн разговор со некои симпатизери на политичките партии од Македонија што беа противници на политички договорен попис? Нели и тоа кај нас е легитимно? Нашите весници ги пренесуваа реакциите на сите политички чинители во таа македонска божемна демократија, што е исто така легитимно, меѓутоа целиот нивни персонал (и нивните семејства) си ја извршија својата граѓанска должност.
Доколку му било туѓо она што го направија Груби и Османи, можел Симовски да побара услуги од стотината прекуокеански факултетски образовани свештеници, кои со задоволство ќе се вклучеле во пописот. Тие ги знаат и куќите во кои живеат речиси сите наши доселеници, односно верници. Често ги посетуваат и многубројните старски домови. Во овој период свештениците немаа многу верска работа, црквите им беа заклучени, па навистина ќе се афирмираа во благородната задача што толку успешно ја завршија Груби и Османи. Но да се потсетиме на вистинскиот проблем.
Пред три години, Македонците во Австралија (насекаде преку морињата) енергично го одбија прекрстувањето на државата и го прогласија Зоран Заев за хазардер. Премиер хазардер, грозно! Иако помина толку време, ниту едно од близу 500 нивни здруженија, цркви, спортски, просветни и културни доброволни институции не ги одобри промените од кои сега, според нив, крвави матичната земја. Без разлика дали зад оваа одмазда стои суетниот Заев, цената на таа страшна огорченост навистина е превисока. Тој револт произведе резигнација, по која следуваше замирање на повеќето дејности. Речиси сите објекти изградени со скапи лични даренија на иселениците во слава на македонското име зјаат празни.
Веќе не можеш да убедиш ни момче ни девојче да облече народна носија за овде пред другите народи да ја афирмираат нашата вековна традиција. Ја снема гордоста што бликаше во чест и афирмација на родната Македонија. (Иако сме од помалите етнички заедници, ние често оставаме впечаток дека сме од најголемите. И во Канада, и во Америка, најмногу во Австралија. Големо ни е името.)
Ете, во овој расчекор пристигна одмаздата. Не знам кој ни смисли да се пребројување токму во злодоба, би рекол големиот поет Јован Котески, мој другар од младоста и страдалник. Пописот ги затекна граѓаните со оспорена гордост, како смачкано племе, би рекол славниот Блаже Конески. А гордоста дека се Македонци беше главната алатка во нивните раце. Во такви мрачни услови, Симовски држел онлајн конференции, додека Груби, вицепремиерот на Владата, и Османи, министерот за надворешни работи, си се дружеа со Албанците и им го толкуваа историското значење на овој попис. Премиерот Заев најдобро знае дека неговиот заменик потроши многу време и народни пари за да успее неговиот дел од пописот. Но само неговиот, кај Албанците. Затоа и може да се заклучи дека во ваков формат и со овие последици, ова многу сомнително и опасно пребројување треба да послужи исклучиво како поткрепа на Преспанскиот договор и на Тиранската платформа. Со погруби зборови речено, „во таа земја Македонија нема мнозински народ, туку збир од етнички заедници“. Излегува дека Симовски добил задача да ги повика Македонците од преку морињата, но со половина уста, како во народните приказни, кога каниш некого на ручек но му даваш на знаење дека е подобро да не дојде.
Со ваков попис, многу е голем ризикот од потврдување на тезите дека ние сме како некое тесто од кое секој може да си меси леб. Особено во Австралија, во која импресивен број луѓе приватно си зборуваат на македонски јазик, ги читаат и нашите весници, уживаат во нашиот оригинален фолклор, но официјално се изјаснуваат за Грци. Се плашам дека Бугарија не е поканета на оваа свадба, во која главни актери беа Груби и Османи, и затоа нивниот претседател Радев продолжи со пожестоки закани: „Или ќе ми најдете 120.000 Бугари на пописот, или ќе си останете во чекалница“. Тоа што Симовски изјави дека овој пат Албанците ќе бидат задоволни и нема да се бунат како порано, не само што мириса на политички договор туку и смрди. Човеков без да сака открива дека се работи за договорен попис. Дури и даде на знаење дека некои нема да бидат задоволни. Ви текнува кои треба да бидат незадоволни? Пописот е успешен само кога ќе донесе задоволство кај сите граѓани во државата.
А пак Заев со оваа постапка, со човеков земен под наем, како да им порача на иселениците од прекуокеанските земји: Штом не сакате да соработувате со мене – можам и без вас. Знаеше за посветеноста на неговиот заменик Груби и министерот Османи, меѓутоа се задоволи со онлајн конференција. Не се ни обиде да разговара со нашата многубројна заедница отаде морињата за евентуално да ги изглади односите. Изјавата на Симовски: „Македонците од Австралија го избраа бојкотот и јас не можам да им помогнам“, е проѕирна. Но има уште една негова изјава што заслужува внимание (можеби и презир). Имено, сега тој „не можел да тврди дека Македонците отаде морињата се патриоти“. Ни срам ни перде. Како да им се обраќа на мали деца, а не на луѓе што јаделе сув леб со девет кори, душата им препекала по родната земја. Колкава забеганост од историските изјави на Киро Глигоров. Во 1992 година, по средбата со Розвадовски, експерт на Светската банка, тој рече дека луѓето од нашата дијаспора се големи патриоти. И му даде крила на тоа социјално движење. При што Розвадовски го дополни: „Додека во Македонија главни стопански гранки се земјоделството и одењето на работа во туѓина, не ме плаши иднината на вашата убава земја. Ќе можете да ја плаќате каматата на земените кредити“. (Тогаш Македонија немаше банкарски рејтинг, одвај добиваше меѓународен кредит.) Уште Розвадовски и се изрази како некој поет: иселениците се пчели што се враќаат дома со дел од нектарот. А пак славниот Гане Тодоровски пееше дека иселениците за Македонија се нешто како утрински дождец по голема суша.
Ако во 1988 година, кога се одржа Светската средба на децата бегалци, за првпат во Македонија на одмор престојуваа околу сто илјади печалбари, десет години подоцна таа бројка импресивно се зголеми. Само од Австралија патничките агенции продаваа по 20.000 авиобилети годишно за посета на татковината. Тие луѓе не можеа да отседнат во своите куќи по разурнатите испустени села, туку изнајмуваа станови, полнеа хотели и мотели. Така продолжија до избувнувањето на оваа пандемија, по која се затворија многу државни граници. И главно иселениците не доаѓаа со македонски туку со патните исправи од новите земји. Туристи што си поседуваа по неколку месеци за да си го олеснат долгото и мачно враќање. (Можеби не е заборавена сложената процедура на која беа изложени при вадењето македонски пасоши.)
Ќе раскажам анегдота од тоа време. Живееше еден редок економист и политичар, доктор Александар Грличков, некогаш премиер на македонската влада, подоцна близок соработник на Тито. Сопругата му беше Словенка, но толку убаво зборуваше македонски јазик што сите беа восхитени. Нејзиниот внук беше пилот на „Адриа“ и неколкупати во неделата слетуваше во Скопје. Еден ден Грличкови ме однесоа на аеродромот во Петровец за да видам каков авион управува нивниот роднина. А тоа што го видов не се заборава: словенечка „Адриа“ во таа бурна 1988 година слетуваше во Скопје со еден патнички и уште еден карго-авион. Чиновници на тогашна Љубљанска банка одеа на терен по сите печалбарски места, од Дебарца, Дримкол и Малесија преку Преспа, Битола, Демир Хисар, Прилеп до Мариово и понасевер, откупуваа девизи, кои во вреќи доцна навечер си ги транспортираа во Словенија. Зарем штедливите Словенци би праќале специјален авион доколку не откупувале многу до премногу девизни пари? Тие беа најразвиени во болната Федерација, меѓутоа не можеа да купуваат репроматеријали во странство со локалната валута. Секако, анегдотава не се однесува на нашиот килав попис, туку само да ја ублажи штетата од изјавата за патриотизмот на дијаспората. Откорнати луѓе до смрт ја боледуваат родната земја.
Можеби постои елегантен излез од оваа суетна пописна фарса поврзана со дијаспората. Со оглед на тоа што пописот на населението што живее во други земји треба да биде само формален дел од статистиката, најумно е тој да се прогласи за некомплетен. Тоа нерезидентно население во млада држава со ендемски иселувања треба да се негува, не да се манипулира. Сите тие луѓе можат да помогнат на еден или друг начин. Доколку оставиме да ги одвеат ветриштата, и во Македонија и во белиот свет, ќе се чувствуваме многу поосамено. Дури тогаш ќе ја доживееме судбината на чардак обесен на небото.
Топтан.
И, на крајот, иако во големата прекуокеанска дијаспора Македонија не вложува ниту денар, во нејзиното социјално, верско, просветно, културно, спортско организирање е вграден голем труд. Би спомнал само дел од тие славни, совесни и свесни луѓе што го изведоа подвигот: Александар Христов, Димитар Митрев, Славко Јаневски, Томе Буклески, Иван Точко, Александар Матковски, особено првите владици на црквата, кои со бродови патувале со недели, крстосувале по континентите, држеле масовни собири и ги советувале иселениците: „Бегајте од пропагандите, градете свои цркви, културни, спортски објекти, за во нив да си ги одржувате своите традиции“. И, навистина, со лични даренија се изградени прекрасни храмови, манастири со големи паркови, како и други имоти на заедницата. Ретко која дијаспора за помалку од половина век постигна толку импресивни успеси како таа на Македонците отаде морињата. Во секое време ќе посведочам дека таа е украс во македонскиот ѓердан, кој треба посветено да се негува и почитува.
Мојата старечка порака до новите политички шнајдери на државата Македонија е: „Не валкајте го делото на вашите предци ако не сакате да бидете презрени од вашите потомци“.
